Czesław Czerniawski

Czesław Czerniawski
pisarz, publicysta, autor i reżyser słuchowisk radiowych
Data urodzenia	28 lipca 1925
Miejsce urodzenia	Wilno
Data śmierci	15 czerwca 1988
Miejsce śmierci	Szczecin
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Szczecinie (kw. 86A-05-10)
Lokalizacja grobu	zobacz na mapie

Czesław Czerniawski (1925-1988) – pisarz, publicysta, autor i reżyser słuchowisk radiowych

Życiorys

Czesław Czerniawski urodził się 28 lipca 1925 roku w Wilnie w rodzinie robotniczej. Był synem Bronisława i Bronisławy z d. Pavilonis. W latach 1943-1944 pracował jako ślusarz w zakładach samochodowych w Wilnie. W latach 1944-1947 służył w Ludowym Wojsku Polskim. Uczestniczył w bitwie o Kołobrzeg, podczas której został ranny odłamkiem w ramię. Odłamka nie udało się usunąć.

Po wojnie mieszkał w Bydgoszczy. Studiował na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Studiów jednak nie ukończył. Jako prozaik zadebiutował w 1949 roku na łamach tygodnika „Żołnierz Polski”. W latach 1949-1952 był dziennikarzem „Gazety Pomorskiej”. W 1952 roku przeniósł się do Gdańska, gdzie został dziennikarzem tamtejszej Rozgłośni Polskiego Radia.

Od 1955 roku związany ze Szczecinem. W latach 50. mieszkał przy al. Wojska Polskiego 59, a w latach 60. przy Bolesława Śmiałego 9. Pracę rozpoczął w Polskim Radiu Szczecin. Z rozgłośnią związany był od 1 września 1955 do 30 kwietnia 1967 roku oraz od 1 września 1969 do 31 maja 1972 roku. Pracował w redakcji Publicystyki Kulturalnej. Był autorem i reżyserem licznych słuchowisk o tematyce społeczno-obyczajowej. Często nawiązywał do wydarzeń minionej wojny. Był ważnym twórcą nurtu marynistycznego w Polskim Radio. Ponadto pisał wiersze, realizował słuchowiska poetyckie. Niektóre z audycji były prezentowane na antenie ogólnopolskiej. Był pomysłodawcą cykli radiowych: Opowieści o małych miasteczkach (reportaże o ludziach zamieszkujących małe miasteczka), Opowieści pięciu mórz (tematyka marynistyczna), Oficyna księgarska (audycje popularyzujące światową literaturę marynistyczną), Wizytówki pisarzy (sylwetki pisarzy szczecińskich), Dyskusje i polemiki (przegląd prasy społeczno-kulturalnej Ziem Zachodnich i Północnych).

Obok działalności radiowej, pisał do „Wsi”, „Życia Literackiego”, „Tygodnika Morskiego”, „Morza”, „Ziemi i Morza”, „Pomorza”, „7-mego Głosu Tygodnia”. Jako pisarz zadebiutował w 1960 roku książką Jak krótko trwa noc, nawiązującą do walk z ukraińskimi bandami po zakończeniu wojny. Tematykę wojenną kontynuował w kilku następnych książkach. Zajmował się propagowaniem problematyki morskiej. Książkę Zanim wstanie świt poświęcił pierwszym powojennym latom odbudowy ziemi szczecińskiej. Był autorem opowiadań, wydanych w kilku zbiorach, oraz powieści kryminalnych. Jego książka Ballada o człowieku spokojnym została sfilmowana w 1990 roku przez Franciszka Trzeciaka, który też zagrał główną rolę Jana. Większość jego książek była zazwyczaj ciekawie ilustrowana, np. ilustracje do książki Kawaler maltański wykonał Szymon Kobyliński.

