Muzeum Narodowe w Szczecinie
Muzeum Narodowe w Szczecinie wyrosło z późnośredniowiecznej i nowożytnej tradycji kolekcjonerskiej władców Księstwa Pomorskiego z dynastii Gryfitów oraz inicjatywy i pasji bogatego mieszczaństwa stolicy prowincji pomorskiej, a także żywej w XIX stuleciu idei towarzystw naukowych, kształtujących świadomość narodową, zainteresowania historią, społeczną potrzebę rozwoju intelektualnego i wrażliwości estetycznej.
Szczecińskie muzeum ze względu na rangę i ponadregionalne znaczenie zbiorów posiada status instytucji narodowej. Wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów [1] Muzeum Narodowe w Szczecinie jest największą instytucją kultury na Pomorzu Zachodnim, a także dotychczas jedyną w regionie, należącą do Samorządu Województwa Zachodniopomorskiego współprowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[2]
Muzeum – zgodnie ze swoją misją – gromadzi, chroni, zapewniając trwałość istnienia, opracowuje i udostępnia powierzone dziedzictwo narodowe: dzieła sztuki oraz zabytki kultury materialnej. Jego istotnym celem jest tworzenie szerokiej płaszczyzny wymiany myśli naukowej w różnych dyscyplinach wiedzy – zgodnie z profilem posiadanych kolekcji. Muzeum realizuje swoje statutowe obowiązki poprzez prezentację zbiorów w ramach stałych ekspozycji, organizowanie wystaw czasowych oraz różnorodnych wydarzeń artystycznych, konferencji naukowych, spotkań popularnonaukowych, a także działalność edukacyjną i wydawniczą. Będąc instytucją zaufania publicznego, jest depozytariuszem pamięci o przeszłości, ale również żywym centrum kultury – miejscem, które aktywnie uczestniczy w procesie kształtowania świadomości historycznej i postaw społecznych.
Muzeum Narodowe w Szczecinie w duchu wielokulturowego, transgranicznego dialogu i współpracy buduje regionalną, narodową oraz europejską tożsamość Pomorza Zachodniego i jego mieszkańców.
Historia
Muzeum Narodowe w Szczecinie oraz posiadane zbiory są wynikiem burzliwej dwudziestowiecznej historii Szczecina i Pomorza Zachodniego oraz skomplikowanych okoliczności politycznych i społecznych, w jakich przyszło działać jego twórcom oraz zarówno ich niemieckim, a potem polskim następcom. Współczesne muzeum jest spadkobiercą ponad sto trzydziestoletniej tradycji szczecińskiego muzealnictwa – nie będąc jednak prawnym sukcesorem – dwu niemieckich instytucji.
Pierwszą z nich jest erygowane w 1878, a otwarte 23 czerwca 1913 roku Muzeum Miejskie (niem. Museum der Stadt Stettin, Stadtmuseum Stettin), mieszczące się w imponującym swym rozmachem gmachu przy Wałach Chrobrego (dawniej Hakenterrasse). Powstało ono w wyniku scalenia gromadzonych od połowy XIX wieku miejskich kolekcji. Dzięki zbiorom towarzystw naukowych (Towarzystwo Historii i Starożytności Pomorza / Gesellschaft für pommersche Geschichte und Altertumskunde; Pomorskie Towarzystwo Sztuk Pięknych / Kunstverein für Pommern; Towarzystwo Entomologiczne / Entomologischer Verein) oraz darom bogatego szczecińskiego mieszczaństwa (Stolting, Dohrnowie, Scheeferowie, Keddigowie, Töpferowie, Döringowie i inni), jak również dzięki intensywnej działalności pierwszego dyrektora instytucji Waltera Riezlera w Muzeum Miejskim, składającym się z dwu działów: działu sztuki i rzemiosła artystycznego oraz działu przyrodniczego, zgromadzono znakomitą kolekcję sztuki antycznej, malarstwa nowożytnego oraz zbiór dzieł wówczas współcześnie żyjących artystów, w tym wielu twórców awangardowych, a także znaczący zespół muzealiów przyrodniczych.
