Tryptyk Najświętszej Marii Panny z Binowa

Ołtarz św. Rodziny z Binowa
Fot. z ok. 1955 r. Archiwum MNS
Autor	warsztat lubecki
Lokalizacja	Muzeum Narodowe w Szczecinie, ul. Wały Chrobrego 3, wystawa Magazyn Sztuki Dawnej, nr. inw.: MNS/Szt/117
Data powstania	koniec XV wieku
Materiał	drewno dębowe, pozostałości zaprawy
Wymiary	otwarty ołtarz: 151 x 246 cm

Ołtarz św. Rodziny z Binowa – późnogotyckie retabulum ołtarzowe, w formie pentaptyku (?), z płaskorzeźbionymi przedstawieniami św. Rodziny w części centralnej i scenami z życia Marii w awersach skrzydeł. Wykonany dla kościoła w Binowie (niem. Binow) w powiecie gryfińskim, w gminie Stare Czarnowo; datowany na koniec XV w.

Opis

Tematyka poszczególnych przedstawień:

Spotkanie przy Złotej Bramie	św. Rodzina	Ofiarowanie Marii w świątyni
Wstąpienie Marii do świątyni		Zaślubiny Marii i Józefa

Scena centralna: św. Rodzina. Na ławie o wysokim zaplecku siedzą cztery kobiety (od lewej): Maria Kleofasowa z dziećmi, Maria i Anna z Jezusem stojącym pomiędzy nimi oraz Maria Salome z dziećmi. Za nimi stoją kolejni mężowie Anny i mężowie jej trzech córek Marii (od lewej): Alfeusz, Kleofas, Józef, Joachim, Salomas i Zebedeusz.

Ołtarz św. Rodziny z Binowa na ekspozycji w Provinzialmuseum Pommerscher Altertümer w Szczecinie, stan przed 1939 r. Archiwum MNS

Historia i stan zachowania

Binowo należało do dóbr klasztoru cysterskiego w Kołbaczu. Zostało nadane opactwu na potrzeby szpitala i domu starców. Miejscowość, ze względu na źródełko o uzdrawiających właściwościach oraz „cudowny” wizerunek Marii z Dzieciątkiem, zasłynęła jako chętnie uczęszczane miejsce pielgrzymkowe.

Ołtarz został przekazany przez pastora kościoła w Binowie do zbiorów Towarzystwa Historii i Starożytności Pomorza (Gesellschaft für pommersche Geschichte und Altertumskunde) w 1901 r. (pod nr inw. 4938; zachowana przedwojenna księga inwentarzowa w MNS).

W 1928 r. kolekcja została włączona do zbiorów szczecińskiego Muzeum Prowincjonalnego (Provinzialmuseum Pommerscher Altertümer, późniejszego Pommersches Landesmuseum), gdzie ołtarz prezentowany był na stałej ekspozycji. W 1955 roku usunięto olejne przemalowania z figur oraz architektoniczno-pejzażowe motywy malowane, datowane na XVIII-XIX wiek, zdobiące wnętrze szafy centralnej. Pierwotna polichromia zachowana szczątkowo, głównie w formie zaprawy. Na rewersach skrzydeł – barokowe stylizowane liście akantu. Zawiasy z fragmentem ramy skrzydeł zewnętrznych zachowane w szafie ołtarzowej świadczą o pierwotnej konstrukcji ołtarza w formie pentaptyku – szafy o podwójnej parze skrzydeł.

Zaślubiny Marii i Józefa, płaskorzeźba z ołtarza św. Rodziny z Binowa, fot. A. Piętak, G. Solecki, MNS

Charakterystyka

Przedstawienie tzw. Wielkiej Rodziny Chrystusa (zw. również Rodziną Marii) to motyw popularny w sztuce późnego średniowiecza, szczególnie na obszarze północnych Niemiec. Szczególną cechą płaskorzeźby jest podkreślenie rodzinnej, ciepłej atmosfery, akcentowanej także przez bawiące się dzieci oraz elementy współczesnego stroju, sprawiające, że dzieło nabiera cech portretu rodzinnego. Tematyka płaskorzeźbionych przedstawień o charakterze rodzajowym reprezentuje ludowy nurt późnośredniowiecznej religijności.

Bibliografia

• Krzymuska-Fafius Z., Plastyka gotycka na Pomorzu Zachodnim. Katalog zbiorów. Szczecin 1962, s. 73, kat. 53.
• Krzymuska-Fafius Z., Z badań w dziedzinie rzeźby późnogotyckiej Pomorza Zachodniego, [w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Wrocław 1962, Warszawa 1965, s. 261–276.
• Krzymuska-Fafius Z., Późnogotycka rzeźba Pomorza Zachodniego. Przyczynek do dziejów geografii artystycznej pobrzeża Bałtyku, [w:] Sztuka pobrzeża Bałtyku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Gdańsk 1976, red. T. Jaroszewski, Warszawa 1978, s. 241–266.
• Krzymuska-Fafius Z., Elementy wyposażenia wnętrz obiektów cysterskich na Pomorzu Zachodnim, [w:] Dziedzictwo kulturowe cystersów na Pomorzu. Materiały z seminarium, które odbyło się 18 września 1994 roku w Kołbaczu, red. K. Kalita-Skwirzyńska, M. Lewandowska, Szczecin 1995, s. 81, 89.
• Siedler F., Der Krumminer Marienaltar, praca magisterska, Greiswald 2006, s. 67-68 [wydruk w Dziale Sztuki Dawnej MNS]

Autor opracowania: Kinga Krasnodębska

Redakcja: Sylwia Wesołowska