Podgrodzie - Miasteczko Dziecięce

Miasteczko Dziecięce Podgrodzie
Brama wjazdowa z napisem
Lokalizacja	Podgrodzie
Zobacz Miasteczko Dziecięce Podgrodzie na mapie.

Miasteczko dziecięce w Podgrodziu (1952–1962) - obiekt utworzony z inicjatywy Związku Spółdzielni Przemysłowych i Rzemieślniczych na wzór pionierskiego obozu Artek w ZSRR, w którym władzę sprawowały dzieci. Powołany Komitet Ogólny Budowy Podgrodzia uzyskał stosowne zezwolenia: Min. Oświaty, Min. Zdrowia, Min. Przemysłu Drobnego i Handlu, któremu podlegała spółdzielczość w tych czasach. W wielu publikacjach mówi się o powołaniu Miasteczka dekretem ówczesnego Prezydenta Polski Bolesława Bieruta, co nie znajduje potwierdzenia w dokumentach. Pierwsze dzieci (ponad 1000) przyjechały do Podgrodzia 4 lipca 1952 roku. Uroczyste otwarcie miasteczka nastąpiło 27 lipca 1952. Do roku 1962 w Podgrodziu próbowano kształtować dzieci i młodzież według radzieckich wzorców.

Położenie

Miasteczko Dziecięce znajdowało się w Podgrodziu, osadzie położonej 50 km od Szczecina, 30 km od Polic i 2 km od Nowego Warpna, otoczonej lasami Puszczy Wkrzańskiej i wodami Zalewu Szczecińskiego oraz Jeziora Nowowarpieńskiego. Podgrodzie otacza 20 ha parku o unikalnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych z bogatym drzewostanem. Miejsce posiada idealne warunki zdrowotne i wypoczynkowe. Walory klimatyczne osady i malownicze położenie sprawiły, że władze niemieckie, po zakończeniu I wojny światowej, utworzyły w Podgrodziu ośrodek rehabilitacyjno-wypoczynkowy dla kombatantów, w latach późniejszych przekształcony w ośrodek sanatoryjno–wypoczynkowy.

Historia Miasteczka Dziecięcego

Dzieci pełniące funkcje kolejarzy (1952)

Podgrodzie - ciuchcia (1961)

1952–1962

W latach 1952 - 1962 Miasteczko Dziecięce Podgrodzie było przeznaczone dla dzieci i młodzieży z całej Polski. Starano się tu kształtować nową socjalistyczną mentalność, poprzez naukę kolektywnej samorządności. Miasteczko dzieliło się na cztery dzielnice, w których znajdowały się domki mieszczące po dwie grupy w każdym. Toalety i wspólne łaźnie usytuowane były na zewnątrz budynków. Komunikację stanowiły drogi, początkowo wysypane białym żwirem, w latach późniejszych asfaltowe. Uczono tu samorządności. Porządku na ulicach pilnowali ubrani w mundurki koloniści. Inni, jako listonosze, roznosili pocztę. Funkcjonowały służby zadaniowe: morska, zdrowia oraz kolejowa. Na terenie ośrodka znajdowały się liczne obiekty rekreacyjno - sportowe, biurowe i kulturalne, takie jak:

• Amfiteatr
• Boisko sportowe
• Centrala telefoniczna
• Biuro ośrodka
• Dworzec kolejowy i kolejka wąskotorowa z trzema wagonikami
• Estrada koncertowa
• Izba Pamięci
• Kinoteatr
• Plaża wraz z kąpieliskiem i wieżyczką ratownika
• Piekarnia
• Poczta z centralą telefoniczną
• Przystań kajakowa
• Restauracja
• Stołówki 4 (Każda dzielnica miała swoją stołówkę)
• Stadion
• Świetlica
• Wartownia
• Wesołe miasteczko
• Wypożyczalnia rowerów

Podgrodzie Dziecięce Miasteczko (1953)

Centralną instytucję stanowiła Miejska Rada Narodowa Miasteczka Dziecięcego (MRNMD). Procedura wyborcza wyłaniała członków Rady. Dzieci i młodzież wybierały reprezentacje poszczególnych domków mieszkalnych. Następnie wybierano rady dzielnicowe. W efekcie końcowym, podczas powszechnego głosowania w amfiteatrze, spośród rad dzielnic wybierano skład MRNMD. Przy Radzie powstały wydziały: finansowo-gospodarczy, kulturalno-oświatowy, zdrowia, kultury fizycznej oraz informacji, radia i prasy. Jednakże MRNMD nie sprostała zadaniom i dochodziło w jej ramach do wypaczeń, dlatego w roku 1954 otrzymała nazwę Rada Miasteczka. Dzieci w myśl samorządności sprawowały następujące funkcje:

