Emil Chaberski

Emil Chaberski
aktor, reżyser, dyrektor teatrów
Data urodzenia	28 maja 1891
Miejsce urodzenia	Kraków
Data śmierci	14 września 1967
Miejsce śmierci	Warszawa

Emil Chaberski (1891-1967) – aktor, reżyser, dyrektor teatrów, tłumacz

Życiorys

Emil Bolesław Chaberski urodził się 28 maja 1891 roku w Krakowie w rodzinie Hilarego i Marii Chaberskich. Po ukończeniu gimnazjum, kontynuował naukę w Szkole Dramatycznej M. Przyby­łowicza w Krakowie (1907-1908). Jako uczeń zadebiutował na szkolnej scenie w kwietniu 1907 roku w roli Łapki w sztuce Nikt mnie nie zna. Razem ze szkolnym zespołem występował także poza Krakowem, m.in. w Rzeszo­wie i w Okocimiu k. Bochni. Szko­łę ukończył z odznaczeniem w 1908 roku. Zaangażował się w działalność Polskiej Partii Socjalistycznej. Kie­rując amatorskim zespołem robotniczym, wystawił Tkaczy.

W 1908 roku został zaanga­żowany przez Aleksandra Zelwerowicza do Teatru Polskiego w Łodzi. Tam zadebiutował 17 września 1908 roku w roli Kuby w Weselu S. Wyspiańskiego. Grał w Łodzi, a także w objazdach, m.in. w Kaliszu i Piotrkowie (wrzesień 1909), Ki­jowie (marzec 1911). W zespole Zelwerowicza podjął pierwsze próby reżyserowania. W 1911 roku wyjechał do Niemiec kontynuować studia teatralne. Po powrocie do Łodzi w początkach 1912 roku występował Teatrze Wiel­kim, a w sez. 1912/13 ponownie w Teatrze Polskim. Równocześnie pro­wadził amatorski teatr robotniczy, za co został zaaresztowany i uwięziony. W 1913 roku wyjechał do Sosnowca. W listopadzie tego roku utworzył objazdowy Teatr Artystyczny, z którym planował występy w Królestwie Polskim, na Litwie, Podolu, Wołyniu i w centralnej Rosji. Wsku­tek zakazu władz pozostał w Sosnowcu, gdzie występował do końca 1914 roku. W 1915 roku jako poddany austriacki został ewakuowany do Moskwy. Początkowo był aktorem w zespole Teatru Polskiego Bronisława Skąpskiego, a następnie w Teatrze Polskim Narodowym Bolesława Szczurkiewicza. Od marca 1916 roku występował w zespole Teatru Pol­skiego pod dyr. Arnolda Szyfmana. Tu zagrał m.in. Kaspra w Weselu S. Wyspiańskiego, Lechona w Lilii Wenedzie J. Słowackiego, Władysława w Lekkomyślnej siostrze W. Perzyńskiego.

W sierpniu 1916 przeniósł się do Kijowa. Kolejno występował w Teatrze Polskim pod dyr. Franciszka Rychłowskie­go (1916-1918), w Nowym Teatrze Polskim pod kier. Juliusza Osterwy (maj i czerwiec 1918) oraz w Młodym Teatrze Polskim (lipiec-sier­pień 1919) i w Teatrze Polskim (wrzesień 1919) - oba pod kier. Stanisławy Wysockiej. W Kijowie współpracował także ja­ko aktor z wytwórnią filmową Aleksandra A. Chanżonkowa. W sez. 1919/20 ponownie został aktorem w zespole Teatru Polskiego Bronisława Skąpskiego. W Mińsku Lite­wskim zagrał m.in. Konrada w Dziadach A. Mickiewicza i Kirkora w Balladynie J. Słowackiego. Pod koniec 1920 roku przeniósł się do Teatru Miejskiego we Lwowie, gdzie wyreżyserował Cyganerię warszawską A. Nowaczyńskiego, Elektrę F. Płażka oraz Sędziów S. Wyspiańskiego. Zagrał również tytułową rolę w komedii Klaudiusz.

