Polskie Pismo i Książka

Ten artykuł jest w trakcie opracowywania. Prosimy nie edytować strony do czasu zniknięcia tej wiadomości. Nazwa użytkownika, który dodał tę wiadomość, jest wyświetlona na stronie historii.

„Polskie Pismo i Książka” - Spółdzielnia Wydawniczo - Handlowa Byłych Więźniów Politycznych, działająca w Szczecinie w latach 1945-1949, pierwsze wydawnictwo w powojennym Szczecinie.

Historia

Początki Spółdzielni sięgają połowy 1943 roku, kiedy to Leon Królak - więzień obozu jenieckiego Mauthausen-Gusen wystąpił z inicjatywą założenia po wojnie na tzw. Ziemiach Odzyskanych oficyny wydawniczej. Pragnął drukować tanie książki: by za 1 złoty każdy mógł sobie kupić „Pana Tadeusza”. Wokół siebie skupił grupę współwięźniów, składającą się z literatów, zecerów, grafików, drukarzy, poligrafów. Grupa przeszła regularne przeszkolenie w zakresie wiedzy o książce, redagowania i wydawania wydawnictw. Jednym z instruktorów był Czesław Piskorski, który przekonał Królaka aby oficyna wydawnicza powstała w Szczecinie.

11 lipca 1945 roku w Poznaniu odbyło się zebranie założycielskie (konstytucyjne) spółdzielni (z udziałem 6 osób) na którym postanowiono, że polskie słowo najbardziej potrzebne jest w Szczecinie. Wytyczono główne cele działalności:

• służba kulturze polskiej poprzez dobre a nade wszystko tanie wydawnictwa tj. pism i książek, wydawnictw artystycznych i podstawowych akcydensów według ideowego programu zrodzonego wśród cierpień,
• poprzez umiejętne i fachowe produkowanie i rozprowadzanie wydawnictw podnieść kompletnie zrujnowane długoletnim cierpieniem w kacetach własne warsztaty pracy oraz odbudować się gospodarczo,
• z zysków Spółdzielni ustalać corocznie pewien znaczny odsetek dla wdów i sierot po zamordowanych współtowarzyszach niedoli w kacecie Gusen.

Na zebraniu wyłoniono zarząd Spółdzielni w składzie:

• Leon Królak – kierownik Spółdzielni i dział organizacyjny,
• Wincenty Szałek – sekretariat i księgowość,
• Czesław Piskorski – dział redakcyjny,
• Marian Kwintkiewicz, Franciszek Belling – dział techniczny,
• Marian Małolepszy, Stefan Pełczyński – dział sprzedaży.

Ustalono udział 5.000 zł oraz minimum kapitału zakładowego na 100.000 zł.

Szczecińskie początki

16 lipca 1945 roku w Szczecinie, na spotkaniu z wiceprezydentem Szczecina Franciszkiem Jamrożym i naczelnikiem wydziału oświaty Brunonem Taydeltem, Królak otrzymał zezwolenie na założenie wydawnictwa. Początkowo władze przydzieliły spółdzielni lokal przy ul. Kilińskiego, a następnie przy al. Wojska Polskiego 39/41, w zdewastowanym budynku dawnej fabryki torebek papierowych. Członkowie Spółdzielni i ich rodziny z wielkim wysiłkiem i zaangażowaniem przystąpili do odgruzowania i remontu budynku. Spod gruzów wydobywano nieczynne maszyny, farbę drukarską, papier pakowy. Znaleziony kamień litograficzny wymieniono w Poznaniu na polskie czcionki. 23 września 1945 roku w mieszkaniu Królaka przy ul. Mazurskiej odbyło się zebranie organizacyjne, na którym przyjęto statut, który określał cel spółdzielni jako służbę kulturze polskiej przez wydawanie i popularyzację pism i broszur oraz książek ze szczególnym uwzględnieniem wydawnictwa związanych z Pomorzem Szczecińskim albo dla Pomorza Szczecińskiego szczególnie potrzebnych. Na zebraniu wyłoniono zarząd oraz główne działy Spółdzielni:

