Moryń

Moryń
plac Wolności w Moryniu
Nazwa niemiecka	Mohrin
Powiat	gryfiński
Gmina	Moryń
Strona internetowa miejscowości.

Moryń (niem. Mohrin) – miasto w woj. zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Moryń, położona nad jeziorem Morzycko.

Geografia

Miasto leży w centralnej części gminy Moryń, która graniczy na zachodnie z gminą Cedynia, na północy i wschodzie z gminą Chojna, a na południu i wschodzie z gminą Mieszkowice.

Położenie

Miasto i gmina Moryń położone są na pograniczu Pojezierza Myśliborskiego, będącego częścią Pojezierza Zachodniopomorskiego, oraz Równiny Gorzowskiej. Teren gminy znajduje się częściowo w granicach Cedyńskiego Parku Krajobrazowego. W wyniku nierównomiernego osadzania się materiałów mineralnych i wód roztopowych wykształciła się zróżnicowana rzeźba terenu - z jednej strony pagórków, a z drugiej rozległych płaskich powierzchni utworzonych z piasków. Charakterystycznymi elementami tego krajobrazu są jeziora - na terenie gminy zlokalizowanych ich blisko trzydzieści jezior i oczek śródpolnych. Największym z nich jest jezioro Morzycko.

Klimat

Gmina Moryń (w tym miasto Moryń) leży w obrębie krainy klimatycznej Pojezierza Myśliborskiego. Obszar położony jest wyżej niż gmina Cedynia czy gmina Mieszkowice, stąd występowanie klimatu surowszego niż w krainie doliny rzeki Odry. Średnia temperatura okresu wegetacyjnego wynosi poniżej 15,5 stopni Celcjusza przy jednoczesnym wzroście opadów do 600 mm. Okres wegetacyjny zaczyna się około 3 kwietna i trwa od 215 do 220 dni.

Obiekty fizjograficzne

• jezioro Morzycko

Przyroda

Cedyński Park Krajobrazowy

Obszar parku znajduje się na zachód od Morynia. Został utworzony 1 kwietnia 1993 roku. Jego powierzchnia wynosi ponad 30 850 ha. W całości leży na terenie powiatu gryfińskiego. Na obszarze parku znajdują się Wzgórza Krzymowskie. Ochronie gatunkowej podlega tutaj 45 gatunków roślin, m.in. cis pospolity, jarząb brekinia, storczyk purpurowy.

Historia

W wyniku ekspansji terytorialnej rodzącego się państwa polskiego tereny Pomorza Zachodniego (do rzeki Odry) najprawdopodobniej zostały przyłączone do państwa piastowskiego w X wieku. Zależność ta trwała do początku XI wieku. Następnie obszar lawirował między wpływami księstw pomorskich a Polski (co nasiliło się po podbojach Pomorza przez Bolesława Krzywoustego w XII wieku, a następnie rozbiciu dzielnicowemu Polski w 1138 roku).

Na obszarze, gdzie obecnie mieści się miasto od X wieku znajdował się gród, a obok niego osada, której mieszkańcy zajmowali się uprawą roli oraz rybołówstwem. Według legendy istniała tutaj pogańska świątynia słowiańskiego boga Świętowida (obecnie rzekomo stoi w tym miejscu kościół św. Ducha), natomiast w wodach pobliskiego jeziora żył Wielki Rak. Skorupiak miał pomagać mieszkańcom w walkach z najeźdźcami.

Wspomniany gród we wczesnym średniowieczu wchodził w skład tzw. kasztelanii cedyńskiej, czyli okręgu podatkowo-wojskowego. Moryń w wyniku osłabienia państwa polskiego pozostawał od około połowy XII wieku pod wpływem książąt pomorskich.

Landkreis Königsberg/Neumark

W XIII wieku miejscowość została przejęta przez Brandenburczyków. Tereny, początkowo znajdujące się tylko na wschód od Odry, otrzymały nazwę Nowa Marchia (Moryń wchodził w jej obręb). Pierwsza wzmianka pisana o Moryniu pochodzi z 1265 roku. Na przełomie XIII i XIV wieku miejscowość otrzymała prawa miejskie (dokładna data nie jest znana). W latach 1402-1454 ziemia moryńska wraz z dużymi obszarami Nowej Marchii przeszła pod panowanie Zakonu Krzyżackiego. W późniejszym okresie Moryń związany był z dynastią Hohenzollernów. Zarządzane przez nich państwo, określane w historiografii jako Brandenburgia-Prusy, w 1701 roku otrzymało oficjalną nazwę Królestwa Prus. Po reformach Steina i Hardenberga Moryń wszedł w skład zorganizowanego w latach 1816-1818 Landkreis Königsberg/Neumark (powiatu Chojna/Nowa Marchia) przyporządkowanego do Provinz Brandenburg (prowincji brandenburskiej). W 1871 roku nastąpiło zjednoczenie wszystkich ziem niemieckich i powołanie II Rzeszy Niemieckiej.

