Bolesław Sadaj

Z Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica.pl
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Bolesław Wojciech Sadaj
pedagog, kurator oświaty okręgu szczecińskiego, dyrektor Liceum Pedagogicznego nr 1, dziekan Wydziału Pedagogiki WSN, założyciel Wyższej Szkoły Nauczycielskiej
Data urodzenia 21 kwietnia 1908
Miejsce urodzenia Prusy k. Opatowa
Data śmierci 4 grudnia 1997
Miejsce śmierci Szczecin
Miejsce spoczynku Cmentarz Centralny w Szczecinie
Lokalizacja grobu zobacz na mapie
Tytuły i nagrody Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Złot Krzyż Zasługi
Złota Odznaka „Gryf Pomorski"
Narodowość polska


Szczecin, ul. Wielkopolska 15, w latach 1950–1957 – Liceum Pedagogiczne nr 1[uwaga 1]

Bolesław Wojciech Sadaj (ur. 21 kwietnia 1908 w Prusach k. Opatowa, zm. 4 grudnia 1997 w Szczecinie) – nauczyciel i organizator oświaty na Pomorzu Zachodnim, kurator oświaty, współzałożyciel i profesor Wyższej Szkoły Nauczycielskiej w Szczecinie[1][2].

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Urodził się w Prusach opatowskich (woj. kieleckie) w wielodzietnej rodzinie chłopskiej. W 1922 r. skończył szóstą klasę szkoły podstawowej i rozpoczął naukę w Państwowym Seminarium Nauczycielskim w Ostrowcu Kieleckim (1922–1928). Po skończeniu Seminarium odbył służbę wojskową; ukończył Szkołę Oficerów Rezerwy Piechoty (zob. Szkoła Podchorążych Rezerwy) w Gródku Jagiellońskim ze stopniem podporucznika (styczeń 1932)[3]. W lecie 1930 roku przebywał na stażu we Francji, na uniwersytecie w Nancy[4]. Zwiedził Paryż; planował rozpoczęcie pracy pedagogicznej w Niemczech, w środowisku polonijnym[3].

Praca pedagogiczna i studia przed II wojną światową

Pracę rozpoczął w roku 1931; był nauczycielem w szkołach powszechnych powiatu hrubieszowskiego, w Łaskowie i Dubience, kończąc równocześnie – w trybie eksternistycznym – Wyższy Kurs Nauczycielski. Egzamin przed Państwową Komisją w Warszawie zdał w 1935 roku[3]. W latach 1936–1939 był nauczycielem i kierownikiem szkoły powszechnej w Teratyniu (ok. 100 km od Lublin a). W tym okresie rozpoczął studia pedagogiczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim jako „student nadzwyczajny”; dojeżdżał do Lublina na zajęcia popołudniowe (nie przerywając pracy w szkole), a równocześnie uczył się łaciny (wymagany przedmiot matura lny), aby uzupełnić program gimnazjalny. Po I roku studiów i uzupełnieniu matury został „studentem zwyczajnym”, lecz dalsze studia uniemożliwił wybuch II wojny światowej[3].

Okres II wojny światowej

We wrześniu 1939 roku przeniósł się (z rodziną) do Dubienki; zainicjował tam organizację oporu przeciw okupantowi niemieckiemu (zob. dystrykt lubelski). Był kilkakrotnie aresztowany; w listopadzie 1939 został osadzony w tymczasowym obozie wojskowym w Radomiu (skąd uciekł po 2 tygodniach), był też – przez kilka tygodni – zakładnikiem w Dubience. W roku 1940 – do aresztowania przez gestapo (18 maja 1940) – uczestniczył w tworzeniu konspiracyjnej jednostki ZWZ. Po aresztowaniu był więziony w ciężkich więzieniach gestapo w Zamościu i Lublinie, a następnie w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen-Oranienburg[uwaga 2]; w Sachsenhausen przebywał do ewakuacji obozu; został uwolniony, wraz z innymi jeńcami transportu, przez wojska amerykańskie (2 maja 1945)[3].