Emil Chaberski w karykaturze Jotesa

W 1921 przeniósł się do Warszawy. Na scenie występował sporadycznie, poświęcając się wyłącznie reżyserii. Reżyserował w Teatrze Roamaitości (1921-1924), m.in. Cyda (1922) i Wieczór Trzech Króli (1923) oraz repertuar komediowy w Teatrze Letnim, m.in. sztukę Pan naczelnik to ja (ponad sto przedstawień). Od 1924 roku z przerwami reżyserował na zmianę w Teatrze Narodowym i w Teatrze Letnim. Był również dyrektorem tych teatrów. Zorganizował scenę filialną Teatru Narodowego - Teatr Nowy w Salach Redutowych Teatru Wielkiego (otwarcie 14 grudnia 1928). W latach trzydziestych pra­cował niemal na wszystkich scenach Warszawy, m.in.współpracował z Teatrem Wielkim (1934-1936), gdzie wyeży­serował Straszny dwór, Pajace i Dybuka. Reżyserował także operetki, komedie muzyczne i farsy. W Teatrze Kameralnym (1937-1938) wystawił Małżeństwo, Skandal w rodzinie i Dom wariatów. W okresie międzywojennym reżyserował także poza Warszawą, m.in. Cyda w Teatrze Miejskim w Łodzi (1924), Panienkę z dancingu w Teatrze Nowym w Poznaniu (1929), Małżeństwo w Teatrze Letnim w Łodzi (1937). Współpracował jako reżyser z teatrem Polskiego Radia. Wyreżyserował filmy fabularne Iwonka (1925), Tajemnica starego rodu (1928 - z Z. Gniazdowskim), Kobiety nad przepaścią (1938 - z M. Wa­szyńskim), Żona i nie żona (1939). Opracował także dia­logi do filmu Cham (1931).

Podczas okupacji był udziałowcem spółki aktorskiej prowadzącej restaurację „Pod Znachorem” w Warszawie. Po wojnie reżyserował na zmianę w teatrach Krakowa i Poznania. Wystawił m.in. Skiza w krakowskim Teatrze im. Słowackiego (lipiec 1945), Pana Jowialskiego w poznańskim Teatrze Polskim (grudzień 1945) oraz Za­mach w obu tych teatrach (1946). W latach 1946-1947 był dyrektorem krakowskiego Teatru Kameralnego Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych. Później kierował poznańskim Teatrem Polskim (sez. 1947/1948). Gościnnie reżyserował sztuki I ty poznasz Marylę i Pan inspektor przyszedł w kaliskim Teatrze im. W. Bogusławskiego w Kaliszu (1948). W sez. 1948/1949 był reżyserem poznańskiego Teatru Nowego. Jako pedagog współ­pracował ze Studiem Dramatycznym przy Teatrze Polskim w poznaniu, kierowanym przez Nunę Młodziejowską. W roku 1949 związał się z Objazdowym Teatrem Dramatycznym Domu Wojska Polskiego w Warszawie, ktorego został dyrektorem i kierownikiem artystycznym (do 1951). W 1951 roku gościnnie wyreżyserował Świer­szcza za kominem w Teatrze Miejskim w Świdnicy.

Od 1952 roku związany ze Szczecinem. Był kierownikiem artystycznym (1952-1955) i dyrektorem (1954-1955) Państwowych Teatrów Dramatycznych. W okresie swojej działalności wyreżyserował 15 sztuk, z których krytycy najwyżej ocenili Mieszczan, Don Carlosa i Wilhelma Tella. W 1966 roku na zaproszenie Teatru Muzycznego wyreżyserował My Fair Lady.

W latach 1955-1958 przebywał w Łodzi. Był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru im. S. Jaracza (1956-1957) oraz wykładowcą i re­ktorem Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej (1955-1958). Po wyjeździe do Warszawy objął stanowisko dyrektora i kierownika artystycznego Teatru Młodej Warszawy (od 1 stycznia 1958 pn. Teatr Klasyczny) oraz jego drugiej sceny, Teatru Roz­maitości. Scenami tymi kierował do 1962 roku, kiedy przeszedł na emeryturę. Później reżyserował sporadycznie. Często współpracował z teatrami muzycznymi, gdzie reżyserował m.in. Niziny (1950 - Poznań), Bunt żaków (1951 - Wrocław), Traviatę, Madame But­terfly i Pajace (1955 - Łódź), Don Juana (1959 - Gdańsk), Hrabinę (1960 - Warszawa).

Zasłużony Członek Związku Artystów Scen Polskich.

Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Idalia Chaberska, a drugą aktorka Hanna Różańska.

Zmarł 14 września 1967 w Warszawie. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Starych Powązkach.

