Tekst źródłowy strony Podjuchy

{{Dzielnica infobox
 |dzielnica_nazwa      = Podjuchy
 |dzielnica_grafika    = dzielnica_brak.jpg
 |opis_zdjecia         = {{Pomoz_foto_obiekt}}
 |status               = [[Osiedle administracyjne]]
 |dzielnica            = [[Prawobrzeże]]
 |w_granicach_miasta   = 1939
 |powierzchnia         =
 |nazwa_niemiecka      = Podejuch
 |nazwa_dawna          = 
 |populacja            = 8 964
 |mapa_miasta          = Szczecin Podjuchy 2010-05.png
 |commons              =
 }}

'''Podjuchy''' (niem. ''Podejuch'') – [[część miasta]] i [[osiedle administracyjne]] Szczecina, będące jednostką pomocniczą miasta. Położone w rejonie [[Prawobrzeże|Prawobrzeża]], pomiędzy [[Regalica|Regalicą]], [[Zdroje|Zdrojami]], [[Żydowce|Żydowcami]] a [[w:autostrada A6 (Polska)|autostradą A6]], przy [[w:droga krajowa nr 31|drodze krajowej nr 31]] i torach linii kolejowej Szczecin - Gryfino - Kostrzyn - Rzepin - Zielona Góra - Wrocław.
* Według danych z [[29 kwietnia]] [[2012]] w osiedlu na pobyt stały zameldowanych było 8 964 osób. <ref>{{cytuj stronę|url=http://bip.um.szczecin.pl/umszczecinbip/chapter_50049.asp|tytuł=Liczba mieszkańców|data=2010-05-04|praca=Biuletyn Informacji Publicznej|opublikowany=Urząd Miasta Szczecin|język=pl}}.</ref> 
* Samorząd osiedla Podjuchy został ustanowiony w 1990 roku. <ref>Uchwała Nr VIII/53/90 Rady Miejskiej w Szczecinie z dnia 28 listopada 1990 r. w sprawie utworzenia w mieście Szczecinie dzielnic i osiedli. W:  Biuletyn informacji Publicznej Urzędu Miasta Szczecin [on-line]. [Przeglądany 8 kwietnia 2013]. Dostępny w: http://bip.um.szczecin.pl/UMSzczecinBIP/files/D1CEFF308A2D43CDB87DCF30B00845BE/53-90.pdf</ref>.
== Historia ==
=== Wczesne osadnictwo człowieka ===
Pierwsze ślady pobytu człowieka na tym terenie pochodzą z mezolitu (środkowa epoka kamienia). Osadnictwo na większą skalę rozpoczęło się dopiero w neolicie (młodszej epoce kamienia). Osiedlała się tu ludność kultury ceramiki wstęgowej i kultury pucharów lejkowatych. Dość silne ślady penetracji tych terenów pochodzą z okresu kultury przedłużyckiej i łużyckiej.