• Milicjanci - pilnowali porządku na kolonijnych uliczkach
• Listonosze - roznosili pocztę między domkami
• Straż Pożarna - czuwała nad bezpieczeństwem przeciwpożarowym
• Służba Morska - wykonywała ćwiczenia na kajakach
• Służba kolejowa - obsługiwała kolejkę wąskotorową, która była największa atrakcją ośrodka. Jej linia okalała Podgrodzie i biegła przez zróżnicowany teren: miasteczko, pas nadbrzeżny, las i tereny podmokłe. Był również dworzec główny z poczekalnią, kasą biletową i peronem. Stacje posiadały nazwy, np. Stacja „Plaża“. Jednakże ze względów bezpieczeństwa, Maszynista - Józef Kwiatkowski, był osobą dorosłą. Obowiązki konduktorskie powierzono dzieciom.
• Werbliści i trębacze - grali na werblach i trąbkach w czasie apelu porannego i wieczornego

Funkcje te wykonywane były w specjalnym umundurowaniu, co nadawało im atrakcyjności. Starano się, aby każde dziecko choć raz miało możliwość pełnienia danej służby. Dzieci zdobywały różne odznaki (sprawności), które wpisywano do legitymacji kolonisty, np.:

• Milicjant
• Kolejarz
• Marynarz
• Łącznościowiec
• Kucharz

W latach pięćdziesiątych wydawano wakacyjną gazetkę Głos Podgrodzia (w 1952 roku) i Życie Podgrodzia (1953 – 1956 ). W roku 1953 Biblioteka Zawodowa Związku Spółdzielni Przemysłowych i Rzemieślniczych w Warszawie ( praca zbiorowa) wydała broszurę Miasteczko Dziecięce Podgrodzie, opisującą powstanie Miasteczka, założenia ideologiczne i przebieg dwóch pierwszych turnusów.

Wyróżnikiem każdej grupy kolonijnej była jej nazwa i emblemat wykonany przed domkiem mieszkalnym z pobliskich muszelek, kamieni i pisaku oraz innych dostępnych materiałów. Dzieci pełniły rożne funkcje w służbach Miasteczka pod okiem wychowawców w roli obserwatorów ingerujących tylko wtedy, gdy nie mogły sobie poradzić. Na terenie ośrodka wypoczywało jednocześnie 1000 osób. Były to dzieci i młodzież z całej Polski, które próbowano kształtować według radzieckich wzorców kolektywizmu, aż do odwilży w 1956 roku, kiedy nastąpił koniec stalinizmu. Od tego czasu zaczęła słabnąć presja ideologiczna na wychowanie dzieci. Już w 1958 roku wychowankowie mogli zorganizowaną grupą pojechać do Nowego Warpna na niedzielną Mszę świętą, co wcześniej było nie do pomyślenia. W roku 1961 sformułowano nowe założenia organizacyjno-wychowawcze nastawione na kształtowanie cech moralności socjalistycznej.

1962-1973

Księgowe: Danuta Solarczyk (z lewej) i Wanda Łada oddelegowane z Huty „Szczecin“ (1962)

Dzieci Słońca (1963)

W latach 1962 - 1973 obiekt przejęło Zjednoczenie Hutnictwa Żelaza i Stali, które pieczę nad prowadzeniem ośrodka powierzyło pobliskiej Hucie Szczecin. Wtedy to zakończył się etap istnienia Miasteczka Dziecięcego. Ośrodkowi nadano charakter kolonii letnich dla dzieci górników i hutników z całej Polski. Zarzucono dawny model wychowania na bliższy polskiemu. Zniknęły elementy polityczne. Uczono patriotyzmu narodowego, regionalnego i lokalnego, współpracy zespołowej, koleżeństwa, odpowiedzialności i dyscypliny oraz zdrowego stylu życia. Pozostawiono strukturę miasteczka oraz funkcyjność dzieci. Zachowano niektóre elementy harcerstwa, takie jak poranne i wieczorne apele z wciąganiem flagi na maszt, wieczorne pieśni harcerskie i patriotyczne przy ognisku, czy też wykonywanie emblematów przez grupy. Kultywowano zwyczaj gimnastyki porannej. Kolejka wąskotorowa w tym czasie nie funkcjonowała ze względu na wyeksploatowanie materiału przez poprzedników i bezpieczeństwo dzieci. Wprowadzono wiele zmian np. drewniane ławy w stołówkach zamieniono na stoliki.