Drugą zaś jest powstałe w 1928 roku Prowincjonalne Muzeum Starożytności Pomorskich (niem/ Provinzialmuseum Pommerscher Altertümer), sześć lat później przekształcone w Pomorskie Muzeum Krajowe (niem. Pommersches Landesmuseum Stettin). Do muzeum, którym kierował dr Otto Kunkel, trafiły zbiory archeologiczne, etnograficzne oraz dzieła sztuki sakralnej. Jego siedzibą był obecny gmach Muzeum Narodowego w Szczecinie – Muzeum Tradycji Regionalnych, przy ulicy Staromłyńskiej.
Los przedwojennych muzeów dopełnił się pod koniec drugiej wojny światowej. Wprawdzie gmachy muzealne uniknęły większych zniszczeń w czasie alianckich nalotów, jednak zbiory zostały w dużej mierze rozproszone. Część zasobów dawnego Muzeum Miejskiego trafiła do Niemiec Zachodnich, stając się podstawą kolekcji Fundacji Pomorskiej w Kilonii (Stiftung Pommern Kiel), prezentowanej przez lata w zachodnim skrzydle tamtejszego zamku, a które obecnie stanowią trzon zbiorów Pomorskiego Muzeum Krajowego w Greifswaldzie (Pommersches Landesmuseum Greifswald).
1 sierpnia 1945 roku powołano do życia polskie Muzeum Miejskie w Szczecinie w siedzibie dawnego niemieckiego Muzeum Krajowego, w październiku 1946 roku utworzono zaś w dawnym niemieckim Muzeum Miejskim polskie Muzeum Morskie. W 1948 roku polskie Muzeum Miejskie zostało przemianowane na Muzeum Pomorza Zachodniego, dwa lata później zostało do niego wcielone Muzeum Morskie. W 1970 roku Muzeum Pomorza Zachodniego zyskało nazwę Muzeum Narodowe w Szczecinie, którym przez wiele lat kierował wybitny archeolog prof. Władysław Filipowiak, a obecnie, od 2000 roku funkcję tę sprawuje historyk sztuki i muzealnik Lech Karwowski.
Gmachy i oddziały
Siedziba Muzeum Narodowego w Szczecinie (Wały Chrobrego 3) – monumentalny gmach, wybudowany w 1913 roku jako siedziba Muzeum Miejskiego (niem. Stadtmuseum Stettin, Museum der Stadt Stettin) według projektu Wilhelma Meyera-Schwartaua, umiejętnie łączy nawiązania do tradycji z pierwszymi symptomami awangardy i niezmiennie od chwili powstania pozostaje jednym z symboli nadodrzańskiej metropolii. Budowla stwarza doskonałe warunki ekspozycyjne dla wystaw stałych, jak i czasowych.
Muzeum Narodowe w Szczecinie – Muzeum Tradycji Regionalnych (ul. Staromłyńska 27) mieści się w dawnym Pałacu Sejmu Stanów Pomorskich, powstałym na zlecenie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I, wybudowanym w latach 1726–1727. Gmach służył pierwotnie jako miejsce obrad samorządu prowincji pomorskiej, a także jako rezydencja władcy podczas jego wizyt w Szczecinie. Frontowe skrzydło budowli zaprojektował holenderski architekt Gerhard Cornelius van Walrave, twórca m.in. miejskich fortyfikacji.
W okresie międzywojennym pałac przebudowano na siedzibę Pomorskiego Muzeum Krajowego (niem. Pommersches Landesmuseum Stettin). Gmach w 2015 roku przeszedł gruntowną modernizację – wewnętrzny dziedziniec przykryto efektownym szklanym dachem, wyremontowano także sale wystawowe, w których historię ziem Pomorza Zachodniego opowiadają skarby sztuki, przedmioty rzemiosła artystycznego, zabytki archeologii oraz numizmaty.