W 1960 roku został przyjęty w poczet członków Szczecińskiego Oddziału Związku Literatów Polskich. Kolejno był członkiem Zarządu (1961-1962), sekretarzem (1962-1963), prezesem Oddziału (1963-1964). W 1983 roku wstąpił do nowego ZLP.

Pasjonował się filmem i fotografią.

Był trzykrotnie żonaty. Z pierwszego związku miał syna Wiesława, który obecnie mieszka w Wiedniu. Ze związku z drugą żoną, Marią z d. Caban, miał córkę Annę Beatę Czerniawską, dziennikarkę. Trzecią żoną była Marta Skwarczyńska, z którą nie miał dzieci.

Zmarł 15 czerwca 1988 roku w Szczecinie. Został pochowany 22 czerwca na Cmentarzu Centralnym (kw. 86A-05-10).

Z prywatnego archiwum

• 

  Bronisława i Bronisław Czerniawscy, rodzice pisarza

• 

  W USC podczas uroczystości zawarcia związku małżeńskiego (1958). Na zdjęciu prawdopodobnie świadkowie Józef Bursewicz i Jerzy Sawiuk

• 

  W mieszkaniu (1964) - fot. Mariusz Szyperko

• 

  Z córka Anią (1964) - fot. Mariusz Szyperko

• 

  Z żoną Marią i córką Anią (1964) - fot. Mariusz Szyperko

• 

  Z żoną Marią i córką Anią (1964) - fot. Mariusz Szyperko

• 

  W mieszkaniu (1964) - fot. Mariusz Szyperko

• 

  Wiesiu i Ania

• 

  W rozgłośni Polskiego Radia w Szczecinie (1964) - fot. Mariusz Szyperko

• 

  W Afryce (1968)

• 

  Na pokładzie statku (1984)

• 

  W parku (ok. 1985)

Twórczość literacka

• 1956 – Ugory niezupełnie zaorane (opowiadanie), „Ziemia i Morze” 1956 nr 11, s. 2
• 1957 – Haczyk (opowiadanie), „Ziemia i Morze” 1957 nr 6, s. 4-5
• 1957 – Człowiek z flaszką (opowiadanie), „Ziemia i Morze” 1957 nr 12, s. 4
• 1958 – Człowiek z flaszkami, Fotografia i We mgle (opowiadania) [w:] Szczecin literacki. Almanach, wyd. ZLP, Szczecin
• 1960 – Jak krótko trwa noc, Wydawnictwo MON, Warszawa, 237 s.
• 1963 – Nie wszystkie drogi..., Wydawnictwo MON, Warszawa, 215 s.
• 1966 – Znajome kształty nadziei (opowiadania), Wydawnictwo MON, Warszawa, 181 s.
• 1966 – Szli żołnierze, Wydawnictwo Morskie, Gdynia, 186 s.
• 1966 – Wielki rejs (powieść z życia rybaków dalekomorskich), Wydawnictwo Morskie, Gdynia, 201 s.
• 1967 – Był las, „Vineta. Rocznik kultury i sztuki” nr 3, Szczecińskie Towarzystwo Kultury, Szczecin
• 1968 – Zanim wstanie świt, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 175 s.
• 1969 – Była już wiosna (powieść), Wydawnictwo MON, Warszawa, 175 s.
• 1971 – Mały biały domek (powieść kryminalna wydana w serii: Konik Morski), Wydawnictwo Morskie, Gdynia, 122 s.
• 1971 – Kapitanie rufa w krzakach. Zapiski z afrykańskiego rejsu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 233 s.
• 1973 – Port macierzysty (powieść), Wydawnictwo Śląsk, Katowice, 338 s.
• 1973 – Na rozkaz króla (powieść historyczna), Wydawnictwo MON, Warszawa, 304 s.
• 1976 – Korsarz trzynastu kolonii (powieść historyczna), Wydawnictwo MON, Warszawa, 206 s.
• 1976 – Jak tylko wróci z morza (powieść kryminalna wydana w serii: Labirynt), Wydawnictwo MON, Warszawa
• 1977 – Ballada o człowieku spokojnym, Pojezierze, Olsztyn, 151 s.
• 1977 – Ci, co przeżyli (powieść z okresu II wojny światowej), Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, 161 s.
• 1980 – Na dnie twoim lec (powieść o tematyce marynistycznej), Wydawnictwo MON, Warszawa, 271 s.
• 1980 – Zdobywać morską dal (opowieści morskie), Wydawnictwo Morskie, Gdynia, 225 s.
• 1981 – Dzień dzisiejszy, dzień wczorajszy, Wydawnictwo MON, Warszawa, 273 s.
• 1983 – Ta cholerna mgła (powieść kryminalna wydana w serii: Klub Srebrnego Klucza), Wydawnictwo Iskry, Warszawa, 174 s.
• 1983 – To ja, Herr Stolz, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin, 203 s.
• 1985 – Kawaler maltański (powieść przygodowo-historyczna z gatunku płaszcza i szpady), Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, Warszawa, 144 s.
• 1987 – Awantury śródziemnomorskie, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin, 360 s.
• 1987 – Wierzby będą zielone (powieść, której akcja rozgrywa się na Wileńszczyźnie), Wydawnictwo Glob, Szczecin, 233 s.
• 1988 – Nie wychodź na pokład po zmroku (powieść kryminalna), Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin, 255 s.
• 1988 – Tajemnica Jeziora Czarnego (powieść dla młodzieży), Wydawnictwo Pomorze, Bydgoszcz, 145 s.

