Teatr Lalek „Pleciuga” na antenie Telewizji Polskiej

Teatr Lalek „Pleciuga” na antenie Telewizji Polskiej
Historia
Historia kontaktów i współpracy Teatru Lalek „Pleciuga” z Ośrodkiem Telewizyjnym w Szczecinie sięga kwietnia 1960 roku. Wtedy to aktorka Teatru, Malwina Nowak, została pierwszą spikerką działającego wówczas przy ul. Tkackiej Doświadczalnego Ośrodka Telewizyjnego. W lipcu na antenie Ośrodka pojawił się program dla dzieci Wicek Marynarzyk. Tę popularną „dobranockę” wprowadził na antenę Marian Syganiec, który nie tylko był autorem tekstu, ale i występował w niej jako Wujek Marian. Współtwórcami programu byli artyści „Pleciugi” - aktorzy Dagny Koczorowska, która użyczała Wickowi głosu, i Juliusz Kornacki, który lalkę animował i współtworzył, oraz Beata Furdel, kierownik pracowni plastycznej teatru, która lakę zaprojektowała. Ze względu na brak łączy ogólnopolskich, a także niewielki zasięg nadajnika telewizyjnego umieszczonego na dachu studia w budynku „Odzieżowca” przy ul. Tkackiej, „dobranocka” cieszyła się ogromną popularnością jedynie wśród dzieci ze Szczecina i najbliższych okolic.
W niedzielne popołudnie 9 lutego 1964 roku, dzięki ogólnopolskiemu programowi telewizyjnemu, dzieci w Polsce po raz pierwszy mogły zobaczyć spektakl przygotowany przez szczeciński Teatr Lalek. Były to Misie Ptysie Zbigniewa Poprawskiego w scenografii Ireny Pikiel i z muzyką Waleriana Pawłowskiego. Inscenizację przygotował Włodzimierz Dobromilski, aktor Teatru „Pleciuga”, który wówczas stawiał pierwsze kroki jako reżyser teatralny. Spektakl był równocześnie prapremierą teatralną i telewizyjną. Ze względu na czasowy brak studia telewizyjnego w Szczecinie, który był spowodowany pracami adaptacyjnymi w nowym ośrodku TV przy ul. Armii Czerwonej (ob. ul. Monte Cassino), przedstawienie nadano ze studia telewizyjnego przy ul. Głogowskiej w Poznaniu, dokąd ze Szczecina dowieziono samochodami aktorów, lalki, zespół techniczny i dekoracje. Przedstawienie, które milczeniem pominięto w szczecińskiej prasie, zdobyło akceptację zarówno młodej publiczności, jak i redakcji Telewizji Dziewcząt i Chłopców w Warszawie, która w tym okresie prezentowała na antenie teatry lalek z całego kraju. Fakt ten zaowocował niemal trzydziestoletnią obecnością Teatru Lalek „Pleciuga” na antenie Telewizji Polskiej.
W 1965 roku z nowego szczecińskiego studia telewizyjnego przy ul. Armii Czerwonej nadano na żywo dwa spektakle - Czarodziejski bęben Zbigniewa Kopalki w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego oraz Awanturę w teatrze Katarzyny Borysowej w reż. Włodzimierza Dobromilskiego. Od tego momentu teatr lalek stał się wizytówką programową szczecińskiego Ośrodka Telewizyjnego.
W kolejnych latach „Pleciuga” przygotowywała średnio trzy spektakle rocznie (m.in. cztery w 1966 i pięć w 1973). Najczęściej były to przedstawienia, które właśnie schodziły z afisza. Większość spektakli była adaptowana przez reżyserów dla potrzeb telewizji i emitowana z telewizyjnego studia na żywo. Dopiero w drugiej połowie lat siedemdziesiątych przedstawienia lalkowe zaczęto zapisywać na taśmie magnetycznej.