W czasie II wojny światowej miasto uniknęło zniszczeń. Po 1945 roku miejscowość (razem z tzw. "Ziemiami Odzyskanymi") w wyniku decyzji mocarstw została przyznana Polsce. Miastu nadano wówczas polską nazwę (początkowo Murzynowice oraz Murzynno, a potem Moryń), która zastąpiła dotychczasową - Mohrin. Moryń wchodził początkowo w skład Okręgu Pomorze Zachodnie. 29 maja 1946 roku nastąpiła zmiana nazewnictwa. Okręg Pomorze Zachodnie został przemianowany na województwo szczecińskie. W wyniku reformy administracyjnej z 1998 roku podział administracyjny od stycznia 1999 roku przybrał obecną formę.

Samorząd

Samorząd Morynia:

• Jan Maranda - Burmistrz Morynia
• Jerzy Choroszewicz - Sekretarz Morynia
• Marek Kurjata - Skarbnik Morynia

Radni VI Kadencji Rady Miejskiej w Moryniu:

• Jadwiga Fragstein-Niemsdorff - Przewodniczący Rady Miejskiej w Moryniu
• Józef Piątek - Wiceprzewodniczący Rady Miejskiej w Moryniu
• Edyta Bernadzka
• Paweł Bielawski
• Marian Cysewski
• Jerzy Domaradzki
• Sławomir Domaradzki
• Ryszard Laska
• Urszula Dumicz
• Danuta Kotyńska
• Andrzej Lewicki
• Anna Malinowska
• Władysław Serafiński
• Agnieszka Trzop
• Józef Wszołek

Obecny skład samorządu wybrano w wyborach samorządowych VI kadencji z dnia 21 listopada 2010 roku.

Gospodarka i infrastruktura

Podmioty gospodarki narodowej miasta Moryń wg rejestru REGON, stan na grudzień 2010

Sekcja PKD	Liczba podmiotów
Sekcja A - Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo	8
Sekcja B - Górnictwo i wydobywanie	0
Sekcja C - Przetwórstwo przemysłowe	11
Sekcja D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych	0
Sekcja E - Dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z rekultywacją	1
Sekcja F - Budownictwo	30
Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych	46
Sekcja H - Transport i gospodarka magazynowa	9
Sekcja I - Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi	8
Sekcja J - Informacja i komunikacja	0
Sekcja K - Działalność finansowa i ubezpieczeniowa	6
Sekcja L - Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości	3
Sekcja M - Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna	10
Sekcja N - Działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca	3
Sekcja O - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne	3
Sekcja P - Edukacja	5
Sekcja Q - Opieka zdrowotna i pomoc społeczna	12
Sekcja R - Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją	7
Sekcja S i T - Pozostała działalność usługowa	9

Drogi wojewódzkie

Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 125.

• droga wojewódzka nr 125 ---> Bielinek - Cedynia - Moryń - droga krajowa nr 31

Kultura

Na obszarze miasta mieści się Miejski Ośrodek Kultury w Moryniu (ul. Szeroka 12), który jest animatorem większości imprez kulturalnych w regionie. Placówka organizuje cykliczne zajęcia, w tym m.in. muzyczne, plastyczne i językowe. Przy Miejskim Ośrodku Kultury funkcjonują następujące koła, kluby oraz zespoły muzyczne:

• Koło Klastyczne "Akwarele"
• Klub Małego Artysty
• Klub Dorosłego Człowieka

• Zespół "Herbata"
• Zespół "Tango & La Valse"
• Zespół "Ukulele"

W budynku Miejskiego Ośrodka Kultury mieści się także Miejska Biblioteka Publiczna w Moryniu.

W regionie od 2010 roku ukazuje się "Kronika Moryńska", w której pojawiają się informacje na temat przyrody, zabytków oraz stowarzyszeń gminy Moryń. Miejski Ośrodek Kultury rozpoczął także wydawanie serii "Moryń historyczny". Jak dotąd ukazały się dwa tytuły "Bramy i drzwi" oraz "Pomnik fundatora Chrystiana Friedricha Kocha".