=== Okres od średniowiecza do XVIII wieku ===
Pierwsze wzmianki pisane o Podjuchach pojawiły się w roku [[1226]], [[1305]] i [[1307]] w kodeksie dyplomatycznym "''Codex Pommerianiae diplomaticus''" [[Pommersches Urkundenbuch|''Pommersches Urkundenbuch'']] jako osiedle, potem jako wieś. W [[1334]] r. miasto Szczecin weszło w posiadanie Podjuch. W [[1517]] roku wioska związana była ze [[Kościół szpitalny Świętego Ducha|szpitalem Świętego Ducha]]. Wieś liczyła w tym czasie 35 domów. Mieszkańcy składali daninę na rzecz dworu książęcego, a także szpitala św. Ducha w pieniądzach, kurach, a w zimie zobowiązani byli do dostarczania 12 fur drewna. Osada rozwijała się między wzgórzami morenowymi, zwanymi „[[Góry Bukowe|Górami Bukowymi]]”, a doliną [[Regalica|Regalicy]]. Rzeka ta często wylewała. Pola uprawne znajdowały się na wzgórzach, a jakość tutejszych gleb pozwalała na uprawę żyta, pszenicy, fasoli, lnu oraz koniczyny, a od połowy XIX wieku buraka cukrowego. Uprawiano także chmiel, który był dostarczany jako danina na dwór książęcy. W okolicy występowało dużo łąk, które dawały średnio dwa pokosy w roku, przez co istniała dobrze rozwinięta hodowla bydła oraz trzody chlewnej. Oprócz rolnictwa, rozwijało się też rybołówstwo oraz rzemiosło. Miejscowi rzemieślnicy produkowali dla lokalnego rynku, świadcząc usługi piekarnicze, szewskie i krawieckie. We wsi, blisko Regalicy, powstało kilka młynów, które zakończyły swą działalność wraz z obniżeniem się poziomu wody w rzece. W 1524 roku rada miasta Szczecina odstąpiła Podjuchy jako uposażenie dla [[Kościół św. Jana Ewangelisty|klasztoru św. Jana]]. Po wprowadzeniu reformacji wioskę i posiadłości, m. in. wypalarnię wapna, włączono do jednej fundacji zwanej Fundacją św. Jana i była w jej posiadaniu do roku [[1791]]. Po tej dacie wieś została podporządkowana Kamerze Państwowej. Król pruski Fryderyk II podjął decyzję o założeniu tu także hodowli jedwabników.

=== Wiek XIX ===
W drugiej połowie XIX w. odłączono od Podjuch [[Zdroje]] oraz wiele innych parcel, które potem przeznaczono na zakładanie nowych osiedli. Wtedy Podjuchy stały się samodzielną gminą wiejską. Ludność żyła głównie z rolnictwa oraz hodowli. W roku [[1854]] uprawiano 2642 morgi ziemi. Mieszkali tu też rybacy, których w [[1833]] r. było 31 rodzin. We wsi znajdowały się dwa wiatraki i młyn wodny. Pierwsze połączenie pocztowe uzyskała wieś w [[1851]] roku. W [[1858]] Podjuchy liczyły 1052 mieszkańców. 
[[Plik:Chamottefabrik.jpg|thumb|150px|Fabryka Wyrobów Szamotowych F. Didiera w Podjuchach]]
* '''Fabryka Wyrobów Szamotowych''' - [[Friedrich Ferdinand Didier]] <ref>Friedrich Ferdinand Didier, ur. [[5 stycznia]] [[1801]] r. w Szczecinie, zm. w [[1867]] w Szczecinie; syn J. Mathiasa Didiera, mistrza stolarskiego pochodzenia francuskiego.</ref>, kupiec ze znanej hugenockiej rodziny, specjalizujący się w wyrobie retort gazowych, podpisal [[16 kwietnia]] [[1834]] roku umowę kupna cegielni i wypalarni wapna z kamienia wapiennego, położonej w Podjuchach nad brzegiem [[Regalica|Wielkiej Regalicy]] przy obecnej ulicy [[Ulica Niklowa|Niklowej]] (parcela nr 11), i założył w jej miejscu fabrykę materiałów ogniotrwałych, której nadał nazwę: Fabryka Wyrobów Szamotowych w Podjuchach (''Chamottestein-Fabrik F. Didier in Podejuch''), która w szczecińskich księgach adresowych z lat [[1857]]-[[1859]] określana była nazwą „Fabryka Wyrobów Szamotowych i Retort Gazowych, Wypalarnia Wapna, Cegielnia w Podjuchach” (''Chamotte- und Gasretorten-Fabrik, Kalkbrenerei, Ziegelei in Podejuch''). Produkcję szamotu Didier oparł na miejscowym surowcu, tj. na odkrytych przez siebie w [[1849]] roku na wzniesieniu Gór Bukowych pokładach żwiru i piasku kwarcowego.