Muzeum Narodowe w Szczecinie – Muzeum Sztuki Współczesnej (ul. Staromłyńska 1) udostępnione publiczności w 1980 roku, ma swą siedzibę w Pałacu pod Głowami, pochodzącym z końca XVIII wieku budynku dawnej komendantury garnizonu twierdzy szczecińskiej. Stanowi on dziś ciekawą mieszankę stylistyczną – modernistyczne wnętrza części muzealnej oraz elewacje z odtworzonymi klasycznymi podziałami, wzbogaconymi o płaskorzeźbione portrety budowniczych powojennego Szczecina. W przestrzeni galerii prezentowane są wystawy czasowe sztuki nowoczesnej i współczesnej, odbywają się inspirujące dyskusje na temat promocji potencjału sztuki najnowszej oraz jej społecznej roli. Muzeum Sztuki Współczesnej prowadzi m.in. międzynarodowy program Mare Articum, którego celem jest dokumentowanie, badanie i popularyzacja wiedzy o przemianach w sztuce krajów nadbałtyckich.
Muzeum Narodowe w Szczecinie – Muzeum Historii Szczecina w Ratuszu Staromiejskim (ul. Księcia Mściwoja II 8), otwarte w 1975 roku, mieści się w centrum najstarszej części miasta – pomiędzy Rynkiem Siennym i Rynkiem Nowym.
Budynek, którego początki sięgają połowy XIII wieku, dzięki przebudowie na przełomie XIV i XV stulecia przypisywanej Heinrichowi Brunsbergowi, uzyskał gotycką formę z efektownymi szczytami oraz okazałą piwnicą ze sklepieniami gwiaździstymi. Po zrujnowaniu miasta w okresie szwedzkim ratusz przebudowano w początku XVIII wieku w stylu barokowym.
Do 1879 roku służył jako siedziba władz miejskich. Podczas drugiej wojny światowej podzielił los Starego Miasta i legł w gruzach. Zrekonstruowana w końcu lat 60. XX wieku budowla to interesujący przykład tzw. polskiej szkoły konserwacji. W efektownych wnętrzach można oglądać wystawy poświęcone historii i kulturze Szczecina od czasów najdawniejszych, poprzez epokę książęcą, okres szwedzki, pruski i niemiecki, aż po polski okres powojenny.
Muzeum Narodowe w Szczecinie – Centrum Dialogu Przełomy (pl. Solidarności 1) najnowszy, otwarty w styczniu 2016 roku, oddział Muzeum Narodowego w Szczecinie, według projektu Roberta Koniecznego (Pracownia KWK Promes, Katowice).
Centrum Dialogu Przełomy – podziemny pawilon wystawienniczy, będący jednocześnie śmiałą urbanistyczną hybrydą kwartału miejskiej zabudowy oraz placu miejskiego, posiadającego walor otwartej przestrzeni publicznej. [3] Centrum Dialogu Przełomy to multimedialna ekspozycja poświęcona najnowszym dziejom Szczecina i Pomorza Zachodniego, miejsce spotkań i dyskusji na tematy dotyczące współczesnej historii miasta, regionu, Polski i Europy. Wystawa obejmuje wydarzenia z lat 1939–1989, pokazuje wojenny Szczecin, tużpowojenną migrację ludności, okres stalinizmu, a także przełomowe „polskie miesiące” – Grudzień ‘70, Sierpień ‘80, Sierpień ‘88. Narrację ekspozycji w wyjątkowy sposób dopełniają dzieła sztuki czołowych współczesnych artystów.
Muzeum Narodowe w Szczecinie – Wystawa Zachodniopomorskich Kolei Dojazdowych w Gryficach (ul. Błonie 2, Gryfice) stanowi od kwietnia 2010 roku zamiejscowy oddział szczecińskiej instytucji. Atrakcją wystawy są zabytkowe parowozy, wagony osobowe, towarowe oraz specjalistyczne urządzenia kolejowe, których historia zaczyna się w początkach ubiegłego wieku – niektóre z nich przeżyły dwie wojny światowe oraz dwie rewolucje: przemiany napędu parowego na spalinowy i likwidację kolei dojazdowych. Szczególnie cenny jest tabor związany niemal wyłącznie z Pomorzem Zachodnim, przystosowany do niestandardowych torów o szerokości 1000 mm.
