Leonard Borkowicz

Leonard Borkowicz
pierwszy wojewoda szczeciński
Leonard Borkowicz 1947
Data urodzenia	4 stycznia 1912
Miejsce urodzenia	Wiedeń
Data śmierci	26 października 1989
Miejsce śmierci	Warszawa
Lata działalności	{{{lata_dzialalnosci}}}
Tytuły i nagrody	ppłk WP, Wojewoda
Narodowość	Polska

Leonard Borkowicz (ur. 4 stycznia 1912 w Wiedniu (Austria), zm. 26 października 1989 w Warszawie) – pierwszy polski wojewoda szczeciński, oficer Wojska Polskiego (ppłk), międzynarodowy działacz komunistyczny, pisarz i tłumacz literatury; współtworzył przebieg polskiej granicy z Niemcami.

Życiorys

Urodził się 4 stycznia 1912 w Wiedniu, w rodzinie inteligenckiej. Szkołę średnią prawdopodobnie ukończył we Lwowie i wcześnie związał się z ruchem komunistycznym: w latach 1927 – 1928 należał do KZMP i KPP, a w latach 1929-1931 do Komunistycznej Partii Niemiec; był także członkiem Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy. W tym czasie został kilkakrotnie aresztowany, a po otrzymaniu kary 5 lat pozbawienia wolności (1932) – rok „spędził” w obozie dla więźniów politycznych w Berezie Kartuskiej, gdzie był m.in. poniżany i katowany . Po wyjściu z obozu w Berezie Kartuskiej podjął pracę w warszawskiej fabryce akumulatorów ERGA.

We wrześniu 1939 roku wyszedł z Warszawy, a nie mogąc do niej wrócić - udał się na południowy wschód Polski. Od listopada 1939 pracował w sowieckiej administracji gospodarczej we Lwowie. Gdy półtora roku później wybuchła wojna niemiecko – rosyjska – walczył w szeregach Armii Czerwonej, a następnie, na własną prośbę, od maja 1943, został przeniesiony do tworzącej się I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, w stopniu kapitana, jako z-ca dowódcy 2 pułku piechoty. Za udział w bitwie pod Lenino został odznaczony medalem Zasłużonym na Polu Chwały. Awansował do stopnia majora i 30 października 1943 został dowódcą 1 Praskiego Pułku Piechoty|.

Pułkownik Leonard Borkowicz (ok. 1945)

W pierwszej połowie 1944 przeniesiony do Polskiego Sztabu Partyzanckiego, a gdy fronty wojenne przesunęły się na tereny polskie - od lipca został przesunięty do działalności w administracji cywilnej (jednak nadal w mundurze, jako oficer wojska polskiego). Początkowo z ramienia PKWN organizował polską administrację na Białostocczyźnie, gdzie między innymi zwalczał konkurencyjne ośrodki administracji podległe rządowi „londyńskiemu”. Następnie został przeniesiony do Komendy Głównej MO (październik – marzec 1945), gdzie pełnił funkcję zastępcy komendanta głównego.

Prawdopodobnie jednak uznano, że jego dobre kontakty w armii czerwonej oraz doświadczenia nabyte przy organizowaniu administracji cywilnej najlepiej zostaną spożytkowane w toku zagospodarowywania terenów niemieckich, które po wojnie miały przypaść Polsce – Ziem Zachodnich i Północnych, inaczej Ziem Odzyskanych. Od marca 1945 roku został więc pełnomocnikiem Rządu Tymczasowego przy Froncie Białoruskim marszałka G.Żukowa, a następnie, od 11 kwietnia 1945 – przejął od Aleksandra Kaczochy – Józefskiego funkcję Pełnomocnikiem RP na Okręg Pomorze Zachodnie, co okazało się równe przyjęciu obowiązków wojewody.