Okres 1945–1997

Po uwolnieniu Bolesław Sadaj wrócił do Lublina; pracował w Szkole Powszechnej nr 10 i kontynuował rozpoczęte przed wojną studia pedagogiczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim[3][1][uwaga 3]. Po ukończeniu KUL otrzymał w 1946 r. propozycję organizacji liceum pedagogicznego w poniemieckim Szczecinie, w którym Kuratorium Okręgu Szkolnego, organizowało pierwsze polskie szkoły, co utrudniał brak kadry nauczycielskiej[3][5] (pierwsze liceum ogólnokształcące organizowała od roku 1945 Janina Szczerska). Liceum Pedagogiczne nr 1[6] powstało w 1946 r.; Bolesław Sadaj był jego dyrektorem w latach 1946–1957; równocześnie prowadził socjologiczne badania możliwości integracji napływowej ludności, przybywającej tu z różnych rejonów Polski, w tym z Kresów Wschodnich, uważając, że istotną rolę w tym procesie odegrają nauczyciele, w tym absolwenci Liceum, którym kierował[7][8]. W okresie 1957–1963 zajmował też stanowisko kuratora Okręgu Szkolnego Szczecińskiego[3]. Zainicjował utworzenie w Szczecinie Punktów Konsultacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza[9] i Wyższej Szkoły Muzycznej w Poznaniu (UAM)[3][6].

W kwietniu 1961 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych, nadany przez Radę Wydziału Historyczno-Humanistycznego UAM na podstawie pracy nt. Rola szkoły i nauczyciela w dokonywaniu się procesów integracji i stabilizacji społecznej wśród ludności wsi szczecińskiej w latach 1945–1960[3][1]}.

Pracę naukowo-badawczą Bolesław Sadaj zintensyfikował po opuszczeniu stanowiska kuratora i zatrudnieniu się w Zakładzie Pedagogiki Wyższej Szkoły Rolniczej, powstałej w 1954 r. Wydał pracę nt. Społeczne problemy zawodu nauczyciela, na podstawie której w roku 1968 uzyskał habilitację (decyzja Rady Wydziału Historyczno-Humanistycznego UAM)[3][1]. W tym samym roku przeszedł do pracy w szczecińskiej filii UAM – Wyższej Szkole Nauczycielskiej w Szczecinie, w której utworzył Zakład Pedagogiki i zorganizował Wydział Nauczania Początkowego (od 1973 r. Wydział Pedagogiczny); współtworzył Instytut Zachodniopomorski[10], był redaktorem „Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły Pedagogicznej"[3].

Pełnił funkcje dziekana Wydziału Nauczania Początkowego WSP (1972–1975), kierownika Zakładu Pedagogiki WSP (1973–1976), dziekana Wydziału Pedagogiki WSP (1975–1978).

Był członkiem:

Publikacje (wybór)

Bolesław Sadaj jest autorem książek, m.in.[1]:

  • Udział szkoły i nauczycielstwa w procesach integracji ludności wiejskiej województwa szczecińskiego 1945–1960 (wyd. 1963)[8],
  • Społeczno-zawodowe problemy nauczycieli w Polsce Ludowej na przykładzie województwa szczecińskiego) (wyd. 1967).

oraz kilkudziesięciu rozpraw i artykułów (opublikowanych w czasopismach regionalnych i krajowych), dotyczących przede wszystkim zagadnień pedeutologii, pedagogiki i socjologii zawodów oraz funkcji instytucji oświatowo-wychowawczych Pomorza Zachodniego, np.[3][7]:

  • Aspiracje nauczycieli do studiów wyższych (w: Nauczanie na studiach zaocznych, Poznań 1968),
  • Identyfikacja społeczno-zawodowa nauczycieli województwa szczecińskiego ("Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1965),
  • Niektóre aspekty moralnej pozycji zawodu nauczycielskiego w opinii społecznej ("Przegląd Socjologiczny” 1967),
  • Rodzina nauczycielska ("Studia Socjologiczne” 1966),
  • Społeczna pozycja adwokata w opinii mieszkańców województwa szczecińskiego ("Prawo i Życie” 1964),
  • Społeczne sytuacje rodzin pracowników fizycznych w PGR na Pomorzu Zachodnim (Szczecin 1976),
  • Zagadnienia rekrutacji i sprawności studiów w Wyższej Szkole Rolniczej w latach 1954–1964 ("Przegląd Zachodniopomorski” 1964).