• 

  Fragment rękopisu opowiadania Rejs nr 199

• 

  (1958)

• 

  (1960)

• 

  wyd. II (1964)

• 

  (1966)

• 

  (1966)

• 

  (1968)

• 

  (1971)

• 

  (1971)

• 

  (1973)

• 

  (1973)

• 

  wyd. II (1974)

• 

  (1976)

• 

  (1976)

• 

  (1977)

• 

  (1977)

• 

  (1980)

• 

  (1980)

• 

  (1981)

• 

  (1983)

• 

  (1983)

• 

  (1985)

• 

  wyd. II (1985)

• 

  wyd. III (1985)

• 

  (1987)

• 

  (1987)

• 

  (1988)

• 

  (1988)

Artykuły w prasie (wybór)

• 1960 – Słowiańscy Wikingowie świadectwem tysiącletnich tradycji na morzu, „Tygodnik Morski” 1960 nr 16, s. 7
• 1960 – Zarobki, jarzyny, mieszkania..., „Tygodnik Morski” 1960 nr 38, s. 8
• 1960 – Skumbria w tomacie, fenol i oko gospodarza, „Tygodnik Morski” 1960 nr 46, s. 1, 3
• 1968 – 25-lecie Wojska Polskiego (rozmowa Mariusza Czarnieckiego z laureatem wyróżnień MON Czesławem Czerniawskim), „Kurier Szczeciński” 1968 nr 4, s. 5

