Dom przedpogrzebowy (Szczecinek)

Dom przedpogrzebowy na cmentarzu żydowskim w Szczecinku

Dzisiejszy zbór kościoła ewangelicko-augsburskiego w Szczecinku przy ulicy Wodociągowej, w północno-wschodniej części miasta, przekształcony po II wojnie światowej z domu przedpogrzebowego gminy żydowskiej, to obecnie jedyny ślad po jednej z najliczniejszych na Pomorzu Zachodnim społeczności, która przez trzysta lat stanowiła istotny element krajobrazu kulturowego Szczecinka. Prawdopodobnie w 1. połowie XVIII wieku powstał w Szczecinku cmentarz żydowski, gdyż w tym czasie pracował tu już żydowski grabarz, choć liczba osób wyznania mojżeszowego nie była liczna, oscylowała w okolicach 30. Kirkut został założony na wzgórzu St. Jürgensberg, w okolicy obecnej ulicy Wodociągowej. Wiadomo że chowano na nim wyznawców judaizmu nie tylko ze Szczecinka, ale także z Koszalina, Sławna, Polanowa czy Darłowa, gdzie cmentarze żydowskie powstały w późniejszym czasie. W XIX wieku liczba ludności żydowskiej szybko rosła – od 39 osób w roku 1800, do 129 w 1831 roku, 233 w 1849, do 409 w roku 1871, aż po 450 osób w 1893. Stąd potrzeba rozbudowy cmentarza mającego obszar około 0,25 ha. W 1829 roku gmina odkupiła jeden z magazynów w pobliżu nekropolii i przebudowała go w 1862 roku na dom przedpogrzebowy. Była to niewielka, prosta jednokondygnacyjna budowla, w której poza odprawianiem obrzędów pogrzebowych, przechowywano także karawan. Do lat 80. XIX wieku cmentarz i dom przedpogrzebowy znajdowały się na obszarze niezabudowanym, później jednak na terenie obok wieży ciśnień zaczęły pojawiać się pierwsze zabudowania, a działkę z budynkiem wymierzono i ogrodzono. Na przełomie XIX i XX wieku liczba wyznawców judaizmu w Szczecinku stale malała. W 1905 roku było ich już o połowę mniej niż przed dziesięciu laty, a kolejne dwadzieścia lat później, w 1924 roku mieszkało tu już tylko 140 Żydów. W latach 30. XX wieku cmentarz został zdewastowany, a na przełomie 1943/44 jeńcy wojenni w Szczecinku otrzymali rozkaz przerobienia nagrobków z cmentarza żydowskiego na kostkę brukową, którą wyłożono chodniki obok szkoły. Budynek domu przedpogrzebowego przetrwał Noc Kryształową (9/10 listopada 1938), kiedy spalono szczecinecką synagogę i zdewastowano inne budynki należące do gminy żydowskiej. W 1950 roku teren zniszczonej nekropolii został zrównany z ziemią. Dom pogrzebowy został przekazany do użytkowania zborowi ewangelicko-augsburskiemu, który urządził w nim kaplicę. W 1997 roku umieszczono na ścianie budynku tablicę w języku polskim informującą o jego historii.

Bibliografia

• Gemeinden und Gutsbezirke der Provinz Pommern und ihre Bevölkerung. Berlin 1874.
• Gemeindelexikon für die Provinz Pommern. Berlin 1908.
• Karta ewidencyjna cmentarza. Koszalin 1988. Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Szczecinie. Delegatura w Koszalinie.
• Opęchowski Mirosław. Cmentarze żydowskie na Pomorzu Zachodnim. Stan zachowania, problemy konserwatorskie. W: Żydzi i ich sąsiedzi na Pomorzu Zachodnim w XIX i XX wieku. Red. M. Jaroszewicz, W. Stępiński. Warszawa 2007, s. 377-395.
• Salinger Gerhard. Zur Erinnerung und zum Gedenken. Die einstigen jüdischen Gemeinden Pommerns. T. 3, New York 2006.

Linki zewnętrzne

• Wirtualny Sztetl
• Szczecinecki Portal Historyczny im. prof. Dr Karla Tuempla

Autor opracowania: Anna Bartczak