Odznaczenia[11]

Wspomnienia i upamiętnienie

Z okazji 50-lecia pracy zawodowej Bolesława Sadaja wydano w roku 1980 specjalny Zeszyt Naukowy Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie[12]. Artykuły o Jubilacie i jego działalności napisali jego współpracownicy i uczniowie, m.in. Stanisław Michalski (UAM), Benon Miśkiewicz (UAM), Klemens Zmuda Trzebiatowski (Uniwersytet Gdański), Bolesław Hadaczek[13] (WSP), Danuta Koźmian[14] (WSP), Zdzisław Zacha[15] (WSP), Aleksander Bielawiec[16].

W roku 2003 opublikowano, pod redakcją Danuty Koźmian, opracowanie pt. Człowiek, nauczyciel, uczony: Bolesław Sadaj (1908–1997); w jego skład weszła – poza biografią (opr. D. Koźmian)[3] i wykazem publikacji – kolejne wydanie pracy doktorskiej[8], w której wstępie autor napisał m.in.:

W historycznym procesie autochtonizacji osiedleńców rola nauczyciela i szkoły zasługuje na szczególny szacunek. Książka niniejsza ma być skromnym wyrazem tego szacunku dla kilkutysięcznej rzeszy nauczycieli województwa szczecińskiego.

Julita Orzelska[17], autorka prac Mistrz – rozważania retrospektywne (synteza dorobku naukowego, 1997)[18] oraz Mistrz. Praca dydaktyczna, organizacyjna i naukowa prof. dr. hab. Bolesława Sadaja (2006)[19] napisała, że Bolesław Sadaj, to:

...człowiek niekonwencjonalny, o nieprzeciętnej wiedzy, który w swojej pracy zawsze preferował otwartość i elastyczność myślenia, twórca własnego życia.

a w dysponendzie wydawniczej pracy „Mistrz” wyjaśniła:

Celem książki jest wykazanie, które z czynników (społeczno-ustrojowe, środowiskowe czy osobowościowe) miały najistotniejszy wpływ na pracę dydaktyczną, organizacyjną i naukową prof. Bolesława Sadaja, a także przybliżenie zagadnienia wpływu jednostki wybitnej w swoim zawodzie na rozwój dziedziny, którą się zajmuje.

Życie prywatne

Bolesław Sadaj ożenił się w roku 1936 z Jadwigą z Buszków; mieli córkę Marię i syna Stanisława. Świadectwem ich głębokiego związku uczuciowego jest duży zbiór listów z obozu opublikowanych w pracy Człowiek, nauczyciel, uczony...[20], które …były najistotniejszym czynnikiem łagodzącym, pozwalającym znosić obozowe zniewolenie tego niezwykle silnego człowieka (komentarz Danuty Koźmian[3].

Jadwiga Sadajowa zmarła 18 stycznia 1986 r., Bolesław Sadaj – 4 grudnia 1997 r. Oboje zostali pochowani na Cmentarzu Centralnym[3].

Uwagi

  1. ↑ Początkowo w budynku mieściła się szkoła TPD nr 2, a Liceum – w jego obecnej siedzibie przy ul. Jagiellońskiej. Obecnie przy ul. Wielkopolskiej 15 znajduje się w:Wydział Matematyczno-Fizyczny Uniwersytetu Szczecińskiego.
  2. ↑ W Sachsenhausen spotkał uwięzionego tam brata, Józefa.
  3. ↑ W Encyklopedii Szczecina zamieszczono informację o studiach dziedzinie filozofii.