Realizacją przedstawień lalkowych w Ośrodku TV w Szczecinie zajmowali się Juliusz Burski, Janusz Rudnicki, Ryszard Zawidowski, Krystian Woźniewicz i Andrzej Androchowicz. Jak wspomina A. Androchowicz: (...) Realizacja teatru lalek była robotą specjalną, wymagającą wyjątkowej koncentracji. Problem polegał na tym, że na ekranie monitora nie widać było, która lalka mówi i bardzo łatwo można się było pomylić, pokazując na zbliżeniu np. zamiast królewny, którąś z dam dworu. Praktycznie realizator musiał znać na pamięć głosy aktorów przypisane do poszczególnych kukiełek. Równocześnie śledził tekst sztuki rozpisany na trzy albo cztery kamery i obserwował, co się dzieje na monitorach kontrolnych i z wyprzedzeniem podpowiadał, często dyktował operatorom ujęcia, które za chwilę, zgodnie ze scenopisem wypełniały sekwencje montowanego na żywo godzinnego spektaklu. (...) W trakcie realizacji teatru na żywo, utrapieniem były spotęgowane w małym, sześćdziesięcioczterometrowym studio różne szmery i stuki spowodowane animacją kukiełek, a także stała groźba wpadki aktorów. Problem ten rozwiązał bezbłędnie i na zawsze Juliusz Burski, realizując w 1966 roku widowisko „Pleciugowe piosenki” w reżyserii Włodka Dobromilskiego. Nagrał wtedy na taśmę nie tylko piosenki, ale również i dialogi. W ten sposób cała warstwa dźwiękowa przedstawienia leciała z magnetofonu, a aktorzy mogli się skupić wyłącznie na animacji lalek. Od tej pory, ku uciesze aktorów, taki playback stosowaliśmy we wszystkich następnych przedstawieniach. Oczywiście wyjątkiem były teatry żywego planu.
W 1976 roku na antenie TVP zaprezentowano spektakl Bal u króla Lula autorstwa i w reżyserii Zbigniewa Poprawskiego. Od strony telewizyjnej przedstawienie realizował Andrzej Androchowicz. Bal był jednym z pierwszych przedstawień lalkowych realizowanych z wozu transmisyjnego. Wprawdzie wóz transmisyjny nie posiadał magnetowidów, a tym samym możliwości zapisu, ale za pośrednictwem radiołącza sygnał przekazywano z ul. Kaszubskiej, ówczesnej siedziby Teatru „Pleciuga”, do studia przy ul. Armii Czerwonej, gdzie czekały gotowe do zapisu magnetowidy produkcji NRD. Dla nadania tempa akcji, dokonano nagrania dwóch kolejnych spektakli, a następnie ich montażu. W montażu pozbyto się niepotrzebnie wydłużonych dialogów, jednocześnie pokazano żywiołową i spontaniczną reakcję uczestniczących w akcji przedstawienia dzieci.
Niezależnie od realizacji przedstawień lalkowych, Ośrodek Telewizyjny w Szczecinie współpracował z „Pleciugą”, przy powstaniu kolejnej szczecińskiej „dobranocki” telewizyjnej. Tym razem były to Opowieści znad morza (1970), do których szatę graficzną stworzył scenograf Teatru Zbigniew Burkacki.
Poza spektaklami dla dzieci, na antenie TVP Teatr Lalek „Pleciuga” prezentował także przedstawienia dla dorosłych, m.in. Spowiedź w drewnie Jana Wilkowskiego i Żywoty świętych w inscenizacji Jana Wilkowskiego i Bogdana Głuszczaka oraz w scenografii Adama Kiliana.
Łącznie do końca lat osiemdziesiątych Ośrodek Telewizyjny w Szczecinie w ramach Teatru dla Dzieci i Młodzieży wyemitował w programach I i II Telewizji Polskiej ponad 40 przedstawień (nie wszystkie udało się ustalić) Teatru Lalek „Pleciuga”. Oprócz emisji w programie ogólnopolskim, spektakle uczestniczyły także w Telewizyjnych Festiwalach Widowisk Lalkowych, w których zdobyły kilka głównych nagród i wyróżnień.