Reżyseria teatralna (Szczecin)

Tytuł	Autor	Teatr	Data premiery
Mieszczanie	Maksym Gorki	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	12 lutego 1952
Król i aktor	Roman Brandstaetter	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	31 maja 1952
Jacht „Paradise"	Roman Hussarski, Stanisław Lem	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	24 września 1952
Niespokojna starość	Leonid Rachmanow	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	26 listopada 1952; Sztuka przygotowana z okazji Miesiąca pogłębiania przyjaźni polsko–radzieckiej
Ożenek	Mikołaj Gogol	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	31 grudnia 1952
Don Carlos	Friedrich Schiller	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	16 maja 1953
Damy i huzary	Aleksander Fredro	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	3 czerwca 1953
Za tych, co na morzu!	Borys Ławreniew	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	4 listopada 1953
Bosman z „Bajki"	Roman Długosz, Edward Maszewski	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	29 stycznia 1954
Na południe od 38 równoleżnika	Thai Dian Czun	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	8 maja 1954
Imieniny pana dyrektora	Zdzisław Skowroński, Józef Słotwiński	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	1 lipca 1954
Świętoszek	Molière	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	10 listopada 1954
Oświadczyny (grane z Eugeniuszem Onieginem Aleksandra Puszkina w reż. Marii Straszewskiej pod wspólnym tytułem Wieczór przyjaźni)	Antoni Czechow	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	1 grudnia 1954
Profesja pani Warren	George Bernard Shaw	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	7 kwietnia 1955
Wilhelm Tell	Friedrich Schiller	Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny)	6 lipca 1955
My Fair Lady	Frederic Loewe	Państwowy Teatr Muzyczny	19 lutego 1966

Nagrody

• 1955 – Nagroda Państwowa II stopnia za działalność artystyczną w teatrach szczecińskich w minionym 10-leciu

Odznaczenia

• 1952 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1953 – Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1959 – Order Sztandaru Pracy II klasy
• 1966 – Zasłużony Działacz Kultury
• 1967 – Odznaka 1000-lecia

Z prasy teatralnej

• Dużym wydarzeniem w życiu kulturalnym Szczecina stało się wystawienie w Teatrze Współczesnym dramatu Maksyma Gorkiego „Mieszczanie”. Jest to pierwsze przedstawienie Gorkiego w tym mieście, zrealizowane przez Emila Chaberskiego, który sztuką tą rozpoczął swą współpracę ze scenami szczecińskimi. Prasa szczecińska ocenia przedstawienie Mieszczan jako jedno z najpoważniejszych osiągnięć artystycznych swojej sceny, podkreślając własciwę realizację sztuki, tak przez reżyserię Chaberskiego, jak i odtwórców poszczególnych postaci dramatu, a pośród nich: Jana Daszewskiego (Bezsiemionow), Romana Cirina (Tietieriew), Rajmunda Fleszara (Nił), Ryszarda Pietruskiego (Piotr), Marii Homerskiej (Helena), Sabiny Mielczarek (Tatiana), Zofii Tokarzewskiej (Akulina Iwanowna). Oprawa scenograficzna Feldmanna. („Teatr” 1952 nr 4, s. 25)

O Emilu Chaberskim

• Emil Chaberski to wybitna indywidualność artystyczna i umysłowa, z dużym kapitałem wiedzy teatralnej, zdobytej poważnymi studiami na scenach niemieckich, francuskich i angielskich. Szczery artysta, bezkompromisowo oddany teatrowi, budził w zespole zapał, radość pracy i szlachetną emulację. (Karol Adwentowicz, Wspominki, PIW, Warszawa 1960, s. 93-94)

• Po odejściu Sawana rozpoczęła się istna kołomyja dyrektorska. Przez następne 4 sezony mielismy na fotelu dyrektorskim aż 5 „władców”, którzy zjawiali się w najbardziej nieoczekiwanym czasie, na grubo przed upływem kadencji swego poprzednika. Rzecz jasna, że taki stan rzeczy nie wpływał dodatnio na atmosferę wsród zespołu. (...) Z tego dyrektorskiego impasu wybawił teatry szczecińskie Emil Chaberski, który objął najpierw stanowisko kierownika artystycznego, a następnie generalnego dyrektora. Człowiek wielkiej kultury, znakomity reżyser i świetny pedagog. Życzliwy i przyjacielski dla kolegow. Jego pasja teatralna udzielala się całemu zespołowi. (...) Okres dyrektury Emila Chaberskiego można by nazwać „złotą erą” teatrów szczecińskich, trwająca od roku 1952 do 1956. (Zofia Ordyńska, To już prawie sto lat..., Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 265)

Bibliografia

• (j), Emil Chaberski, „Kurier Szczeciński” 1952 nr 227, s. 4
• Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980 t. II, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1994

Inne źródła

• Materiały ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie

Autor opracowania: Andrzej Androchowicz