Teatr Lalek „Pleciuga” na antenie Telewizji Polskiej

Teatr Lalek „Pleciuga” na antenie Telewizji Polskiej

Historia

Historia kontaktów i współpracy Teatru Lalek „Pleciuga” z Ośrodkiem Telewizyjnym w Szczecinie sięga kwietnia 1960 roku. Wtedy to aktorka Teatru, Malwina Nowak, została pierwszą spikerką działającego wówczas przy ul. Tkackiej Doświadczalnego Ośrodka Telewizyjnego. W lipcu na antenie Ośrodka pojawił się program dla dzieci Wicek Marynarzyk. Tę popularną „dobranockę” wprowadził na antenę Marian Syganiec, który nie tylko był autorem tekstu, ale i występował w niej jako Wujek Marian. Współtwórcami programu byli artyści „Pleciugi” - aktorzy Dagny Koczorowska, która użyczała Wickowi głosu, i Juliusz Kornacki, który lalkę animował i współtworzył, oraz Beata Furdel, kierownik pracowni plastycznej teatru, która lakę zaprojektowała. Ze względu na brak łączy ogólnopolskich, a także niewielki zasięg nadajnika telewizyjnego umieszczonego na dachu studia w budynku „Odzieżowca” przy ul. Tkackiej, „dobranocka” cieszyła się ogromną popularnością jedynie wśród dzieci ze Szczecina i najbliższych okolic.

W niedzielne popołudnie 9 lutego 1964 roku, dzięki ogólnopolskiemu programowi telewizyjnemu, dzieci w Polsce po raz pierwszy mogły zobaczyć spektakl przygotowany przez szczeciński Teatr Lalek. Były to Misie Ptysie Zbigniewa Poprawskiego w scenografii Ireny Pikiel i z muzyką Waleriana Pawłowskiego. Inscenizację przygotował Włodzimierz Dobromilski, aktor Teatru „Pleciuga”, który wówczas stawiał pierwsze kroki jako reżyser teatralny. Spektakl był równocześnie prapremierą teatralną i telewizyjną. Ze względu na czasowy brak studia telewizyjnego w Szczecinie, który był spowodowany pracami adaptacyjnymi w nowym ośrodku TV przy ul. Armii Czerwonej (ob. ul. Monte Cassino), przedstawienie nadano ze studia telewizyjnego przy ul. Głogowskiej w Poznaniu, dokąd ze Szczecina dowieziono samochodami aktorów, lalki, zespół techniczny i dekoracje. Przedstawienie, które milczeniem pominięto w szczecińskiej prasie, zdobyło akceptację zarówno młodej publiczności, jak i redakcji Telewizji Dziewcząt i Chłopców w Warszawie, która w tym okresie prezentowała na antenie teatry lalek z całego kraju. Fakt ten zaowocował niemal trzydziestoletnią obecnością Teatru Lalek „Pleciuga” na antenie Telewizji Polskiej.

W 1965 roku z nowego szczecińskiego studia telewizyjnego przy ul. Armii Czerwonej nadano na żywo dwa spektakle - Czarodziejski bęben Zbigniewa Kopalki w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego oraz Awanturę w teatrze Katarzyny Borysowej w reż. Włodzimierza Dobromilskiego. Od tego momentu teatr lalek stał się wizytówką programową szczecińskiego Ośrodka Telewizyjnego.

W kolejnych latach „Pleciuga” przygotowywała średnio trzy spektakle rocznie (m.in. cztery w 1966 i pięć w 1973). Najczęściej były to przedstawienia, które właśnie schodziły z afisza. Większość spektakli była adaptowana przez reżyserów dla potrzeb telewizji i emitowana z telewizyjnego studia na żywo. Dopiero w drugiej połowie lat siedemdziesiątych przedstawienia lalkowe zaczęto zapisywać na taśmie magnetycznej.