Przedstawienia
Rok | Tytuł | Autor | Reżyseria | Realizacja TV | Scenografia | Muzyka | Redakcja | Data emisji |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1964 | Misie Ptysie | Zbigniew Poprawski | Włodzimierz Dobromilski | 9 lutego 1964 | ||||
1965 | Czarodziejski bęben | Zbigniew Kopalko | Krzysztof Niesiołowski | 1 listopada 1965 | ||||
1965 | Awantura w teatrze | Katarzyna Borysowa | Włodzimierz Dobromilski | 1965 | ||||
1966 | Gwiezdne wagary | Jadwiga Morawska, Leszek Prorok | Krzysztof Niesiołowski | Krystian Woźniewicz | 13 marca 1966 | |||
1966 | Smocza legenda | Hanna Januszewska | Włodzimierz Dobromilski | 1966 | ||||
1966 | Pleciugowe piosenki | różni autorzy | Włodzimierz Dobromilski | Juliusz Burski | 1966 | |||
1967 | Młynek do kawy | Konstanty Ildefons Gałczyński | Krzysztof Niesiołowski | Krystian Woźniewicz | 1 maja 1967 | |||
1967 | Kajtuś Czarodziej | Ryszard Liskowacki wg Janusza Korczaka | Krzysztof Niesiołowski | Krystian Woźniewicz | 27 sierpnia 1967 | |||
1967 | Zimowa przygoda | Krzysztof Orski | Włodzimierz Dobromilski | Krystian Woźniewicz | 25 grudnia 1967 | |||
1968 | Kraina lalek | Eugeniusz Szwarc | Włodzimierz Dobromilski | Krystian Woźniewicz | 7 lipca 1968 | |||
1968 | Trzy pomarańcze | Sergiusz Michałkow | Krzysztof Niesiołowski | Krystian Woźniewicz | 10 listopada 1968 | |||
1969 | Tygrysek | Hanna Januszewska | Krzysztof Niesiołowski | Krystian Woźniewicz | Adam Kilian | Bogumił Pasternak (oprac. muz.) | Andrzej Androchowicz | 14 września 1969 |
1969 | Kozalinka | Alena Tomašová | Krzysztof Niesiołowski | Krystian Woźniewicz | Zbigniew Burkacki | Bogumił Pasternak | Andrzej Androchowicz | 7 grudnia 1969 |
1970 | Skoczek-Toczek | Jan Malik | Krzysztof Niesiołowski | Andrzej Androchowicz | Zbigniew Burkacki | Bogumił Pasternak | Andrzej Androchowicz | 10 maja 1970 |
1970 | To jest Polska | Leokadia Serafinowicz, Wojciech Wieczorkiewicz | Wojciech Wieczorkiewicz | Andrzej Androchowicz | Leokadia Serafinowicz | Jerzy Milian i Stanisław Modelski | Andrzej Androchowicz | 22 lipca 1970 |
1970 | Guliwer w krainie Liliputów | Irena i Tadeusz Sowiccy wg Jonathana Swifta | Krzysztof Niesiołowski | Andrzej Androchowicz | Zbigniew Burkacki | Bogumił Pasternak | Andrzej Androchowicz | 11 października 1970 |
1971 | Baśniowy las | Jan Ośnica | Krzysztof Niesiołowski | Krystian Woźniewicz | Zbigniew Burkacki | Bogumił Pasternak | Andrzej Androchowicz | 12 kwietnia 1971 |
1971 | Sezamie, otwórz się | Irena Pikiel | Edward Doszla | 1971 | ||||
1972 | Szu-Hin | Anna Świrszczyńska | Krzysztof Niesiołowski | 8 stycznia 1972 | ||||
1972 | Baśń o dwóch braciach | Jan Ośnica | Krzysztof Niesiołowski | 28 grudnia 1972 (w ramach II Festiwalu Widowisk Lalkowych) | ||||
1972 | Herakles niezwyciężony | Melania Karwatowa, Jacek Jokiel | Krzysztof Niesiołowski | 1972 | ||||
1973 | Jak się bawić, to się bawić | Jurij Jelisiejew | Krzysztof Niesiołowski | Janusz Rudnicki | 27 maja 1973 | |||
1973 | Marcelianek Majster Klepka | Stefan Themerson | Krzysztof Niesiołowski | Janusz Rudnicki | 1973 | |||
1973 | Czarny koń Trygława | Maria Kann | Krzysztof Niesiołowski | 1973 | ||||
1974 | Lis prowadzi śledztwo | Gyula Urban | Andrzej Rettinger | Andrzej Androchowicz | 1974 | |||
1975 | Lodoiska | Wojciech Bogusławski | Andrzej Rettinger | Andrzej Androchowicz | 12 stycznia 1975 | |||
1975 | O straszliwym smoku i dzielnym szewczyku | Maria Kownacka | Krzysztof Niesiołowski | 21 stycznia 1975 | ||||
1976 | Bal u króla Lula | Zbigniew Poprawski | Zbigniew Poprawski | Andrzej Androchowicz | 1976 | |||
1977 | Kiedy rozkwitnie margerytka | Rada Moskova | Bohdan Radkowski | 1977 | ||||
