Elisabeth Cruciger
| Elisabeth Cruciger | |||
| poetka | |||
|
| |||
| Data urodzenia | ca. 1500 | ||
| Miejsce urodzenia | Międzyrzecze | ||
| Data śmierci | 2 maja 1535 | ||
| Miejsce śmierci | Wittenberg | ||
| Narodowość | pomorska | ||
Elisabeth Cruciger (ca. 1500-1535) - pomorska poetka.
Życiorys
Elisabeth Cruciger (także Crützigeryn, Kreuziger, Creutziger, von Meseritz) urodziła się około 1500 roku w Międzyrzeczu (niem. Meseritz) gm. Sławoborze koło Świdwina na Pomorzu. Możliwe, że pochodziła z pomorskiego szlacheckiego rodu von Meseritz[1].
We wczesnej młodości została oddana do klasztoru norbertanek w Marienbusch (Rubus sanctae Mariae) w Wyszkowie (niem. Wischow) koło Trzebiatowa[2], gdzie otrzymała staranne wykształcenie obejmujące znajomość łaciny, muzyki, rachunków, liturgii, piśmiennictwa chrześcijańskiego i Biblii. Z okresu pobytu w klasztorze pochodzi jedyny znany jej list, datowany na 19 stycznia 1519 roku, do ochrzczonego Żyda, Joachima Stettena[3]. Kluczową postacią dla samodzielnie podejmowanych życiowych wyborów Elisabeth, był Johannes Bugenhagen (1485-1558). Bugenhagen od 1504 roku pełnił funkcję kierownika (rektora) i nauczyciela w szkole miejskiej w Trzebiatowie (niem. Treptow an der Rega), a także (od 1517 roku) lektora w pobliskim klasztorze norbertanów (premonstratensów) w Białobokach (niem. Belbuck). Bugenhagen wcześnie zaczął sympatyzować z nauką Lutra, w początkach 1521 roku ostatecznie porzucił Trzebiatów i udał się do Wittenbergi. Kilka miesięcy później, w 1522 roku, podobnie postąpiła Elisabeth. W Wittenberdze zamieszkała w domu Bugenhagena i dzięki niemu znalazła się także w kręgu Marcina Lutra (1483-1546). W roku 1524 wyszła za mąż za ucznia i bliskiego współpracownika Lutra, teologa Caspara Crucigera (1504-1548), z którym miała dwoje dzieci, syna Caspara Crucigera juniora (1525-1597), późniejszego teologa i profesora uniwersytetu w Wittenberdze i córkę Elisabeth, której drugim mężem był syn Lutra, Johannes (1526–1575). Więzy przyjaźni łączyły Elisabeth z żoną Lutra, Katharine von Bora (1499-1552).
Zmarła 2 maja 1535 roku w Wittenberdze.
Twórczość
Elisabeth Cruciger uważana jest za pierwszą kobietę-autorkę luterańskich pieśni religijnych i pierwszą autorkę luterańską w ogóle. Jej hymn Herr Christ der eynig Gotts son/Herr Christ, der einig Gotts Sohn (pierwotny tytuł: Eyn Lobsanck vom Christo/ Lobgesang vom Christus) do dziś śpiewany jest w kościołach luterańskich. Pieśń tę opublikowano już w 1524 roku w "Ein Enchiridion oder Handbüchlein", Erfurt 1524. W drugim wydaniu śpiewnika (1528) jaka autorka podpisana jest „Elizabet M”. O pieśni Herr Christ der eynig Gotts son mówi się, iż od chwili powstania należy do najbardziej fundamentalnego zbioru pieśni luterańskich[4]. W mocno zaakcentowanym przesłaniu, iż jedynym źródłem zbawienia jest Chrystus wyraża się jądro luteranizmu oparte na zasadach: sola Scriptura - tylko Biblia, sola fide - tylko wiara, sola gratia - tylko łaska, solus Christus - tylko Chrystus. W tekście obecne są także elementy właściwe dla