<br/> Z miejscem tym wiąże się bogata historia. Pierwsze wzmianki pochodzą z czasów księcia pomorskiego [[Otto I|Ottona I]], który w okolicach dzisiejszego [[Jezioro Szmaragdowe|Jez. Szmaragdowego]] pozyskiwał kamień wapienny i wypalał go na terenie wsi Podjuchy w miejscu, gdzie później istniała cegielnia kupiona przez Didiera. <ref>''Stettiner Chamottefabrik Aktiengesellschaft vormals Didier. 50 Jahre Aktiengesellschaft 1872-1922''. Ecksteins Biographische Verlag. Berlin [[1923]], s. 12.</ref> Następnie w grudniu [[1328]] roku tenże książę nadał wieś wraz ze wspomnianą kopalnią i wypalarnią wapna miastu Dąbie. <ref>Zobacz [[Pommersches Urkundenbuch|PUB]] VII, dokument nr 4422 z [[3 grudnia]] [[1328]] roku wystawionego w Szczecinie, w którym książę Otto I przekazał Podjuchy wraz z przyległościami i należnościami miastu Dąbie. Jednak nazwę „Dąbie” w tym dokumencie poprawiono na nazwę „Szczecin”. Także Hans Frederichs, ''Wann kam Podejuch an Stettin?'' W: ''Monatsblätter''. Jhrg. 45, H. 6. Stettin [[1931]], s. 89-90.</ref> Istnieje drugi, rownież oryginalny dokument, z grudnia 1334 r., tym razem wystawiony przez księcia Ottona I w Dąbiu, gdzie juz bez poprawek książę daruje wieś Podjuchy Radzie miasta Szczecin. <ref>Zob. PUB VIII, dokument nr 5219 z [[22 grudnia]] [[1334]] r. Więcej o historii fabryki wyrobów szamotowych w: ''Stettiner Chamottefabrik Aktiengesellschaft vormals Didier'',... op. cit., s. 12 i n.</ref> Podobnie jak wieś wypalarnia wapna, przekazana przez miasto klasztorowi św. Jana w Szczecinie, po reformacji przejmuje Fundacja klasztoru św. Jana. Istnieje też informacja o drugiej wypalarni wapna w Podjuchach, zwanej królewską wypalarnią, dawniej należącej do posiadłości klasztoru kołbackiego, a następnie po 1721 roku do domeny królewskiej utworzonej na ziemiach klasztornych Kołbacza.

=== Wiek XX ===
Na przełomie XIX i XX w. następowało zanikanie rolnictwa. W [[1894]] było tylko 10 zagród chłopskich. Było to spowodowane wypłukiwaniem gleby przez nieregulowane cieki wodne i strumiene, odkryciem złóż torfu, krzemu, gliny, oraz tym, że mieszkańcy znajdowali zatrudnienie w zakładach przemysłowych i składach drewna na drugim brzegu Odry. W latach trzydziestych Podjuchy osiągneły szczyt swego rozwoju. Realizowano wtedy na terenie Podjuch wielkie inwestycje rządowe: [[Koszary w Podjuchach|koszary]] oraz odcinek autostrady mającej połączyć Rzeszę z Prusami Wschodnimi. Powstawały też w tym czasie droga oraz połączenie kolejowe łączące Podjuchy z centrum Szczecina. To ostatnie przedsięwzięcie wymagało budowy mostów - drogowego i kolejowego - na Regalicy i Odrze Zachodniej. Na dużą skalę rozwinęło się budownictwo mieszkalne. Były tu [[Szkoły w podjuchach|dwie szkoły]], [[Ratusz w Podjuchach|ratusz]] (siedziba władz gminnych) i [[Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła (Szczecin Podjuchy)|Kościół św. Michała]] jako filia kościoła w [[Chlebowo|Chlebowie]]. W roku 1939 liczba ludności wynosiła około 9 200 osób <ref>R. Nowicki: ''Podjuchy'', z serii ''Osiedla Szczecina'', bez roku wydania i nr. ISBN, s. 6.