Każdego roku, w Ośrodku Kolonijnym Podgrodzie następowało uroczyste oficjalne rozpoczęcie sezonu kolonijnego. Uroczystość odbywała się w czerwcu, na pierwszym turnusie, kiedy koloniści z południowej Polski, przede wszystkim dzieci hutników i górników śląskich, przyjeżdżały specjalnymi pociągami kolonijnymi do Trzebieży, a potem autokarami Huty Szczecin docierały do Podgrodzia. Po zakończeniu spraw organizacyjnych i rozmieszczeniu dzieci w obiektach kolonijnych, następowało uroczyste otwarcie sezonu kolonijnego. Wszyscy koloniści, opiekunowie, zaproszone osoby i przedstawiciele organizatorów gromadzili się przed bramą wjazdową do ośrodka, następnie rozpoczynało się uroczyste przejście do amfiteatru, gdzie podnoszono na maszt flagę państwową.

Jan Wilpiszewski - kierownik socjalno-administracyjny z ramienia Huty Szczecin na podgrodzkiej przystani (1964)

Przykładowy plan dnia:

• 8.00 - pobudka i toaleta poranna
• 8.15 - gimnastyka poranna
• 8.30 - porządkowanie sal
• 9.00 - apel poranny z wciągnięciem flagi na maszt przy odśpiewaniu hymnu narodowego w pozycji na baczność. Omówienie spraw bieżących
• 9.30 - śniadanie
• 10.00 - zajęcia w grupach wg harmonogramu poza budynkami mieszkalnymi: plażowanie, zajęcia sportowe, plac zabaw, pełnienie wyznaczonych ról. W razie niepogody zajęcia świetlicowe lub w miejscowym amfiteatrze
• 13.00 - obiad
• 13.30 - cisza poobiednia
• 15.00 - zajęcia własne w grupach
• 16.00 - podwieczorek
• 16.15 - zajęcia w grupach wg harmonogramu poza budynkami mieszkalnymi: plażowanie, zajęcia sportowe, plac zabaw. W razie niepogody zajęcia świetlicowe lub w miejscowym amfiteatrze
• 18.00 - kolacja
• 18.30 - apel wieczorny ze ściągnięciem flagi z masztu przy odśpiewaniu hymnu narodowego w pozycji na baczność. Posumowanie dnia
• 19.00 - piosenka patriotyczna, harcerska, biesiadna przy wspólnym ognisku
• 20.00 - toaleta wieczorna i cisza nocna po sygnale wieczornej trąbki

Rożne nazwy ośrodka

• 1952-1954 – Miasteczko Dziecięce Podgrodzie
• 1955-1956 – Miasteczko Harcerskie w Podgrodziu
• 1956-1962 – Miasteczko Dziecięce w Podgrodziu
• 1962-1973 – Hutniczy Ośrodek Kolonijny

Nazwy zmieniano przed sezonem lub po sezonie.

1973–2001

Ośrodek przejęło Kuratorium Oświaty i utworzyło w nim eksperymentalny ośrodek resocjalizacyjny pod nazwą „Państwowego Zespołu Domów Młodzieżowych“. Pensjonariuszami tych domów byli młodzi ludzie, którzy weszli w konflikt z prawem. Ich zachowanie miał złagodzić kontakt z tzw. sierotami społecznymi, czyli dziećmi z domów dziecka i rozbitych rodzin. Powstały nowe mieszkania dla nauczycieli. Wyasfaltowano drogę łączącą Podgrodzie z Nowym Warpnem. Eksperyment wychowawczy nie przyniósł oczekiwanych rezultatów i ośrodek został rozwiązany. W roku 1981 powołano tu placówkę rewalidacyjną pod nazwą „Państwowy Zakład Wychowawczy“ dla dzieci specjalnej troski z województwa szczecińskiego. W roku 1983 Państwowy Zakład Wychowawczy przemianowano na Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy. Dzieci uczyły się w szkole podstawowej na zajęciach przyuczających do zawodu: krawca, stolarza, ogrodnika, murarza, gastronomika. SOSW współpracował z Pałacem Młodzieży w Szczecinie, ze Strażnicą Wojsk Obrony Pogranicza w Karsznie, z „Transoceanem“. W roku 1987 roku placówka otrzymała imię Arkadego Fiedlera. W 1990 roku powstały korty tenisowe, a ośrodek nawiązał współpracę z zespołem tanecznym "ASTRA" ze Szczecina. Z biegiem lat, w związku ze zmniejszaniem się budżetu Podgrodzia, SOSW przyjmował coraz mniej wychowanków. W maju roku 1997 roku zdarzył się tragiczny wypadek, kiedy to 6 niesubordynowanych chłopców w sztormową pogodę wypłynęło na Zalew Szczeciński. Wyprawa zakończyła się tragicznie, pięciu chłopców utonęło. Decyzją Prezydium Sejmiku Samorządowego Województwa Szczecińskiego z dnia 15 czerwca 1998 roku SOSW przekształcono w Centrum Placówek Oświatowych w Podgrodziu. Kolejne cięcia w budżecie oświaty spowodowały likwidację ośrodka w roku szkolnym 2000/2001.