Zbiory
Na przestrzeni stuleci w Szczecinie kilkakrotnie powstawały kolekcje o ponadregionalnym znaczeniu, w większości jednak zostały one rozproszone w wyniku katastrof politycznych i militarnych. Tylko niewiele dzieł dotrwało do dziś w Szczecinie i znajduje się w zbiorach Muzeum. Jednak pamięć o dawnych kolekcjach w dużej mierze określa współczesne kierunki gromadzenia i nabywania muzealiów Muzeum Narodowego w Szczecinie.
Obecnie Muzeum sprawuje opiekę nad blisko stu pięćdziesięcioma tysiącami muzealiów, wśród których znajdują się dzieła sztuki dawnej (Dział Sztuki Dawnej) [4], prace klasyków nowoczesności (Dział Sztuki Europejskiej 1800–1945)[5] i współczesnych twórców (Muzeum Sztuki Współczesnej)[6], zabytki archeologiczne (Dział Archeologii)[7], numizmatyczne (Dział Numizmatyki)[8], nautyczne (Dział Morski)[9], etnograficzne (Dział Etnografii Pomorza)[10], w tym największy w Polsce zespół świadectw kultury materialnej krajów pozaeuropejskich (Dział Kultur Pozaeuropejskich)[11] oraz świadectwa dawnej i nowszej historii Szczecina i Pomorza Zachodniego (Muzeum Historii Szczecina[12], Centrum Dialogu Przełomy). Szczecińskie zbiory prezentowane są w ramach stałych ekspozycji – w trzech odsłonach, odzwierciedlających koncepcję wystawienniczą muzeum: regionalnej (szczecińsko-pomorskiej), europejskiej (polskiej wpisanej w międzynarodowy kontekst) oraz światowej, globalnej, jak również w ramach przygotowywanych czasowych wystaw i prezentacji.
Priorytety naukowo-badawcze i wystawiennicze
Działalność muzeum koncentruje się wokół siedmiu priorytetów naukowo-badawczych i wystawienniczych oraz edukacyjno-popularyzatorskich, wynikających z profilu posiadanych zbiorów oraz realizowanej misji instytucji:
Priorytet I: Świt Pomorza Podstawą są zbiory archeologiczne obrazujące najstarsze dzieje osadnictwa oraz kultury – od pradziejów do wczesnego średniowiecza. Obszar priorytetu ukazuje złożoność najdawniejszej historii Pomorza, jego związki z kulturą niżu bałtyckiego – od pierwszych śladów osadniczych, przez okres nawarstwień kulturowych, po kształtowanie się słowiańskich organizmów politycznych, wyłonienie się księstwa Gryfitów oraz wejście w krąg monarchii europejskich: piastowskiej Polski i Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Priorytet II: Złota era Pomorza. Sztuka średniowieczna i nowożytna na Pomorzu Podstawę stanowi największa na Pomorzu kolekcja sztuki średniowiecznej i najważniejszy w Polsce zbiór biżuterii renesansowej. Tematyka obejmuje dawną sztukę Pomorza w kontekście jej tradycyjnych powiązań (między innymi z krajami nadbałtyckimi), z zaznaczeniem jej rangi na tle europejskim.
Priorytet III: Między klasycyzmem a modernizmem. Kultura i sztuka Europy od XIX do połowy XX wieku Podstawą są zbiory polskich i europejskich malarstwa, grafiki, rysunku oraz rzemiosła artystycznego XIX i XX wieku. W ramach tego priorytetu realizowany jest również Program Bałtycki – prezentacja sztuki polskiej około 1900 roku w muzeach państw nadbałtyckich oraz organizowanie wystaw z tych krajów w szczecińskim Muzeum Narodowym.