</ref>, w przeważającej mierze (8 321) ewangelików. <ref>Michael Rademacher: ''Deutsche Verwaltungsgeschichte von der Reichseinigung 1871 bis zur Wiedervereinigung 1990''.</ref> <ref>[http://www.verwaltungsgeschichte.de/randow.html].</ref> Podjuchy, podobnie jak większość prawobrzeżnych osiedli, włączone zostały w 1939 r. w granice tzw. [[Wielkie Miasto Szczecin|Wielkiego Szczecina]]. W 1945 z powodu [[Walko o Prawobrzeże|ciężkich walk o prawobrzeże Szczecina]], zabudowa mieszkalna doznała dużych zniszczeń. Zniszczono centrum dzielnicy, [[Fabryka wyrobów szamotowych|fabrykę wyrobów szamotowych]], dworzec kolejowy, oraz mosty na [[Odra Zachodnia|Odrze Zachodniej]] i [[Regalica|Regalicy]], co łączyło się z odcięciem [[Prawobrzeże|Prawobrzeża]] od [[centrum]] Szczecina. W związku z tym Podjuchy (jak i wszystkie osiedla obecnego [[Prawobrzeże|Prawobrzeża]]), przyłączono do ówczesnego powiatu gryfińskiego i przekształcone w samodzielne miasto (liczące w lutym 1946 roku zaledwie 511 mieszkańców) <ref>Rocznik Statystyczny (stan na 1 kwietnia 1947) wylicza Podjuchy jako jedno z 74 miast woj. szczecińskiego. Wg Rocznika Statystycznego z 1948 roku liczba miast woj. szczecińskiego wynosi już 73, co jest przesłanką o zniesieniu statusu miejskiego Podjuch (brak odpowiedniego Dziennika Ustaw)</ref>. Rozwój osiedla oraz akcja osiedleńcza była początkowo znacznie hamowana ze względu na zniszczenia, brak bezpieczeństwa oraz trudności komunikacyjne. Dopiero ożywienie nastąpiło po odbudowaniu mostów i przyłączeniu w [[1948]] tych terenów do miasta.

W latach 50. rozwój Podjuch był bardzo powolny. Trwało odgruzowywanie oraz wyburzanie starej i wysłużonej zabudowy. Nowych domów w ogóle nie wznoszono. Dopiero pod koniec lat 50., kiedy to nastąpiła rozbudowa [[Fabryka Sztucznego Jedwabiu|fabryki sztucznego jedwabiu]] w [[Żydowce|Żydowcach]], wybudowano kilka bloków przy ulicy [[Krzemienna|Krzemiennej]]. W latach 60. nastąpiło ożywienie budownictwa indywidualnego, które trwa do dziś. Obecnie Podjuchy dzielą się na dwie części. Część w kierunku zachodnim od [[Regalica|Regalicy]] to dawna wieś średniowieczna, której centrum stanowi [[Plac Wolności]]. Niewiele zostało z dawnej zabudowy. Druga część to zabudowania willowe z okresu międzywojennego oraz współczesna zabudowa, na stokach [[Góry Bukowe|Gór Bukowych]]. Podjuchy zamieszkuje ok. 9100 mieszkańców. Do osiedla zalicza się też część zwana [[Wzgórze Widok]] położona przy granicy [[Park Leśny Zdroje|Parku Leśnego Zdroje]], który podobnie jak lasy położone w południowo-wschodniej części Podjuch są częścią [[Szczeciński Park Krajobrazowy|Szczecińskiego Parku Krajobrazowego]] i [[Puszcza Bukowa|Puszczy Bukowej]]. Podjuchy to przede wszystkim osiedle typu willowego, choć także i koszary wojskowe. Główna droga to ciąg ulic [[Granitowa]] - [[Metalowa]]. Do Podjuch prowadzi także ul. [[Autostrada Poznańska]] przez południowe [[Międzyodrze]] do południowo-zachodnich granic Szczecina. Komunikację z innymi osiedlami zapewnia 5 [[Komunikacja autobusowa w Szczecinie|linii autobusowych]] oraz kolej (stacja „[[Szczecin Podjuchy]]”).