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Lucyna Turek-Kwiatkowska: Sadaj Bolesław. W: Praca zbiorowa, red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. T. 2. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 299. ISBN 83-7241-089-5. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Praca zbiorowa pod red. Danuty Koźmian: Człowiek, nauczyciel, uczony: Bolesław Sadaj (1908–1997). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US, 2003. ISBN 8372413398. 
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 3,17 3,18 op. cit. Człowiek, nauczyciel, uczony.... Ss. 11–25. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Zobacz – profil kształcenia uniwersyteckiego w Nancy, np. Université de Lorraine. W: Strona internetowa [on-line]. formations.univ-nancy2.fr. [dostęp 2012-11-13].
  5. ↑ 5,0 5,1 Czesław Plewka: Historia oświaty w powojennym Szczecinie. W: Materiały Książnicy Pomorskiej [on-line]. zbc.ksiaznica.szczecin.pl. [dostęp 2012-11-07].
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Danuta Koźmian: Kształcenie i dokształcanie nauczycieli szkół podstawowych w województwie szczecińskim w latach 1945–1970. Warszawa-Poznań: 1985. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 op.cit. Człowiek, nauczyciel, uczony. Ss. 26–27. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Bolesław Sadaj: Udział szkoły i nauczyciela w procesach integracyjnych ludności wiejskiej województwa szczecińskiego w latach 1945–1960 (wyd. 2 poprawione i poszerzone). W: op.cit. Człowiek, nauczyciel, uczony. Ss. 93–260. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Danuta Koźmian: Droga do Uniwersytetu Szczecińskiego w opinii prasy centralnej i regionalnej w latach 1981–1985. Szczecin: 2000. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Instytut Zachodniopomorski. W: Encyklopedia PWN [on-line]. [dostęp 2012-11-13].
  11. ↑ 11,0 11,1 Sadaj Bolesław. W: ZNP Szczecin (pionierzy) [on-line]. republika.pl. [dostęp 2012-11-10].
  12. ↑ 12,0 12,1 Praca zbiorowa: 50-lecie pracy zawodowej Bolesława Sadaja, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie, rok 1980, nr 31; Prace Wydziału Pedagogicznego, Zeszyt nr 10
  13. ↑ 13,0 13,1 prof. dr hab. Bolesław Hadaczek. W: Bazy danych > Ludzie nauki [on-line]. nauka-polska.pl. [dostęp 2012-11-14].
  14. ↑ 14,0 14,1 prof. dr hab. Danuta Koźmian. W: Bazy danych > Ludzie nauki [on-line]. nauka-polska.pl. [dostęp 2012-11-14].
  15. ↑ 15,0 15,1 dr Zdzisław Zacha. W: Bazy danych > Ludzie nauki [on-line]. nauka-polska.pl. [dostęp 2012-11-14].
  16. ↑ 16,0 16,1 dr Bielawiec. W: Bazy danych > Ludzie nauki [on-line]. nauka-polska.pl. [dostęp 2012-11-14].
  17. ↑ 17,0 17,1 dr Julita Orzelska. W: Bazy danych > Ludzie nauki [on-line]. nauka-polska.pl. [dostęp 2012-11-14].
  18. ↑ 18,0 18,1 Julita Orzelska: Mistrz. Praca dydaktyczna, organizacyjna i naukowa prof. dr. hab. Bolesława Sadaja; Mistrz – rozważania retrospektywne, Zeszyty Naukowe US 1997 nr 220, Prace Instytutu Pedagogiki wyd. 1 ss. 5–17}
  19. ↑ 19,0 19,1 Julita Orzelska: [1]. 2006. ISBN 83-7241-579-X. 
  20. ↑ 20,0 20,1 op.cit. Człowiek, nauczyciel, uczony. Ss. 28–90. 




IES64.png
Autor opracowania: Joanna Kosmider


Źródło: „http://wikiszczecin.home.pl/index.php?title=Bolesław_Sadaj&oldid=124704”