Priorytet IV: Świat postmodernistyczny Podstawę stanowią zbiory sztuki polskiej XX i XXI wieku zgromadzone w Muzeum Narodowym w Szczecinie – Muzeum Sztuki Współczesnej. Tematyka obejmuje specyfikę sztuki polskiej, sztukę polską jako część sztuki europejskiej, formowanie się polskiego ośrodka artystycznego na Pomorzu Zachodnim i jego obecną rangę w sztuce polskiej, polskich artystów w kolekcjach niemieckich, a także aneks do Programu Bałtyckiego – wzajemną prezentację najnowszych trendów sztuki polskiej i państw nadbałtyckich.
Priorytet V: Świat postkolonialny Podstawą są zbiory etnograficzne i artystyczne kultur pozaeuropejskich z najliczniejszą w polskich zbiorach publicznych kolekcją afrykańską. Jednym z najistotniejszych celów programu jest stworzenie wystaw sztuki wielkich kultur Bliskiego i Dalekiego Wschodu oraz twórczości społeczeństw plemiennych z Azji, Oceanii, Australii oraz Ameryki Południowej. Planowane ekspozycje będą zasadniczym filarem koncepcji muzeum, ukazującej kultury świata sprzed okresu globalizacji.
Priorytet VI: Historia i pamięć Jest to pion muzealnictwa historycznego, na który składa się Muzeum Narodowe w Szczecinie – Muzeum Historii Szczecina w Ratuszu Staromiejskim oraz otwarty w 2016 roku nowy oddział Muzeum – Centrum Dialogu Przełomy. Celem programu jest problemowa prezentacja historii, poruszanie kwestii dotyczących tożsamości lokalnej, kształtowanie tradycji oraz ukazanie historii regionu w kontekście polskim i europejskim.
Priorytet VII: Morze wiedzy Program związany jest ze zbiorami nautycznymi. Pojawił się wraz z projektem nowej inwestycji – budowy Muzeum Morskiego – Centrum Nauki na Łasztowni, przekształcenia dotychczasowego Działu Morskiego w oddział Muzeum Narodowego w Szczecinie z własną siedzibą. Celem jest stworzenie ekspozycji prezentującej działalność Muzeum Morskiego jako Centrum Nauki (fizyka morza, historia żeglugi, wielkie odkrycia, cywilizacje morskie). Projekt w ramach interaktywnej wystawy ma porządkować zjawiska falowe w przyrodzie według żywiołów: wody, powietrza, ziemi, światła, a także odpowiadających im w historii żeglugi napędów: wiosłowego, żaglowego, paliw kopalnych oraz energii atomowej.
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Muzeów w: Wikipedia. Wolna Encyklopedia [online]. [Dostęp 28 grudnia 2016]; [http://web.archive.org/web/20140506044408/http://bip.mkidn.gov.pl/media/download_gallery/20140307_muzea_wpisane_do_panstwowego_rejestru_muzeow.pdf Wykaz muzeów wpisanych do Państwowego Rejestru Muzeów, prowadzonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego]
- ↑ Instytucje współprowadzone W: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [online]. [Dostęp 28 grudnia 2016].
- ↑ Centrum Dialogu Przełomy w Szczecinie zostało uznane za najlepszą przestrzeń publiczną w Europie w konkursie European Prize for Urban Public Space 2016. Werdykt jury został ogłoszony 4 lipca 2016 w Barcelonie. Z kolei podczas World Architecture Festival, Berlin 2016 budynek Muzeum Narodowego w Szczecinie – Centrum Dialogu Przełomy zdobył I miejsce w kategorii „Kultura” oraz, w finale Festiwalu, jego najwyższe wyróżnienie – tytuł World Building of the Year 2016.
- ↑ Sztuka dawna do XVIII wieku
- ↑ Sztuka europejska 1800–1945
- ↑ Sztuka współczesna
- ↑ Archeologia
- ↑ Numizmatyka
- ↑ Zbiory morskie
- ↑ Etnografia Pomorza
- ↑ Kultury pozaeuropejskie
- ↑ Stetiniana
Bibliografia
- Muzeum Narodowe w Szczecinie, red. Dariusz Kacprzak, Lech Karwowski, Warszawa 2014, seria Skarby sztuki.