Radio

Tytuł słuchowiska/audycji	Autor	Reżyseria (adaptacja radiowa)	Obsada/lektor	Data pierwszej emisji
Przerwać zaklęty krąg milczenia (w cyklicznej audycji Przegląd Aktualności Wybrzeża)	Czesław Czerniawski		Czesław Czerniawski	28 sierpnia 1956
U kresu sił	Joseph Conrad	(Czesław Czerniawski)		13 kwietnia 1958
Smuga cienia	Joseph Conrad	Marian Syganiec, (Czesław Czerniawski)	Jacek Flur, Włodzimierz Grabowski, Rafał Kajetanowicz, Robert Mrągowius, Tadeusz Nowicki, Bolesław Rosiński, Tadeusz Stoiński, Wincenty Wesołowski, Mieczysław Wiśniewski	10 września 1958
Saga o sławnym Grodzie Wolinie	Czesław Czerniawski			1 listopada 1958
La Paloma	Stanisław Maria Saliński	Jan Maciejowski, (Czesław Czerniawski)		6 listopada 1961
Antygona Anouilla		(Czesław Czerniawski)		4 grudnia 1961
Opowieść o ludziach zakotwiczonych	Czesław Czerniawski		Czesław Czerniawski	25 stycznia 1962
Opowieść o Steńce z Kamienia	Czesław Czerniawski	(Czesław Czerniawski)	Julia Zyblewska, Włodzimierz Grabowski	26 lutego 1962
Zamarłe morze	Jorge Amado	Jan Maciejowski, (Czesław Czerniawski, Henryk Piotrowski)	Maria Chwalibóg, Tadeusz Gochna, Jan Ibel, Andrzej Kopiczyński, Zbigniew Mamont, Henryk Matwiszyn i inni	24 lutego 1962
Opowieść o mieście, które wojowało ze Szczecinem	Czesław Czerniawski	(Czesław Czerniawski)	Julia Zyblewska, Włodzimierz Grabowski, Władysława Niemirowski	8 marca 1962
Opowieść spod prochowej baszty	Czesław Czerniawski	(Czesław Czerniawski)	Włodzimierz Grabowski, Władysław Niemirowski i inni	5 kwietnia 1962
Freja z siedmiu wysp	Joseph Conrad	Juliusz Burski, (Juliusz Burski, Czesław Czerniawski)	Krystyna Bigelmajer, Jan Bógdoł, Andrzej Kopiczyński, Jerzy Sobieraj, Ryszard Sobolewski	6 lipca 1962
Dziś jest czas... (z cyklu: Teatr Minimum)	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski	Andrzej May, Leopold Matuszak, Wojciech Szostak, Jan Zdrojewski	29 listopada 1962
Porgy	Heyward DuBose	Jan Maciejowski, (Czesław Czerniawski)	Halina Dobrowolska, Henryka Jędrzejowska, Hieronim Konieczka, Andrzej Kopiczyński, Wojciech Kostecki, Leon Lesiński, Janusz Marzec, Wanda Rucińska, Kazimierz Sala, Ryszard Szadej, Zbigniew Witkowski	25 lutego 1963
Jutrzejsze troski	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski	Włodzimierz Grabowski, Ludmiła Legut, Marek Łyczkowski, Zofia Ordyńska, Zdzisław Relski, Wojciech Szostak, Antoni Szubarczyk	3 czerwca 1963
Dokąd prowadzą schody	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski	Andrzej May, Zbigniew Roman, Teresa Wierzbowska	29 czerwca 1963
Opowieść spod kaszanej baszty	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski	Włodzimierz Grabowski	12 sierpnia 1963