późnośredniowiecznej mistyki, na przykład porównanie Chrystusa do Gwiazdy Zarannej (er ist der Morgensterne), której blask jest jaśniejszy od innych gwiazd, w czym widać też echo Apokalipsy (22.16) i starych hymnów kościelnych, na przykład Lucis largitor splendide[5]. Zdanie „so, dass wir hier mögen schmecken dein Süssigkeit im Herzen und dürsten stets nach dir" (możemy kosztować Twej słodyczy w naszych sercach i stale Cię pragnąć) nawiązuje do Psalmu 34.9 (quam suavis Dominus, jak słodki jest Pan) i obecnego w tekstach mistyków określenia dulcendo (słodycz), jako szczególnej cechy Chrystusa[6]. Pieśń Elisabeth Cruciger inspirowała wielu kompozytorów epoki baroku, wśród nich Johanna Sebastiana Bacha (m.in. kantata chorałowa Herr Christ, der einge Gottessohn, BWV 96). W literaturze niemieckiej pojawiała się opinia, iż Elisabeth Cruciger mogła pochodzić z polskiej rodziny szlacheckiej z okolic Międzyrzecza nad Obrą (Meseritz), to przypuszczenie jest jednak sprzeczne ze świadectwami współczesnych, między innymi Johanna Figulusa z Norymbergi (Nürenberg), który w liście z 8 czerwca 1524 r. informował o małżeństwie Caspara Crucigera z Elisabeth, „monialis Pomerana” (zakonnicą pomorską)[7].
Publikacje
- Eyn Lobsanck von Christo (Herr Christ der eynig Gotts son ), w: Eyn Enchiridion oder Handbüchlein.eynem ytzlichen Christen fast nutzlich bey sich zuhaben / zur stetter vbung vnd trachtung geystlicher gesenge vnd Psalmen / Rechtschaffen vnd kunstlich verteutscht. Herr Christ der eynig Gotts son. W: Wikisouurce [online]. [Dostęp 30 października 2015].
Przypisy
- ↑ A. Classen, „Mein Seel fang an zu singen“. Religiöse Frauenlieder des 15.-16. Jahrhunderts. Kritische Studien und Textedition, Leuven 2002, s. 258.
- ↑ H. Hoogeweg, Die Stifter und Klöster der Provinz Pommern, Bd 2, Stettin 1924, s. 758–769
- ↑ S. Domröse, Frauen der Reformationszeit: Gelehrt, mutig und glaubensfest, Göttingen 2014, s. 62.
- ↑ „Von Anfang gehört dieses Lied zum Kernbestand der reformatorischen Lieder”, w: G. Hahn, J. Henkys, Liederkunde zum Evangelischen Gesangbuch. Nr. 2, Göttingen 2001, s. 48.
- ↑ G. Hahn, J.Henkys, Liederkunde (…), s. 50.
- ↑ G. Hahn, J.Henkys, Liederkunde (…), s. 50.
- ↑ A. Classen, „Mein Seel fang an zu singen“. Religiöse Frauenlieder des 15.-16. Jahrhunderts. Kritische Studien und Textedition, Leuven 2002, s. 261.
Bibliografia
- C. Bertheau der Jüngere, Kreutziger, Elisabeth, w: Allgemeine Deutsche Biographie, Bd 17, Leipzig 1883, s. 148-149.
- A. Classen, „Mein Seel fang an zu singen“. Religiöse Frauenlieder des 15.-16. Jahrhunderts. Kritische Studien und Textedition, Leuven 2002.
- S. Domröse, Frauen der Reformationszeit: Gelehrt, mutig und glaubensfest, Göttingen 2014, s. 59-73.
- G. Hahn, J. Henkys, Liederkunde zum Evangelischen Gesangbuch. Nr. 2, Göttingen 2001
- L. M. Koldau, Frauen-Musik-Kultur: ein Handbuch zum deutschen Sprachgebiet der Frühen Neuzeit, s. 420-423.
- E. Schneider-Böklen, Elisabeth Cruciger (Kreutziger), w: Wer ist wer im Gesangbuch? hg. Wolfgang Herbst, Göttingen 2001, s. 65-66.