• zarząd (L. Królak – prezes, W. Szałek, Z. Mieszkowski-wiceprezesi),
• drukarnia (kier. Z. Niewiada),
• litografia (kier. M. Sławiński),
• chemiografia (kier. M. Kwintkiewicz),
• dział wydawniczy (kier. Cz. Piskorski),
• introligatornia (kier. Bronisław Pater),
• agencja reklamy (kier. Stefan Pełczyński i Stefan Mróz),
• dział handlowy (kier. Marian Małolepszy),
• księgarnia i wypożyczalnia książek,
• wytwórnia stempli (kier. Jan Piechocki),
• wytwórnia kartonów i torebek (kier. Stanisław Górecki),
• dział papierniczy (kier. Stanisław Ławicki).

Działalność wydawnicza

Prasa

We wrześniu 1945 roku wydano dwa numery pisma Pionier Szczeciński, tygodnika regionalnego przeznaczonego dla bieżących potrzeb napływającej do miasta ludności. Komitet redakcyjny tworzyli: Ignacy Brożyna, Leon Mocydlarz i Czesław Sobczyk. W czerwcu tegoż roku zaczął ukazywać się „Szczecin. Tygodnik Miasta Morskiego”, którego zadaniem była popularyzacja idei Szczecina, polskiego miasta u ujścia Odry oraz spraw morskich i zagadnień związanych z odbudową i rozbudową polskiej gospodarki morskiej. W skład komitetu redakcyjnego wchodzili: Roman Łyczywek, Czesław Piskorski i Stanisław Telega. W roku 1947 zmieniono podtytuł na „Tygodnik Pomorza Zachodniego”. W roku 1948 redaktorem naczelnym został Feliks Jordan. W czerwcu tegoż roku zmieniono nazwę pisma na „ Tygodnik Wybrzeża” oraz rozszerzono zakres i zasięg poruszanej problematyki na całość polskiego wybrzeża.

Publikacje książkowe

Pierwszą książką wydaną przez PPiK była „Chemia nieorganiczna” autorstwa M. Krawczyka. Broszurę w styczniu 1946 roku złożył F. Berlling. Kolejno wydano następujące tytuły:

• 1946 - P. Zaremba, Cz. Piskorski: „Polski Szczecin” ,

• 1946 – P. Zaremba: „ Polska flaga w Szczecinie”,

• 1946,1947 – Cz. Piskorski: „Zabytki piastowskiego Szczecina”,

• 1947 – W. Lachnitt: „Pod znakiem Gryfa”,

• 1947 - T. Jakubowicz: „Polska odrodzona na Pomorzu Zachodnim”,

• 1948 - Z. Walicka – Neymanowa: „Dziwne przygody Szczurka Gryzimurka,

• 1948 - T. Karpowicz: „Legendy pomorskie”,

• 1948 - T. Karpowicz: „Żywe wymiary”,

• 1948 - Cz. Piskorski: „ Ze Szczecina przez Świnoujście do Międzyzdrojów”,

• 1948 - O. Syrovatka: „Jak olbrzym Podobłok został milicjantem”, tłum. W. Lachnitt,

• 1949 - G. de Maupassant: „Prawdziwa miłość”, tłum. K. Łyczywek.

Inne publikacje

• 1945 – pierwsze pocztówki polskiego Szczecina,

• 1945 – Plan centralnych dzielnic Szczecina z polskimi nazwami. Oprac. M. Sławiński,

• 1948 - Rocznik-Informator Pomorza Zachodniego. Rok 1945-1948. Pod red. Włodzimierza Goszczyńskiego.

• 1949 - Plan i informator miasta Szczecina.