=== Przynależność administracyjna Podjuch ===
* [[1816]]-1939 [[powiat Randow]]
* 1939-1945 [[Wielkie Miasto Szczecin]]
* 1945-[[1948]] powiat gryfiński
* [[1948]]-teraz Szczecin
== Nazwa osiedla ==
Nazwa jest topograficzna, utworzona od słów „pod juchą”. Jucha - coś mokrego, cieknącego. Nazwa ta określa też teren pocięty licznymi ciekami wodnymi, rowami.
* [[1226]] - ''Podegug'', <ref>Zob. [[Pommersches Urkundenbuch|PUB]] I, dokument nr 236 z [[26 września]] 1226 r.</ref>
* [[1305]] - ''Pudeiuch'' <ref>PUB IV, dokument nr 2229 z [[18 czerwca]] 1305 r.</ref>
* [[1307]] - ''Podiuch'' <ref>PUB IV, dokument nr 2345 z [[19 marca]] 1307 r.</ref>.
{{Przypisy}}

== Bibliografia ==
* ''Pommersches Urkundenbuch''. Bd. 1. Abt. 1: Robert Klempin: ''786-1253. Regesten, Berichtigungen und Ergänzungen zu Hasselbach's und Kosegarten' s Codex Pomeraniae diplomaticus''. In Commission bei Th. von der Rahmer. Stettin 1868.
* ''Pommersches Urkundenbuch''. Bd. 4. Abt. 1: Georg Winter: 1307-1310. Paul Niekammer, Stettin 1903.
* ''Stettiner Chamottefabrik Aktiengesellschaft vormals Didier. 50 Jahre Aktiengesellschaft 1872-1922''. Ecksteins Biographische Verlag. Berlin 1923.
* Frederichs H., ''Wann kam Podejuch an Stettin?'' W: ''Monatsblätter''. Jhrg. 45, H. 6. Stettin 1931.
* ''Pommersches Urkundenbuch''. Bd. 7. Abt. 2: ''1328 Mai 7. - 1330''. Hrsg. vom Königlichen Staats-Archiv zu Stettin, bearb. von Hans Frederichs. Köln, Graz: Böhlau 1936. 
* ''Pommersches Urkundenbuch''. Bd. 8. Erwin Assmann: ''1331–1335''. Köln 1961.
* ''Encyklopedia Szczecina''. [[Tadeusz Białecki]] (red.), [[Uniwersytet Szczeciński]], Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, Szczecin 2000, ISBN 83-7241-089-5.
* Nowicki R., ''Podjuchy'', z serii ''Osiedla Szczecina'', bez roku wydania i nr. ISBN.

== Zobacz też ==
* [[Uroczysko Mosty]]
* [[Szczecin Podjuchy]] - stacja kolejowa
* [[Cmentarz przykościelny przy ul. Niklowej]]
* [[Cmentarz przy ul. Krzemiennej]]
* [[Cmentarz przy ul. Sąsiedzkiej]]
== Linki zewnętrzne ==
* [http://osiedla.szczecin.pl/osiedla/chapter_38262.asp Mapa osiedla na stronie Urzędu Miasta Szczecin]
* [http://osiedla.szczecin.pl/osiedla/chapter_38271.asp Rada osiedla na stronie Urzędu Miasta Szczecin]
 {{zwiki}}
{{Podział administracyjny Szczecina}}

[[Kategoria:Osiedla administracyjne]]
{{werif}}[[Kategoria:Hasła do wyjaśnienia - fizjografia i dzielnice]]