2001 - 2005

Ośrodek przejęło Centrum Integracji i Rehabilitacji "Podgrodzie", które podlegało Starostwu Powiatowemu w Policach. Od tego czasu do Podgrodzia przyjeżdżały dzieci i młodzież, lecz tylko na wypoczynek. Nadal trwały kłopoty z administrowaniem ośrodka i ponownie następuje kolejna zmiana zarządzającego.

Od 2005

Powstaje gospodarstwo pomocnicze przy Zespole Szkół im. Ignacego Łukasiewicza w Policach o nazwie Centrum Edukacji, Integracji i Rehabilitacji "Podgrodzie" w Nowym Warpnie.

Miasteczko Dziecięce Podgrodzie (1952–1962) na stronach Nowego Warpna

• 

  Wartownia (1957)

• 

  Teatr (1957)

• 

  Plac Konstytucji (1960)

• 

  Estrada Koncertowa (1961)

• 

  Fragment zabudowy (1961)

Kolonie Letnie Huty „Szczecin” (1962-1973) na szczecińskich pocztówkach

• 

  Brama główna (1962)

• 

  Biuro ośrodka (1962)

• 

  Fragment ośrodka (1967)

• 

  Plac zabaw (1967)

• 

  Koloniści ze Śląska (1967)

Kolonie Letnie Huty „Szczecin” (1962-1973) - uroczyste rozpoczęcie sezonu letniego

• 

  Inauguracyjne przejście przez bramę ośrodka (1967)

• 

  Przemówienie dyrektora Huty Szczecin, Stefana Kijaka (1967)

• 

  Kolonijni harcerze z dyrektorem Huty Szczecin - Stefanem Kijakiem (drugi od lewej górny rząd), (1967)

Ciekawostki z Monografii Podgrodzia 1952-1973 Barbary Sowińskiej-Adamczyk

• 

  Pieczęć okolicznościowa (1952)

• 

  Sztandar (1952)

• 

  Występ zespołu z ChRL w amfiteatrze (1955)

• 

  Pieczęć okolicznościowa (1956)

• 

  Proporczyk i pałeczki do werbli

• 

  Sztandar Miasteczka Dziecięcego (1956)

• 

  Legitymacja kolonisty (1958)

• 

  Wiata kolejki wąskotorowej (2013)

Z albumu Ewy Bączkowskiej - kolonistki Huty „Szczecin“ z grupy Dzieci Słońca 1963

• 

  Najmłodsza kolonistka na ławeczce przed domkiem (1963)

• 

  Grupa Dzieci Słońca ze Śląska i Szczecina (1963)

• 

  Pod jarzębinką (1963)

• 

  Na dróżce do domku (1963)

• 

  Odwiedziny rodziców (1963)

• 

  Na drodze w kierunku plaży (1963)

Ciekawostki

• 20.09.2016 w Podgrodziu odbyła się promocja książki Barbary Sowińskiej-Adamczyk Miasteczko dziecięce. Monografia Podgrodzia 1952-1973

Zobacz także

• Wąskotorowa Kolejka Dziecięca w Podgrodziu – Polska Kronika Filmowa 37/1952
• Reportaż radiowy Małgorzaty Furgi
• Pocztówki z PRL-u
• Miasteczko nazywa się Podgrodzie

Bibliografia

• Franciszek Dębski, Miasteczko Harcerskie Podgrodzie. Wspomnienia z lat 1954-55, (Rocznik Historii Harcerstwa 2005)
• Robert Jurszo, Miasteczko Dziecięce w Podgrodziu. Stalinowska utopia, w której miały rządzić dzieci, dla Wirtualnej Polski, 03.02.2016
• Barbara Sowińska-Adamczyk, Miasteczko dziecięce. Monografia Podgrodzia 1952-1973, Regionalne Stowarzyszenie Literacko-Artystyczne w Policach, Szczecin (2015)

Inne

• Rzeczpospolita najmłodszych, PKF37/52, 03.09.1952
• Strona internetowa Podgrodzia (historia)
• http://radioszczecin.pl/276,3232,legitymacja-z-miasteczka-dzieciecego-fot-malgorz
• Wspomnienia Ewy Bączkowskiej kolonistki z lat 1962-1963
• Wywiad z Andrzejem Kijakiem z dnia 07.09.2017
• Wywiad z Janem Wilpiszewskim - kierownikiem socjalno-administracyjnym Huty Szczecin, dnia 01.06.2016
• https://opinie.wp.pl/miasteczko-dzieciece-w-podgrodziu-stalinowska-utopia-w-ktorej-mialy-rzadzic-dzieci-6126041810937473a?nil=

Autor opracowania: Ewa Bączkowska