Realizacją przedstawień lalkowych w Ośrodku TV w Szczecinie zajmowali się Juliusz Burski, Janusz Rudnicki, Ryszard Zawidowski, Krystian Woźniewicz i Andrzej Androchowicz. Jak wspomina A. Androchowicz: (...) Realizacja teatru lalek była robotą specjalną, wymagającą wyjątkowej koncentracji. Problem polegał na tym, że na ekranie monitora nie widać było, która lalka mówi i bardzo łatwo można się było pomylić, pokazując na zbliżeniu np. zamiast królewny, którąś z dam dworu. Praktycznie realizator musiał znać na pamięć głosy aktorów przypisane do poszczególnych kukiełek. Równocześnie śledził tekst sztuki rozpisany na trzy albo cztery kamery i obserwował, co się dzieje na monitorach kontrolnych i z wyprzedzeniem podpowiadał, często dyktował operatorom ujęcia, które za chwilę, zgodnie ze scenopisem wypełniały sekwencje montowanego na żywo godzinnego spektaklu. (...) W trakcie realizacji teatru na żywo, utrapieniem były spotęgowane w małym, sześćdziesięcioczterometrowym studio różne szmery i stuki spowodowane animacją kukiełek, a także stała groźba wpadki aktorów. Problem ten rozwiązał bezbłędnie i na zawsze Juliusz Burski, realizując w 1966 roku widowisko „Pleciugowe piosenki” w reżyserii Włodka Dobromilskiego. Nagrał wtedy na taśmę nie tylko piosenki, ale również i dialogi. W ten sposób cała warstwa dźwiękowa przedstawienia leciała z magnetofonu, a aktorzy mogli się skupić wyłącznie na animacji lalek. Od tej pory, ku uciesze aktorów, taki playback stosowaliśmy we wszystkich następnych przedstawieniach. Oczywiście wyjątkiem były teatry żywego planu.

W 1976 roku na antenie TVP zaprezentowano spektakl Bal u króla Lula autorstwa i w reżyserii Zbigniewa Poprawskiego. Od strony telewizyjnej przedstawienie realizował Andrzej Androchowicz. Bal był jednym z pierwszych przedstawień lalkowych realizowanych z wozu transmisyjnego. Wprawdzie wóz transmisyjny nie posiadał magnetowidów, a tym samym możliwości zapisu, ale za pośrednictwem radiołącza sygnał przekazywano z ul. Kaszubskiej, ówczesnej siedziby Teatru „Pleciuga”, do studia przy ul. Armii Czerwonej, gdzie czekały gotowe do zapisu magnetowidy produkcji NRD. Dla nadania tempa akcji, dokonano nagrania dwóch kolejnych spektakli, a następnie ich montażu. W montażu pozbyto się niepotrzebnie wydłużonych dialogów, jednocześnie pokazano żywiołową i spontaniczną reakcję uczestniczących w akcji przedstawienia dzieci.

Niezależnie od realizacji przedstawień lalkowych, Ośrodek Telewizyjny w Szczecinie współpracował z „Pleciugą”, przy powstaniu kolejnej szczecińskiej „dobranocki” telewizyjnej. Tym razem były to Opowieści znad morza (1970), do których szatę graficzną stworzył scenograf Teatru Zbigniew Burkacki.

Poza spektaklami dla dzieci, na antenie TVP Teatr Lalek „Pleciuga” prezentował także przedstawienia dla dorosłych, m.in. Spowiedź w drewnie Jana Wilkowskiego i Żywoty świętych w inscenizacji Jana Wilkowskiego i Bogdana Głuszczaka oraz w scenografii Adama Kiliana.

Łącznie do końca lat osiemdziesiątych Ośrodek Telewizyjny w Szczecinie w ramach Teatru dla Dzieci i Młodzieży wyemitował w programach I i II Telewizji Polskiej ponad 40 przedstawień (nie wszystkie udało się ustalić) Teatru Lalek „Pleciuga”. Oprócz emisji w programie ogólnopolskim, spektakle uczestniczyły także w Telewizyjnych Festiwalach Widowisk Lalkowych, w których zdobyły kilka głównych nagród i wyróżnień.