Ponadto wydawano liczne dokumenty życia społecznego:

afisze teatralne, kinowe, cyrkowe, sportowe, koncertowe, festiwalowe; programy teatralne, biuletyny informacyjne, druki ulotne, pierwszy spis abonentów telefonicznych, rozkład jazdy PKP i PKS, kalendarzyki, gazetki ścienne, gry towarzyskie i okolicznościowe telegramy.

Działalność pozawydawnicza

Agencja Reklamy

Powstała dla wygody miejscowego przemysłu, handlu, instytucji publicznych i społecznych oraz biur i osób prywatnych [...] ma za zadanie praktycznie służyć życiu gospodarczemu i społeczno-kulturalnemu miasta Szczecina oraz dbać o jego wygląd estetyczny. Agencją kierowali Stefan Pełczyński i Stefan Mróz. Zakres działalności: przyjmowanie wszelkich dozwolonych druków do rozplakatowania w dogodnych punktach miasta; wykonywanie druków, ogłoszeń, ulotek i równoczesne ich rozplakatowywanie; przyjmowanie ogłoszeń do miejscowych i krajowych pism oraz wydawnictw propagandowych; pozyskiwanie reklam kinowych oraz tramwajowych; przygotowywanie programów teatralnych; opracowywanie planów kampanii reklamowych; stała reklama w gablotkach i pilonach świetlnych oraz słupach ogłoszeniowych. Zbierano również ogłoszenia do „Planu miasta Szczecina” oraz „Rocznika-Informatora Pomorza Zachodniego”. Ponadto Agencja wykonywała wszelkie niezbędne druki: listowniki, formularze, rachunki, bloczki, nalepki itp.; prowadziła sprzedaż pocztówek oraz kartek „zajęte przez Polaka”; przyjmowała zlecenia na papierowe torebki.

Hurt i komis książek

Spółdzielnia prowadziła hurtową sprzedaż wydawnictw własnych oraz książek otrzymywanych stopniowo w komis od 18. innych wydawców. Wydawnictwa własne były sprzedawane za pośrednictwem składów głównych, na terenie Szczecina i całego kraju. Ponadto utrzymywano kontakty z Naczelną Dyrekcją Bibliotek i Tygodniową Biblioteką Obiegową oraz z miejscowymi placówkami: Biblioteką WRN, Biblioteką Miejską (obecną Książnicą Pomorską).

Księgarnie

Trzy działające w Szczecinie księgarnie oprócz sprzedaży książek i materiałów piśmiennych prowadziły również wypożyczalnię książek. Leon Królak osobiście uruchomił księgarnie w Kołobrzegu i Kamieniu Pomorskim. Ogółem na terenie Pomorza Zach. działało 7 księgarni. W r. 1948 rozpoczęto budowę nowej księgarni przy al. Wojska Polskiego 41 – na ten cel zaciągnięto kredyt inwestycyjny.

Wytwórnia stempli

Działała pod kierunkiem Jana Piechockiego i zapewniała wyrób pieczątek i stempli praktycznie wszystkim organizującym sie przedsiębiorstwom i placówkom Szczecina.

Dział papierniczy

Kierowany przez Stanisława Ławickiego był niezbędny dla całokształtu działalności Spółdzielni.

Wytwórnia kartonów i torebek

Pod kierunkiem Stanisława Góreckiego realizowała zamówienia od wszystkich przedsiębiorstw, zakładów przemysłowych i spółdzielni, którym niezbędne dla zbytu towarów były tego rodzaju opakowania. 