Ważniejsze imprezy, odbywające się na terenie miasta:

• Międzynarodowy Festiwal Piosenki Polskiej "Moryński Rak" (2013 = VI edycja)
• Jarmark Moryński
• Wetwater Blues Festiwal (2013 = IV edycja)

Oświata

Na terenie miasta znajdują się następujące placówki oświatowe:

• Zespół Szkół w Moryniu (ul. Dworcowa 6a)

• Przedszkole Miejskie w Moryniu
• Szkoła Podstawowa im. st. sierż. Mieczysława Majchrzaka w Moryniu
• Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II w Moryniu

Kościoły i związki wyznaniowe

Teren miasta należy do Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Moryń pod względem administracji kościelnej jest częścią Dekanatu Mieszkowice.

W Moryniu znajduje się 1 parafia oraz 1 kościół parafialny:

• parafia pw. Świętego Ducha
• kościół parafialny pw. Świętego Ducha

Sport

Na terenie miasta znajduje się zespół "Morzycko" Moryń, który występuje w rozgrywkach piłkarskich organizowanych przez Zachodniopomorski Związek Piłki Nożnej na poziomie ligi okręgowej.

• Uczniowski Klub Sportowy "Morzycko" Moryń; piłka nożna - Liga okręgowa 2012/2013, grupa: Szczecin

"Morzycko" Moryń, oprócz piłki nożnej, posiada także sekcje piłki siatkowej oraz biegaczy.

Pozostałe kluby funkcjonujące w mieście:

• Uczniowski Klub Sportowy "Podkowa" Moryń (jeździectwo)
• Uczniowski Klub Sportowy Karate "Kyokushin" Moryń
• Klub Płetwonurków "Actacus" w Moryniu

W Moryniu co roku odbywają się także dwa biegi:

• Bieg Dookoła Morynia i Jeziora Morzycko (2013 = XIV edycja)
• Bieg Wokół Murów Obronnych Morynia – "Moryńska Trójka" (2013 = XXI edycja)

Turystyka

W mieście znajduje się Regionalne Biuro Turystyczne na placu Wolności 2. W Moryniu funkcjonują również Gminne Stowarzyszenie Turystyczne TUR MOR oraz Stowarzyszenie Przyjaciół Morynia i Jeziora Morzycko.

Szlaki turystyczne przebiegające przez miasto:

Nieoznakowane

• Szlak Templariuszy (znaki na kościele w Moryniu)
• Szlak Krzyżacki - nawiązuje do okresu z lata 1402-1454, gdy Moryń wraz z całą Nową Marchią należał do państwa Zakonu Krzyżackiego
• Szlak Nowomarchijski - nawiązuje do historycznej krainy regionu, określanej jako zaodrzański obszar Brandenburgii

Oznakowane

• ścieżka rowerowa dookoła jeziora Morzycko
• Szlak Wzgórz Morenowych (niebieski) - Moryń - prowadzi z Lubiechowa Dolnego do Mieszkowic
• Szlak "Śladami historii i Cedyński Park Krajobrazowy" (czerwony) - Moryń - prowadzi z Chojny przez Cedynię, Moryń, Mieszkowice z powrotem do Chojny

W Moryniu znajduje się także sporo zabytków, których metryka sięga średniowiecza (zobacz więcej w kategorii "Zabytki").

Demografia

Zaludnienie miasta w ostatnich latach (informacje za Bankiem Danych Lokalnych):

Rok	Liczba mieszkańców
2008	1 631 osób
2009	1 609 osób
2010	1 648 osób
2011	1 646 osób
2012	1 631 osób

System ochrony zdrowia

Zakłady opieki zdrowotnej i apteki w Moryniu:

• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej. Jerzy Nowak (ul. Dworcowa 4)
• Apteka "Witaminka" (ul. Piaskowa 3)

Herb

herb Morynia

Herb przedstawia czerwony zamek z dwiema wieżami. Wieże zwieńczone są srebrnymi elementami, nad którymi powiewają także srebrne flagi. Nad zamkiem umieszczony jest zwrócony w prawo orzeł brandenburski. W otwartej bramie zamku po prawej stronie znajduje się połowa wyżej wymienionego czerwonego orła, natomiast po lewej niebieska ryba skierowana w górę herbu.

Orzeł symbolizuje związek historyczny ziemi moryńskiej z Brandenburgią i Nową Marchią, natomiast ryba jest odniesieniem do jeziora Morzycko (niem. Mohriner See), nieodzownie związanego zarówno z Moryniem, jak i całą okolicą. Bogaty w ryby akwen stanowił bowiem od średniowiecza podstawę gospodarki regionu.

Orzeł widoczny jest już na XIV-wiecznych pieczęciach miejskich, natomiast motyw zamku pojawia się od XVII wieku. Można upatrywać w nim odniesienia do wybudowanego w XIV wieku zamku warownego margrabiów brandenburskich, który został zburzony pod koniec tegoż stulecia. Symbolicznie, wspomniana budowla mogłaby także świadczyć o potędze miasta przedstawionego w ten właśnie, dostojny sposób.