Przedstawienia

Rok	Tytuł	Autor	Reżyseria	Realizacja TV	Data emisji
1964	Misie Ptysie	Zbigniew Poprawski	Włodzimierz Dobromilski		9 lutego 1964
1965	Czarodziejski bęben	Zbigniew Kopalko	Krzysztof Niesiołowski		1 listopada 1965
1965	Awantura w teatrze	Katarzyna Borysowa	Włodzimierz Dobromilski		1965
1966	Gwiezdne wagary	Jadwiga Morawska, Leszek Prorok	Krzysztof Niesiołowski	Krystian Woźniewicz	13 marca 1966
1966	Smocza legenda	Hanna Januszewska	Włodzimierz Dobromilski		1966
1966	Pleciugowe piosenki	różni autorzy	Włodzimierz Dobromilski	Juliusz Burski	1966
1967	Młynek do kawy	Konstanty Ildefons Gałczyński	Krzysztof Niesiołowski	Krystian Woźniewicz	1 maja 1967
1967	Kajtuś Czarodziej	Ryszard Liskowacki wg Janusza Korczaka	Krzysztof Niesiołowski	Krystian Woźniewicz	27 sierpnia 1967
1967	Zimowa przygoda	Krzysztof Orski	Włodzimierz Dobromilski	Krystian Woźniewicz	25 grudnia 1967
1968	Kraina lalek	Eugeniusz Szwarc	Włodzimierz Dobromilski	Krystian Woźniewicz	7 lipca 1968
1968	Trzy pomarańcze	Sergiusz Michałkow	Krzysztof Niesiołowski	Krystian Woźniewicz	10 listopada 1968
1969	Tygrysek	Hanna Januszewska	Krzysztof Niesiołowski	Krystian Woźniewicz	14 września 1969
1969	Kozalinka	Alena Tomašová	Krzysztof Niesiołowski	Krystian Woźniewicz	7 grudnia 1969
1970	Skoczek-Toczek	Jan Malik	Krzysztof Niesiołowski	Andrzej Androchowicz	10 maja 1970
1970	To jest Polska	Leokadia Serafinowicz, Wojciech Wieczorkiewicz	Wojciech Wieczorkiewicz	Andrzej Androchowicz	22 lipca 1970
1970	Guliwer w krainie Liliputów	Irena i Tadeusz Sowiccy wg Jonathana Swifta	Krzysztof Niesiołowski	Andrzej Androchowicz	11 października 1970
1971	Baśniowy las	Jan Ośnica	Krzysztof Niesiołowski	Krystian Woźniewicz	12 kwietnia 1971
1971	Sezamie, otwórz się	Irena Pikiel	Edward Doszla		1971
1972	Szu-Hin	Anna Świrszczyńska	Krzysztof Niesiołowski		1972
1972	Baśń o dwóch braciach	Jan Ośnica	Krzysztof Niesiołowski		28 grudnia 1972 (w ramach II Festiwalu Widowisk Lalkowych)
1972	Herakles niezwyciężony	Melania Karwatowa, Jacek Jokiel	Krzysztof Niesiołowski		1972
1973	Jak się bawić, to się bawić	Jurij Jelisiejew	Krzysztof Niesiołowski	Janusz Rudnicki	27 maja 1973
1973	Marcelianek Majster Klepka	Stefan Themerson	Krzysztof Niesiołowski	Janusz Rudnicki	1973
1973	Czarny koń Trygława	Maria Kann	Krzysztof Niesiołowski		1973
1974	Lis prowadzi śledztwo	Gyula Urban	Andrzej Rettinger	Andrzej Androchowicz	1974
1975	Lodoiska	Wojciech Bogusławski	Andrzej Rettinger	Andrzej Androchowicz	12 stycznia 1975
1976	Bal u króla Lula	Zbigniew Poprawski	Zbigniew Poprawski	Andrzej Androchowicz	1976
1977	Kiedy rozkwitnie margerytka	Rada Moskova	Bohdan Radkowski		1977
1978	O Kasi, co gąski zgubiła	Maria Kownacka	Włodzimierz Dobromilski		1978
1981	Szopka krakowska	Stanisław i Tadeusz Estreicherowie	Bohdan Radkowski		1981
1981	Bajka o Emilu	Borys Szudaruszkin	Włodzimierz Dobromilski		1981
1981	Przygody Pifa	Eugenia Żukowska, Miriam Astrachan	Grażyna Wojtczak i Zbigniew Wilczyński		1981
1983	Porwanie w Tiuturlistanie	Wojciech Żukrowski	Bohdan Radkowski		1983
1983	Gamak, czyli beczka śpiewu	Andrzej Szymalski	Teresa Mróz-Jarząbek		1983
1984	Bułanek	Henryk Sapgir	Włodzimierz Dobromilski		1984
1984	Rzecz o Jędrzeju Wowrze: Spowiedź w drewnie	Jan Wilkowski	Jan Wilkowski		1984
1985	O Kasi, co gąski zgubiła	Maria Kownacka	Włodzimierz Dobromilski		1985
1985	Latający wiatrak	Alina Afanasjew	Krzysztof Niesiołowski		1985
1985	Kopciuszek	Eugeniusz Szwarc	Włodzimierz Dobromilski		1985
1986	Rzecz o Jędrzeju Wowrze: Żywoty świętych	Jędrzej Wowro	Jan Wilkowski i Bohdan Głuszczak		1986
1987	Wyspa kapitanów	Zofia Prokofiewa, Henryk Sapgir	Maciej K. Tondera		1987
2013	Pinokio	Marta Guśniowska wg Carla Goldoniego	Ireneusz Maciejewski		2013 (w ramach szóstej edycji „Internetowego Teatru TVP dla szkół”)