W lutym 1946 roku wojewoda szczeciński zaproponował zorganizowanie w Szczecinie święta z okazji pierwszej rocznicy zdobycia Szczecina ogólnopolskiego zlotu młodzieży oraz manifestacji pod hasłem TRZYMAMY STRAŻ NAD ODRĄ. Uroczystości odbyły się w dniach 13-14 kwietnia 1946, wzięło w nich udział ok. 15 tys. młodych gości. Na Wałach Chrobrego wojewoda szczeciński witał przybyłych: Prezydenta RP B. Bieruta i Premiera RP St. Mikołajczyka. Gośćmi uroczystości byli także przedstawiciele 14 państw, w tym Rosji Radzieckiej, Wielkiej Brytanii i Francji. W czasie uroczystości doszło do wystąpień „promikołajczykowskich” i „antybierutowskich”, które władze PPR uznały za „wrogie”, zarzucając L. Borkowiczowi zły dobór składu komitetu organizacyjnego i brak zdolności przewidywania.

Decyzją Naczelnego Dowódcy WP z lipca 1946 (prawdopodobnie 22 lipca) został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy, z uzasadnieniem: za bohaterskie czyny i dzielne zachowanie się w walce z niemieckim najeźdźcą.

W następnym roku zorganizowano Tydzień Ziem Zachodnich (14-20 kwietnia), w czasie którego na lotnisku w Dąbiu Wojewoda Szczeciński Leonard Borkowicz, wspólnie z Prezydentem Piotrem Zarembą, witał wicepremiera i ministra Ziem Odzyskanych, Władysława Gomułkę.

Wojewoda Szczeciński wita W. Gomułkę na lotnisku w Dąbiu (1947)

Ta wspólna Matka nasza, Polska, wzywa Was, byście razem z całym narodem polskim dokonali wielkiego dzieła! Ziemie Pomorza Zachodniego, sięgające dziś po Odrę, i Nisę, i nasz Bałtyk, stoją dla nas otworem! Tu, na gospodarstwach poniemieckich możecie osiąść na zawsze i pracą Waszych rąk zapewnić szczęście i dobrobyt sobie, swym rodzinom i naszej wolnej Ojczyźnie. - Takimi słowami wiosną 1945 r. Pełnomocnik Rządu Tymczasowego RP na Okręg Pomorza Zachodniego, Leonard Borkowicz zachęcał Polaków do przybywania, zasiedlania i zagospodarowania ziem leżących u ujścia Odry.

Do podstawowych obowiązków pełnomocnika/wojewody należało przeprowadzenie wysiedlenia pozostałych na tych terenach Niemców, a w ślad za tym przyjmowanie i organizacja wszechstronnej pomocy dla osiedleńców napływających z utraconych ziem wschodnich oraz reszty kraju, a także repatriantów napływających z zachodu, w tym organizacja zaopatrzenia w żywność. Wojewoda organizował aparatu administracyjny, placówki kulturalne i oświatowe, nadzorował odtwarzanie i uruchamianie przemysłu, odbudowę rolnictwa. Był ponadto odpowiedzialny za prowadzenie walki politycznej z organizacjami, które rząd „lubelski” uznawał za wrogie (głównie mikołajczykowskie PSL). Wojewoda Borkowicz znany był jednak przede wszystkim z tego, że bardzo sprawnie organizował życie gospodarcze i kulturalne, a ponadto chronił autochtonów przed agresją ludności napływowej (21 września 1946 w Szczecinie zorganizowano Kongres Ludności Autochtonicznej Pomorza Zachodniego). Sprzyjał rozwojowi życia społecznego i był entuzjastą sportu.

