Alexander Wegener

Alexander Wegener
złotnik
Data urodzenia	nieznana
Data śmierci	po 1565
Lata działalności	1530-1558
Narodowość	niemiecka

Aleksander Wegener, złotnik działający w Szczecinie od lat trzydziestych do lat sześćdziesiątych XVI wieku.

Życiorys

Daty urodzin i śmierci artysty nie są znane. Najwcześniejsza wzmianka na jego temat pochodzi z roku 1530 – został wówczas wpisany jako mistrz do księgi miejskiej Szczecina.

Pięć lat później był wymieniany jako starszy cechu złotników.

Janina Kochanowska ustaliła, że od połowy lat trzydziestych XVI wieku Wegener pracował dla księcia Barnima IX (XI). Znalazła też informacje, że na przełomie 1540/1541 r. złotnik przebywał w Augsburgu z listami polecającymi od księcia i rady miejskiej Szczecina. Popadł wówczas w konflikt z radą miejską Augsburga i trafił na kilka tygodni do więzienia.

Jedyne datowane dzieła Wegenera – kielich i patena ufundowane przez Barnima IX (XI) – pochodzą z 1558 r. Złotnik zmarł zapewne po roku 1565.

Dzieła

Alexander Wegener, patena do kielicha Barnima IX (XI), Szczecin 1558, zaginiona, przed 1945, Archiwum Fotograficzne Muzeum Narodowego w Szczecinie

Najbardziej znanym dziełem Wegenera jest kielich mszalny wykonany w 1558 dla księcia Barnima IX (XI), obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie. Stopę, nodus i czaszę kielicha zdobi trybowany ornament okuciowo-rollwerkowy z wplecionymi główkami i postaciami putt oraz trawione wzory maureskowe, a także barwne kamienie umieszczone w wysokich kasztach. W jednym z owalnych medalionów na koszyczku czaszy znajduje się inskrypcja z datą i tytulaturą fundatora kielicha.

Komplet z kielichem stanowiła okrągła patena, przechowywana do drugiej wojny światowej w kościele zamkowym w Szczecinie, po wojnie zaginiona. Była ona, podobnie jak kielich, zdobiona trawionymi wzorami maureskowymi z wplecionym signaculum.

Kolejny obiekt sygnowany znakiem mistrza znajdował się do drugiej wojny światowej w kościele mariackim w Nowogardzie. Było to srebrne, złocone naczynie na komunikanty w formie czary na wysokiej stopie (pierwotnie zapewne z pokrywą) zdobionej na czaszy trawionymi wzorami maureskowymi, a na stopie reliefową dekoracją z puttami. Zgodnie z przytaczanym przez Lemckego fragmentem matrykuły kościelnej z 1560 r. hrabia Ludwig von Eberstein zakupił wówczas w Szczecinie srebrną, złoconą czarę na komunikanty wraz z dzbanem na wino mszalne.

Do prac sygnowanych przez Wegenera należyrównież srebrny, złocony dzban z hermowym uchem, dekorowany refiefowymi medalionami i ornamentem okuciowym, znajdujący się w zbiorach Muzeów Państwowych Moskiewskiego Kremla (dawniej Skarbiec Patriarchów).

Dzieła Wegenera charakteryzują się wysokim poziomem wykonania. Stanowią one świadectwo szybkiej recepcji renesansowych wzorów dokonującej się za pośrednictwem drukowanych wzorników. Najbliższe analogie do dekoracji maureskowych można znaleźć w wydanych drukiem około połowy XVI wieku pracach norymberskiego rysownika Virgila Solisa (1514–1562) oraz Balthazara van den Bos z 1554. Wśród opracowanych przez niego rozmaitych typów maureski i rollwerku jest wiele bliskich ornamentom znajdującym się na kielichu Barnima.

Sygnatura

Sygnatura Alexandra Wegenera na kielichu księcia Barnima IX (XI), Szczecin 1558, Muzeum Narodowe w Szczecinie. Fot. Grzegorz Solecki, Arkadiusz Piętak

Dzieła Wegenera są sygnowane znakiem utworzonym z odwróconego krzyża i przeplatającej się z nim litery W, umieszczonym w półkolistej tarczy.

Hugo Lemcke jako pierwszy w 1912 r. połączył ten znak z nazwiskiem Alexandra Wegnera.

Sygnaturze mistrza towarzyszy znak miejski Szczecina z głową gryfa w koronie w okrągłym polu. Kielich księcia Barnima IX (XI) Alexandra Wegenera jest najwcześniejszym zachowanym sygnowanym dziełem szczecińskiego złotnictwa.

Bibliografia

• Adamska Magdalena, Maureska – pierwszy triumf grafiki ornamentalnej, [w:] Ornament i dekoracja dzieła sztuki. Studia z historii sztuki, pod red. Joanny Daranowskiej - Łukaszewskiej, Agaty Dworzak i Andrzeja Betleja, Kraków 2015, s. 163–174.
• Bethe Hellmuth, Borchers Walter, Goldschmiedearbeiten in Stettiner Kirchenbesitz, Stettin 1933.kat. 37 a, s. 25–26, il. 2.
• Bethe Hellmuth, Die Kunst am Hofe der pommerschen Herzöge, Berlin 1937.
• Bethe Hellmuth, Stettiner Goldschmiede und ihre Werke vom Anfang des 15. bis zum Anfang des 19. Jhdts., „Monatsblätter der GesellschaftfürPommersche Geschichte und Altertumskunde” 1933, Jg. 47, Nr 3, s. 33-42.
• Bethe Hellmuth, Stettiner Goldschmiede und ihre Werke II, „Monatsblätter der GesellschaftfürPommersche Geschichte und Altertumskunde”1940, Jg. 54, Nr. 4-6, s. 16-20.
• Frankowska - Makała Monika, Kielich księcia Barnima [w:]Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku / Das goldene Zeitalter Pommerns. Kunst am Hofe der pommerschen Herzöge im 16. und 17. Jahrhundert, red. Rafał Makała, Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie 2013, s. 344–349.
• Fritz Johann Michael, Das evangelische Abendmahlsgerät in Deutschland. Vom Mittelalter bis zum Ende des Alten Reiches, Leipzig 2004.
• Grotefend Otto, Das älteste Stettiner Bürgerbuch,„Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde“, 1923, Jg. 37, s. 2-6.
• Januszkiewicz Barbara, Kielich księcia Barnima, „Biuletyn Historii Sztuki”, 1992, R. 54, nr 3, s. 47–53.
• Kochanowska Janina, Kultura artystyczna na dworze książąt szczecińskich w XVI w., Szczecin 1996.
• Lemcke Hugo,Die Bau und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Bd. 3, H. 9: Der Kreis Naugard, Stettin 1910.
• Lemcke Hugo , Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Bd. 3, H. 10: Der Kreis Regenwalde, Stettin 1912.
• Scheffler Wolfgang, Goldschmiede Mittel- und Nordostdeutschlands: von Wernigerode bis Laueburg in Pommern; Daten, Werke, Zeichen, Berlin, New York 1980.
• Stephani G., Die Goldschmiedekunst in Stettin,„Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde“, 1896, Jg. 10, nr 1, s. 1–6, nr 2, s. 17–21.

Autor opracowania: Monika Frankowska-Makała

Redakcja: Sylwia Wesołowska