Zdjęcia ze spektaklu Herakles niezwyciężony

(fot. Juliusz Kornacki)

• 
• 
• 

Nagrody i wyróżnienia telewizyjne

• 1972 – główna nagroda dla najlepszego przedstawienia Szu-Hin Anny Świrszczyńskiej w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego na I Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
• 1972 – nagroda aktorska dla Władysława Wilczka za role Żółwia i Mandaryna Fu w spektaklu Szu-Hin Anny Świrszczyńskiej w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego - na I Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
• 1973 – nagroda aktorska dla Ewy Ziembińskiej za rolę Królewny w spektaklu Baśń o dwóch braciach Jana Ośnicy w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego na II Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
• 1973 – wyróżnienie dla Krzysztofa Niesiołowskiego za reżyserię spektaklu Baśń o dwóch braciach Jana Ośnicy na II Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
• 1973 – wyróżnienie dla Bogumiła Pasternaka za muzykę do spektaklu Baśń o dwóch braciach Jana Ośnicy w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego na II Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
• 1973 – wyróżnienie dla Zbigniewa Wilczyńskiego ze role Małego i Cesarza Węgierskiego w spektaklu Baśń o dwóch braciach Jana Ośnicy w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego na II Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
• 1978 – nagroda dla Aleksandra Machalicy za rolę Wilka w spektaklu O Kasi, co gąski zgubiła Marii Kownackiej w reż. Włodzimierza Dobromilskiego na VI Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci

Źródła

Bibliografia

• Andrzej Androchowicz, „Pleciuga” na antenie Telewizji Polskiej (maszynopis z 12 marca 2001)
• Robert Cieślak, Elżbieta Stelmaszczykowa, Pół wieku Teatru Lalek w Szczecinie. „Rusałka” – „Pleciuga” 1953-2003, Teatr Lalek „Pleciuga”, Szczecin 2004
• Szósta dekada. Teatr Lalek „Pleciuga” 2003-2013 (pod red. Anny Garlickiej), Teatr Lalek „Pleciuga”, Szczecin 2013
• Krystian Woźniewicz, Charakterystyka dotychczasowego dorobku zawodowego (maszynopis z 5 marca 1970)
• Z anteny PR i ekranu TV 1973 (pod red. Jerzego Łańcuta), Wydawnictwa Radia i Telewizji, Warszawa 1973
• „Zeszyty TDC 1971” (pod red. Włodzimierza Grzelaka i Jerzego Macieja Zimińskiego), Wydawnictwa RTV, Warszawa 1972

Autor opracowania: Andrzej Androchowicz