- 100 lat muzeum w Szczecinie / 100 Jahre Museum in Stettin, red. / hrsg. Dariusz Kacprzak, Szymon Piotr Kubiak, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin 2013.
- Bogdana Kozińska, Walter Riezler i Muzeum Miejskie w Szczecinie / Walter Riezler und das Stadtmuseum Stettin, w: 1913. Święto wiosny. Katalog wystawy jubileuszowej w stulecie otwarcia Gmachu Głównego Muzeum Narodowego w Szczecinie / 1913. Frühlingsweihe. Katalog der Ausstellung zum hundertjährigen Jubiläum der Eröffnung des Hauptgebäudes des Nationalmuseums, red. / hrsg. Szymon Piotr Kubiak, Dariusz Kacprzak, Muzeum Narodowe w Szczecinie 21.06–8.08.2013, Szczecin 2013, s. 63–89.
- Rafał Makała, Gmach dawnego Muzeum Miejskiego w Szczecinie, „Materiały Zachodniopomorskie”, Nowa seria, 2004, t. 1, z. 2, s. 19–39.
- Bernfried Lichtnau, Dr. Walter Riezler und Dr. Otto Holtze – zwei Stettiner Museumsdirektoren zwischen 1910 und 1945 / Dr Walter Riezler i dr Otto Holtze – dwaj szczecińscy dyrektorzy Muzeum Miejskiego w latach 1910–1945, w: Muzealnicy, archiwiści i bbliotekarze szczecińscy w XX wieku / Stettiner Museumsangestellte, Archivare und Bibliothekare im 20. Jahrhundert, red. / hrsg. Kazimierz Kozłowski, Szczecin 2002, s. 39–58.
- Bogdana Kozińska, Die Leitungskader des Nationalmuseums in Stettin / Kadra kierownicza Muzeum Narodowego w Szczecinie, w: Muzealnicy, archiwiści i bbliotekarze szczecińscy w XX wieku / Stettiner Museumsangestellte, Archivare und Bibliothekare im 20. Jahrhundert, red. / hrsg. Kazimierz Kozłowski, Szczecin 2002, s. 59–75.
- Kazimierz Kozłowski, Władysław Filipowiak und Stanisław Krzywicki – langjährige Direktoren des Nationalmuseums und der Pommerschen Bücherei – die Porträts / Sylwetki Władysława Filipowiaka i Stanisława Krzywickiego – długoletnich dyrektorów Muzeum Narodowego i Książnicy Pomorskiej, w: Muzealnicy, archiwiści i bbliotekarze szczecińscy w XX wieku / Stettiner Museumsangestellte, Archivare und Bibliothekare im 20. Jahrhundert, red. / hrsg. Kazimierz Kozłowski, Szczecin 2002, s. 141–157.
Zobacz też
- Drzewo genealogiczne książąt pomorskich
- Figurka niedźwiadka z bursztynu
- Gloryfikacja księcia Filipa II
- Klejnoty i stroje książąt pomorskich z krypty szczecińskiego zamku
- Portret Carla Ludwiga Friedricha von Eickstedt–Peterswaldta
- Portret księcia Filipa I
- Portret pisarza Georga Hirschfelda i jego żony Elli
- Portrety książąt Pomorza Zachodniego
- Rzeźba Doryforos (Szczecin)
- Rzeźba Fryderyk II Hohenzollern (Szczecin)
- Stela słupska
- Tancerka Antonia Mercé zw. La Argentina
- Urny domkowe
- Wczesnośredniowieczna tarcza ze Szczecina
- Widoki Szczecina Fransa Hogenberga
- Widoki Szczecina Ludwiga Eduarda Lütkego
- Wystawa "Zaginione - Ocalone"
- Złoty naramiennik z Letnina
- Biblioteka Muzeum Narodowego w Szczecinie
- Publikacje Muzeum Narodowego w Szczecinie
Linki zewnętrzne