Zabytki

• kościół Ducha Świętego - romańska świątynia z XIII wieku
• mury miejskie - zachowane na całej długości fortyfikacje średniowieczne (bez bram i strażnic)
• ruiny zamku - relikty brandenburskiej warowni

• Dom Opieki Społecznej - neogotycki budynek z 1874 roku wraz z pomnikiem (popiersiem) Christiana Ferdinanda Kocha z 1903 roku - założyciela przedwojennego Zakładu Wychowawczego dla Ubogich Dzieci (niem. Kinderglück)
• Ratusz - XIX-wieczny gmach
• pozostałości cmentarza żydowskiego - nagrobki, dawny dom przedpogrzebowy

Miasto nie zostało zniszczone w czasie II wojny światowej, stąd do dzisiaj znajduje się w nim wiele budynków z XVIII-XIX wieku. W Moryniu zachował się także dawny układ ulic. Na rynku miejskim ulokowana jest fontanna Wielkiego Raka, którą odsłonięto 20 września 2008 roku. Nawiązuje do legendy mówiącej o skorupiaku z jeziora Morzycko, pomagającemu mieszkańcom w walce z nieprzyjaciółmi.

Pomniki

• popiersie Christiana Ferdinanda Kocha z 1903 roku - założyciela przedwojennego Zakładu Wychowawczego dla Ubogich Dzieci (niem. Kinderglück), gdzie obecnie mieści się Dom Pomocy Społecznej

Osoby związane z miejscowością

• Christian Ferdynand Koch - fundator przytułku dla dzieci (niem. Kinderglück)
• Heinrich Bernhard Hattenkerell - twórca barokowej ambony w kościele świętego Ducha

Bibliografia

• Dudowie M. i T., Dolina Dolnej Odry, Wydawnictwo REGION, Gdynia 2008.
• Kociuba J., Pomorze. Praktyczny przewodnik turystyczny po ziemiach Księstwa Pomorskiego, Walkowska Wydawnictwo, Szczecin 2012.
• Kosacki J.M., Ziemia Szczecińska. Ziemia Chojeńska i Pyrzycka, Szczecińska Agencja Turystyczna "Sat", Szczecin 1995.
• Kozłowski K., Pomorze Zachodnie w latach 1945-2010, Wydawnictwo Kadruk, Szczecin 2012.
• Machałek M., Przemiany wsi zachodniopomorskiej w latach 1945-1956, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin 2012.
• Opracowanie zbiorowe, Polska niezwykła. Zachodniopomorskie, Demart Wydawnictwo, Warszawa 2008.
• Piskorski J.M. (red.), Pomorze Zachodnie poprzez wieki, Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, Szczecin 1999.
• Rymar E., Z dawnych dziejów przyodrzańskiej Nowej Marchii, Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne "Terra Incognita", Chojna 2012.
• Friske, M. Kamienne kościoły z Morynia i Dolska jako świadkowie średniowiecznej kolonizacji. W: Od chrystianizacji do współczesności. Studia zebrane z okazji Jubileuszu 750-lecia kościoła Świętego Ducha w Moryniu. Red. P. Migdalski. Chojna-Moryń: Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne Terra Incognita 2013, s. 45-60.
• Gahlbeck, Christian. Hochmittelalterlicher Landesausbau in der Neumark in der Zeit vor und während der Herrschaft der Askanier (ca. 1230-1320). W: Wie die Mark entstand. 850 Jahre der Mark Brandenburg. Hrsgb. v. J. Müller, K. Neitmann, F. Schopper. Wünsdorf 2009, s. 338-351.
• Kowalska, Anna Maria. Moryń — archeologiczny przyczynek do dziejów średniowiecznego miasta. W: Pomorze wczoraj — dziś — jutro. Miasta i miasteczka pomorskie. Red. A. Majewska. Stargard-Pruszcz Gdański: Muzeum 2010, s. 61-71.

Linki zewnętrzne

• Bank Danych Lokalnych - http://www.stat.gov.pl/bdl
• Powiat Gryfiński - http://www.gryfino.powiat.pl
• Biuletyn Informacji Publicznej - Starostwo Powiatowe w Gryfinie - http://bip.gryfino.powiat.pl/
• Oficjalny serwis internetowy gminy Moryń - http://www.moryn.pl/
• Biuletyn Informacji Publicznej - Urząd Miejski w Moryniu - http://bip.moryn.pl/

Zobacz też

• Banie
• Cedynia
• Chojna
• Gryfino
• Mieszkowice
• Stare Czarnowo
• Trzcińsko-Zdrój
• Widuchowa

Autor opracowania: Jan Skolimowski