Wasilij Bykow (z cyklu: Oficyna księgarska)	Wasilij Bykow	Juliusz Burski, (Czesław Czerniawski)	Włodzimierz Grabowski, Janusz Marzec, Leopold Matuszczak, Tadeusz Stoiński	16 listopada 1963
Czapka (z cyklu: Opowieści pięciu mórz)	Czesław Czerniawski	Alicja Maciejowska	Włodzimierz Grabowski, Marian Nosek	28 grudnia 1963
Co za przeklęty grat (z cyklu: Opowieści pięciu mórz)	Czesław Czerniawski, Jerzy Pachlowski	Juliusz Burski	Włodzimierz Grabowski, Tadeusz Nowicki, Zdzisław Waśkiewicz	30 grudnia 1963
Strach (z cyklu: Opowieści pięciu mórz)	Herman Melville (tłum. Czesław Czerniawski)	Juliusz Burski	Włodzimierz Grabowski, Hieronim Konieczko, Jerzy Kownas, Zdzisław Krauze	22 lutego 1964
19 lat. Jeden z nich (z cyklu: Opowieści pięciu mórz)	Czesław Czerniawski, Jan Papuga	Juliusz Burski	Zdzisław Krauze, Tadeusz Nowicki, Józef Skwark, Antoni Szubarczyk	4 kwietnia 1964
Prawda	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski	Włodzimierz Grabowski, Jerzy Sawiuk, Wojciech Szostak, Teresa Wierzbowska	28 lipca 1964
Szlakiem wyzwolenia	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski	Ryszard Gidrewicz, Tadeusz Nowicki	24 grudnia 1964
Jutro, Sztorm, Strach, List	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski		1964
10° w skali Beauforta	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski	Włodzimierz Grabowski, Barbara Kaźmierowska, Zdzisław Krauze, Zbigniew Mamont, Janusz Marzec, Włodzimierz Matuszczak, Wanda Rucińska, Eugeniusz Wałaszek	29 czerwca 1965
Billy Budd	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski		25 grudnia 1966
Była już wiosna	Czesław Czerniawski	Juliusz Burski	Włodzimierz Bednarski, Janusz Kilarski, Andrzej Kopiczyński, Irena Kownas, Maria Nochowicz, Eugeniusz Wałaszek, Jerzy Wąsowicz	30 kwietnia 1967
Ostatni dzień życia	Wil Lipatow	Julia Zyblewska, (Czesław Czerniawski)	Bohdan Albert Janiszewski, Mikołaj Müller, Maria Nochowicz, Marian Nosek, Tadeusz Nowicki, Zdzisław Relski, Antoni Szubarczyk, Eugeniusz Wałaszek	22 kwietnia 1970
Była już wiosna	Czesław Czerniawski	Julia Zyblewska	Jerzy Korsztyn	25 kwietnia 1970
Morze dookoła naszego domu	Tageros	Julia Zyblewska, (Czesław Czerniawski)	Henryk Giżycki, Jadwiga Lesiak	19 czerwca 1970
Być w porządku	Czesław Czerniawski	Julia Zyblewska	Hanna Balińska, Mieczysław Antoni Gajda, Bohdan Albert Janiszewski, Janusz Kilarski, Jerzy Korsztyn, Mikołaj Müller, Andrzej Richter, Antoni Szubarczyk, Zbigniew Witkowski	21 czerwca 1970
Ptaszki nie odleciały jesienią	Zdzisław Boczkowski	Julia Zyblewska, (Czesław Czerniawski)	Mieczysław Antoni Gajda, Jan Jeruzal, Janusz Kilarski, Antoni Szubarczyk, Wacław Ulewicz, Andrzej Winter	13 września 1970
Wierzby będą zielone (fragment powieści pod tym samym tytułem)	Czesław Czerniawski	Sylwester Woroniecki	Jacek Polaczek	3 maja 1987