Popularyzowanie wiedzy o książce

S-nia zorganizowała dwie wystawy przygotowując jednocześnie materiały popularyzatorskie. W listopadzie 1946 roku miała miejsce wystawa „Książka i jej powstanie”. Każdy odwiedzający otrzymał odbijany na miejscu rysunek Kazimierza Podsadeckiego „Zamek w Szczecinie”. We wrześniu roku 1947 zorganizowano wystawę „Książka jako pomoc naukowa” adresowaną głównie do młodzieży szkolnej. Na wystawie można było poznać różne techniki drukarskie. Książkę propagowano również na stoiskach w ramach konferencji ,sympozjów i zjazdów. Zachęcano do prowadzenia bibliotek zakładowych. W 1947 roku L. Królak zapoczątkował w Szczecinie coroczne kiermasze w ramach „Dni Oświaty, Książki i Prasy”.

Kres działalności

Wielobranżowość i samowystarczalność Spółdzielni nie znalazła uznania u władz centralnych. Zarzucano jej regionalizm, kwestionowano program wydawniczy, próbowano nakłonić do zamieszczania przedruków artykułów ogólnych kosztem tekstów ważnych dla mieszkańców miasta i regionu. 6 marca 1948 roku L. Królak musiał ustąpić, a nowym prezesem wybrano R. Łyczywka. W 1948 roku upaństwowiono drukarnię, przystąpiono do stopniowej likwidacji Spółdzielni. Rozprowadzaniem książek zajął się nowo powstały „Dom Książki”. Z dniem 1 stycznia 1950 roku Spółdzielnia zakończyła działalność.

Do tradycji Spółdzielni nawiązywała założona w 1990 roku z inicjatywy R. Łyczywka „Polskie Pismo i Książka. Spółka Wydawnicza z o.o.”.

Bibliografia

• Chocianowicz Bogdan. Pasja życia W: Kurier Szczeciński 1970, nr 163, s. 4.
• Gałaj Renata. Polskie Pismo i Książka. W: Encyklopedia Szczecina. T.2. Pod red. Tadeusza Białeckiego. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 2000, s. 125-126. ISBN 83-7241-089-5.
• Jesswein Rafał. Leon Królak 1911-1972. Pośród wysiłków i przeciwności. W: Ku Słońcu 125. Księga z miasta umarłych. Pod red. Mariusza Czarnieckiego. Szczecin: Wydawnictwo Glob, 1987, s. 123-128. ISBN 87-7007-135-X.
• Królak Leon. Obozowe uniwersytety. W: Moja droga do wiedzy. Wspomnienia. Przedm. J. Chałasiński ; wstęp F. Starzec. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1971, s. 144-157.
• Liskowacki Artur Daniel. Nie było dla nas miejsca W: Kurier Szczeciński 1991, nr 54, s. 7.
• Piskorski Czesław. Jak rodziła się polska kultura i oświata w Szczecinie. W: „Jantarowe Szlaki”. Kwartalnik Turystyczno-Krajoznawczy Województw Północnych 1977, nr 3, s.36-39.
• Piskorski Czesław. „Polskie Pismo i Książka” w Szczecinie (1945-1950). W: Przegląd Zachodniopomorski. T. XXV, z. 1. Szczecin: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Instytut Zachodniopomorski, 1981, s. 89-101.
• Piskorski Czesław. Upowszechnianie wiedzy o Szczecinie i Pomorzu Zachodnim w pierwszych latach po wyzwoleniu (1945-1948.). W: Pionierskie lata kultury szczecińskiej. Materiały z sesji popularnonaukowej odbytej w Szczecinie 13 V i 28 X 1985 r. Pod red. Kazimierza Kozłowskiego. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo Kultury, Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego, 1986, s. 261.
• Rocznik-Informator Pomorza Zachodniego. Rok 1945-1948. Szczecin: Polskie Pismo i Książka, 1948.
• Sprawozdanie Zarządu Spółdzielni „Polskie Pismo i Książka” za rok 1948. [Maszynopis, Archiwum Państwowe w Szczecinie, PPiK. Vol. 23].
• Zebranie konstytucyjne. [Rękopis, Archiwum Państwowe w Szczecinie, PPiK, Księga protokołów. Sygn. 2].

Przypisy

Autor opracowania: Urszula Wenta