1978 | O Kasi, co gąski zgubiła | Maria Kownacka | Włodzimierz Dobromilski | 1978 | ||||
1981 | Szopka krakowska | Stanisław i Tadeusz Estreicherowie | Bohdan Radkowski | 1981 | ||||
1981 | Bajka o Emilu | Borys Szudaruszkin | Włodzimierz Dobromilski | 1981 | ||||
1981 | Przygody Pifa | Eugenia Żukowska, Miriam Astrachan | Grażyna Wojtczak i Zbigniew Wilczyński | 1981 | ||||
1983 | Porwanie w Tiuturlistanie | Wojciech Żukrowski | Bohdan Radkowski | 1983 | ||||
1983 | Gamak, czyli beczka śpiewu | Andrzej Szymalski | Teresa Mróz-Jarząbek | 1983 | ||||
1984 | Bułanek | Henryk Sapgir | Włodzimierz Dobromilski | 1984 | ||||
1984 | Rzecz o Jędrzeju Wowrze: Spowiedź w drewnie | Jan Wilkowski | Jan Wilkowski | 1984 | ||||
1985 | O Kasi, co gąski zgubiła | Maria Kownacka | Włodzimierz Dobromilski | 1985 | ||||
1985 | Latający wiatrak | Alina Afanasjew | Krzysztof Niesiołowski | 1985 | ||||
1985 | Kopciuszek | Eugeniusz Szwarc | Włodzimierz Dobromilski | 1985 | ||||
1986 | Rzecz o Jędrzeju Wowrze: Żywoty świętych | Jędrzej Wowro | Jan Wilkowski i Bohdan Głuszczak | 1986 | ||||
1987 | Wyspa kapitanów | Zofia Prokofiewa, Henryk Sapgir | Maciej K. Tondera | 1987 | ||||
2013 | Pinokio | Marta Guśniowska wg Carla Goldoniego | Ireneusz Maciejewski | 2013 (w ramach szóstej edycji „Internetowego Teatru TVP dla szkół”) |
Zdjęcia ze spektaklu Herakles niezwyciężony
(fot. Juliusz Kornacki)
Nagrody i wyróżnienia telewizyjne
- 1972 – główna nagroda dla najlepszego przedstawienia Szu-Hin Anny Świrszczyńskiej w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego na I Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
- 1972 – nagroda aktorska dla Władysława Wilczka za role Żółwia i Mandaryna Fu w spektaklu Szu-Hin Anny Świrszczyńskiej w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego - na I Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
- 1973 – nagroda aktorska dla Ewy Ziembińskiej za rolę Królewny w spektaklu Baśń o dwóch braciach Jana Ośnicy w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego na II Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
- 1973 – wyróżnienie dla Krzysztofa Niesiołowskiego za reżyserię spektaklu Baśń o dwóch braciach Jana Ośnicy na II Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
- 1973 – wyróżnienie dla Bogumiła Pasternaka za muzykę do spektaklu Baśń o dwóch braciach Jana Ośnicy w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego na II Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
- 1973 – wyróżnienie dla Zbigniewa Wilczyńskiego ze role Małego i Cesarza Węgierskiego w spektaklu Baśń o dwóch braciach Jana Ośnicy w reż. Krzysztofa Niesiołowskiego na II Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
- 1978 – nagroda dla Aleksandra Machalicy za rolę Wilka w spektaklu O Kasi, co gąski zgubiła Marii Kownackiej w reż. Włodzimierza Dobromilskiego na VI Telewizyjnym Festiwalu Widowisk Lalkowych dla Dzieci
Bibliografia
- Andrzej Androchowicz, „Pleciuga” na antenie Telewizji Polskiej (maszynopis z 12 marca 2001)
- Robert Cieślak, Elżbieta Stelmaszczykowa, Pół wieku Teatru Lalek w Szczecinie. „Rusałka” – „Pleciuga” 1953-2003, Teatr Lalek „Pleciuga”, Szczecin 2004
- Szósta dekada. Teatr Lalek „Pleciuga” 2003-2013 (pod red. Anny Garlickiej), Teatr Lalek „Pleciuga”, Szczecin 2013
- Krystian Woźniewicz, Charakterystyka dotychczasowego dorobku zawodowego (maszynopis z 5 marca 1970)
- Z anteny PR i ekranu TV 1973 (pod red. Jerzego Łańcuta), Wydawnictwa Radia i Telewizji, Warszawa 1973
- „Zeszyty TDC 1971” (pod red. Włodzimierza Grzelaka i Jerzego Macieja Zimińskiego), Wydawnictwa RTV, Warszawa 1972