Spotkania autorskie (wybór)

• 1960 – spotkanie w ramach „Czwartków” literacko-dziennikarskich, „Kawiarnia Literacka”, Klub „13 Muz” (17 listopada)

Nagrody

• 1963 – nagroda Prezydium WRN w Szczecinie
• 1965 – III nagroda za powieść współczesną (Wielki rejs) w konkursie zorganizowanym przez Gdańskie Towarzystwo Przyjaciół Sztuki, Gdański Oddział ZLP i Wydawnictwo Morskie
• 1966 – II nagroda za powieść Zanim wstanie świt w konkursie zorganizowanym przez wydziały kultury Prezydiów WRN w Szczecinie i w Koszalinie oraz Szczeciński Oddział ZLP
• 1967 – nagroda Ministra Obrony Narodowej za powieść Szli żołnierze
• 1969 – nagroda Prezydium WRN w Szczecinie za popularyzowanie w twórczości literackiej najnowszej historii Ziemi Szczecińskiej i patriotycznego wychowania młodzieży
• 1985 – nagroda Ministra Kultury i Sztuki
• 1985 – „Złoty Ekslibris Czterdziestolecia”

Odznaczenia

• Srebrny Krzyż Zasługi

O Czesławie Czerniawskim

• Rozgłośnia nasza od lat stała się trybuną pisarzy szczecińskich. Wielokrotnie ich utwory po raz pierwszy na antenie oglądały „światło dzienne”. W rozgłośni narodził się też niejeden utwór. Ma on wśród swojego kolektywu pisarzy, którzy na stałe z nią się związali. Do nich należy Czesław Czerniawski. Kiedyś wyjawił on tajemnicę, że większość jego utworów napisana została przy redakcyjnym biurku. Stąd może właśnie dlatego jego utwory stosunkowo często słyszymy w eterze. We wtorek nadany został pierwszy odcinek reportażu literackiego Cz. Czerniawskiego zatytułowany „Opowieści spod Kawczej Góry”. Autor zajął się w nim życiem rybaków zamieszkujących w Międzyzdrojach, wśród których przebywał cztery miesiące.

• (...) Do ciekawszych audycji cyklicznych zaliczyć należy „Dyskusje i polemiki” w opracowaniu Czesława Czerniawskiego nadawane we wtorki, raz na dwa tygodnie, przez redakcję literacką. Zawiera ona przegląd prasy społeczno-kulturalnej Ziem Zachodnich i Północnych. Jej wartość polega przede wszystkim na tym, że omawia w sposób syntetyczny, najciekawsze artykuły publikowane w stosunkowo licznych czasopismach ukazujących się w tych województwach. Nie każdy bowiem słuchacz ma do nich, ze zrozumiałych względów, dostęp. Niejednokrotnie również, autor sygnalizował pozycje morskie drukowane w czasopismach o zasięgu ogólnokrajowym. W ostatniej audycji Cz. Czerniawski z pewnym zażenowaniem stwierdził, że pisma takie jak „Kultura” i „Polityka” nie znalazły w ostatnim tygodniu w ogóle na swoich łamach miejsca dla spraw morskich, a był to przecież tydzień, w którym ludzie morza obchodzili swoje święto. (Tydzień na antenie [w:] 60 lat Polskiego Radia Szczecin, s. 70-71)

Ciekawostki

• W 2000 roku na ścianie secesyjnej kamienicy przy al. Wojska Polskiego 59, budynku w którym w latach 50. mieszkał Czesław Czerniawski, odsłonięto pamiątkową tablicę poświęconą pisarzowi. W uroczystości wzięli udział: córka pisarza, Anna Beata Czerniawska, przedstawiciele władz lokalnych, członkowie szczecińskiego Oddziału Związku literatów Polskich oraz mieszkańcy Szczecina. Tablica zawiera błędną datę zamieszkania

• 
• 
• 

Bibliografia

• Encyklopedia Szczecina t. I A-O (pod red. Tadeusza Białeckiego, autorki hasła Hanna Niedbał i Katarzyna Stańczyk), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999
• Fikcja czy rzeczywistość? Wybór audycji Polskiego Radia Szczecin z lat 1946-1989 (pod red. Pawła Szulca), Polskie Radio Szczecin, IPN Szczecin, Szczecin 2009
• Zbigniew Jarzębowski, Słuchowiska szczecińskiego radia, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2009
• Maria Kowalewska, Pisarze Szczecina i Koszalina - noty biograficzne i bibliograficzne [w:] Pisarze Pomorza Zachodniego. Informator, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1967
• Kto jest kim w Polsce 1984, Edycja 1, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1984
• Szczecin literacki (pod red. Ireneusza Gwidona Kamińskiego), wyd. ZLP, Szczecin 1958
• 60 lat Polskiego Radia Szczecin (pod red. Mariana Kowalskiego), Polskie Radio Szczecin, Szczecin 2005

Inne źródła

• Fotografie ze zbiorów Anny Beaty Czerniawskiej

Autor opracowania: Andrzej Androchowicz