Leonard Borkowicz (1948)

Niezależnie od sprawowania funkcji administracyjno – politycznych popierał tworzenie różnych organizacji, co wyrażało się m.in. tym, że pełnił funkcje społeczne - był:

• prezesem Okręgowego Zarządu Ligi Morskiej
• prezesem Aeroklubu Szczecińskiego i Zarządu Okręgowego Ligi Lotniczej
• prezesem honorowym Automobil-Klubu Polskiego
• komandorem Yacht-Klubu Polskiego „Gryf”
• przewodniczącym Rady ZHP
• honorowym łowczym PZŁ (wybrany 05.10.1946)

Wojewoda szczeciński w karykaturze J.Borwińskiego

Pozostał znany jako „patron” szczecińskich literatów – zachęcił i pomógł w osiedleniu się w Szczecinie m.in. Konstantemu Ildefonsowi Gałczyńskiemu, Jerzemu Andrzejewskiemu, Edmundowi Osmańczykowi, Witoldowi Wirpszy.

Znany był także z tego, że potrafił dobierać współpracowników – dobrych fachowców zaangażowanych w odbudowę Ziem Zachodnich, niezależnie od ich pochodzenia społecznego i poglądów politycznych. Chronił ich nawet wtedy, gdy mieli konflikty z lokalnymi działaczami PPR. Najbardziej jego znanym „podopiecznym” był pierwszy polski prezydent Szczecina - Piotr Zaremba. Ponadto potrafił skutecznie negocjować i bronić polskich interesów przed dowódcami i administracją wojskową Armii Czerwonej.

Wskutek narastających zmian politycznych i stalinizacji kraju oraz zdobywania przewagi politycznej przez I sekretarza KW PPR w Szczecinie, Wiktora Kłosiewicza, od połowy 1948 roku wojewoda Borkowicz nie mógł już skutecznie realizować wcześniej przyjętej polityki kadrowej, a wkrótce zrezygnował z pełnienia funkcji wojewody szczecińskiego. 25 lutego 1949 w auli szczecińskiej Akademii Handlowej odbyło się oficjalne pożegnanie Leonarda Borkowicza przez przedstawicieli społeczeństwa województwa szczecińskiego.

Od 7 marca 1949 do 6 marca 1950 pełni funkcję ambasadora RP w czeskiej Pradze. Po roku zostaje odwołany na wniosek MBP Od tego czasu nie pełni ważnych funkcji publicznych i stopniowo zostaje marginalizowany politycznie.

W latach 1954-1958 kierował Centralnym Urzędem Kinematografii. Wykorzystując sprzyjający klimat polityczny (1956-57), wyraził zgodę n realizację znanego filmu KANAŁ Andrzeja Wajdy (po październiku 1956 Urząd Kinematografii. Równocześnie, od 2 lutego 1957, miesiąc po utworzeniu czasopisma Polityka, został mianowany zastępcą redaktora naczelnego. Pracę w Naczelnym Zarządzie Kinematografii kończy w 1958 roku i zostaje przeniesiony na stanowisko kierownika redakcji historycznej w wydawnictwie Książka i Wiedza, skąd w wyniku kampanii marcowej 1968 został zwolniony, uznany za rewizjonistę i odsunięty od wszelkiej działalności. Wtedy zajął się opracowywaniem materiałów historycznych i wspomnień (w ramach Zakładu Historii Partii przy KC PZPR) oraz tłumaczeniem literatury naukowo-historycznej z języków rosyjskiego i niemieckiego.

Zmarł w Warszawie 26 października 1989.

Twórczość

własna

• Od Białegostoku do Szczecina. W: Takie były początki. Warszawa 1965
• Bereziacy. Książka i Wiedza, Warszawa 1965 (redakcja)
• Komuniści; wspomnienia o Komunistycznej Partii Polski. Książka i Wiedza, Warszawa 1969
• Urok Szczecina”. w: Z. Chmielewski, K.Kozłowski: Pierwszy wojewoda szczeciński. Dokumenty i komentarze (1945-1949)

tłumaczenia

• Włodzimierz Djakow: Piotr Ściegienny : ksiądz – rewolucjonista (przekład z rosyjskiego)
• Klaus Herrmann: Porucznik von Mochow, Książka i Wiedza, Warszawa 1972 (przekład z niemieckiego)
• Walter Bartel: Lewica niemieckiej socjaldemokracji w walce przeciwko militaryzmowi i wojnie (przekład z niemieckiego)
• Igor Owsianyj: Tajemnice narodzin II wojny światowej. Książka i Wiedza, Warszawa 1974 (przekład z rosyjskiego)
• W.W.Kurasow (red.): Historia powszechna, T.10 (przekład z rosyjskiego)
• N.A.Smirnow (red.): Historia powszechna, T.6 (przekład z rosyjskiego)

Wyróżnienia, odznaczenia i medale

• Medalem Zasłużonym na Polu Chwały (1943) - za udział w bitwie pod Lenino
• Orderem Virtuti Militari V klasy(1946) - za bohaterskie czyny i dzielne zachowanie się w walce z niemieckim najeźdźcą
• Złotym Medalem Zasługi Łowieckiej (16.03.1947)

Źródła

1. Kazimierz Kozłowski: Leonard Borkowicz - Pierwszy wojewoda. W: Joanna Dżaman (opr.): Szczecinianie stulecia. Wyd. Piątek Trzynastego, Łódź 2000. s.25-26, ISBN 83-87735-63-9
2. Zdzisław Chmielewski, Kazimierz Kozłowski (opr.), Leonard Borkowicz (komentarz): Pierwszy wojewoda szczeciński. Dokumenty i komentarze (1945-1949). Wydawnictwo GLOB, Szczecin 1986, s., ISBN 83-7007-085-X
3. Leonard Borkowicz w:T. Białecki (red.): Encyklopedia Szczecina, T1 (A-O), Wyd. US-Instytut Historii, Szczecin 1999, s.113, ISBN 83-87341-45-2
4. Pełnomocnik Rządu R na Okręg Pomorza Zachodniego w: T. Białecki (red.): Encyklopedia Szczecina, Encyklopedia Szczecina, T2 (P-Ż), Wyd. US-Instytut Historii, Szczecin 2000, s.51, ISBN 83-87341-45-2
5. Jan M. Piskorski (red.): Pomorze Zachodnie przez Wieki. Wyd. Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin 1999, s.373-376, 447, ISBN 83-910291-0-7
6. Katarzyna Rembacka: Wojewoda bez nominacji, czyli rzecz o Leonardzie Borkowiczu. W: Kurier Szczeciński”, 6 sierpnia 2009
7. Katarzyna Rembacka: Wspomnień czas, wspomnień czas. Uwagi o szczecińskim okresie działalności Leonarda Borkowicza. W: K. Rembacka (red): Szczecin – historię tworzą ludzie. Druga Konferencja Edukacyjna, 11 XII 2009, Szczecin 2010
8. Katarzyna Rembacka: Leonarda Borkowicza okres szczeciński. Wybrane aspekty. W: W. Łazuga, S. Paczos (red.): Poznań, Szczecin, Wrocław. Trzy uniwersytety, trzy miasta, trzy regiony, Poznań 2010

Zobacz też

• Leonard Borkowicz
• Film Andrzeja Androchowicza Pełnomocnik rządu

Linki zewnętrzne

• Bratkowski S: Prawdziwa historia polskich ziem zachodnich. Za: Tygodnik "Wprost", Nr 1114/4.04.2004 [dostęp: 02.04.2011]
• Historia łowiectwa na Ziemi Szczecińskiej [dostęp: 02.04.2011]
• Tydzień Ziem Zachodnich 1947; Serwis PAP [dostęp: 02.04.2011]
• Kobylińska D.: Nowa Tożsamość: Szczecin 1945-1970. Odcinek 4: Polacy - mieszkańcy Szczecina [dostęp: 02.04.2011]

Poprzednik Aleksander Kaczocha – Józefski

Wojewoda szczeciński 1945 - 1950

Następca Włodzimierz Migoń (Przewodniczący WRN)