Zofia Krzymuska-Fafius

Zofia Krzymuska-Fafius
historyk sztuki
fot. Grzegorz Solecki
Data urodzenia	20 lipca 1917
Miejsce urodzenia	Leśmierz, k. Łęczycy
Data śmierci	21 kwietnia 2015
Miejsce śmierci	Szczecin
Miejsce spoczynku	Warszawa, Cmentarz Powązkowski
Narodowość	polska

Zofia Krzymuska-Fafius (1917-2015) - historyk sztuki.

Życiorys

Zofia Krzymuska-Fafius urodziła się 20 lipca 1917 roku w Leśmierzu koło Łęczycy. Jej rodzicami byli Czesław Krzymuski i Anna Jarmułt-Mlicka.

W 1937 roku rozpoczęła studia historii sztuki w Wiedniu u prof. Hansa Sedlmayra. Po Anschlussie Austrii w 1938 wróciła do kraju i kontynuowała studia w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu; ukończyła je w 1947 roku pracą magisterską poświęconą krucyfiksom z XVI i początku XVII wieku w Wielkopolsce.

Zofia Krzymuska-Fafius i Zygmunt Knothe, w tle ruiny zamku w Szczecinie, ok. 1948-1949

Jeszcze w okresie studiów w 1945 podjęła pracę w biurze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu, a w 1948 roku przyjęła propozycję przeniesienia do Szczecina na stanowisko zastępcy Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Zygmunta Knothe. W latach 1950-1952 pełniła funkcję Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie. Jej wielką zasługą było systematyczne wyszukiwanie i ratowanie dzieł sztuki pomorskiej, rozproszonych w czasie drugiej wojny światowej, a także zabezpieczanie zrujnowanych zabytków, m.in. kościoła św. Jakuba i ratusza Staromiejskiego w Szczecinie. W tamtym okresie należała także do kierownictwa prac wykopaliskowych na zamku w Szczecinie, badając odkryte wówczas średniowieczne relikty kościoła św. Ottona.

W 1952 roku Zofia Krzymuska-Fafius rozpoczęła pracę w Muzeum Pomorza Zachodniego (w 1970 r. podniesionym do rangi Muzeum Narodowego) w Szczecinie. Kierowała Działem Sztuki Dawnej do przejścia na emeryturę w 1979 roku. Dzięki jej działalności kolekcje Sztuki Dawnej wzbogaciły się o znakomite dzieła, była też autorką szeregu interesujących wystaw, przede wszystkim stałej ekspozycji sztuki średniowiecznej na Pomorzu.

Zainteresowania naukowe Zofii Krzymuskiej-Fafius koncentrowały się na sztuce średniowiecznej Pomorza, co znalazło wyraz w szeregu artykułów, m.in. na temat słynnego krucyfiksu z Kamienia Pomorskiego. Niezależnie od głównego nurtu prac naukowych publikowała również artykuły poświęcone sztuce nowożytnej na Pomorzu, m.in. strojom i klejnotom książąt pomorskich oraz kunstkamerze księcia Filipa II. Należała do zespołu redakcyjnego monumentalnej publikacji zbiorowej Dzieje Sztuki Polskiej, tom 2, Sztuka Gotycka. Była inicjatorem badań sztuki Pomorza i niekwestionowanym autorytetem naukowym.

Zofii Krzymuskia-Fafius była członkiem wielu stowarzyszeń naukowych. Od ukończenia studiów należała do Stowarzyszenia Historyków Sztuki, przyczyniła się do powołania jego sekcji w Szczecinie w 1969 roku i Oddziału w 1985 roku. W latach 1979–1981 była jego prezesem, a w 1986 roku została wyróżniona Członkostwem honorowym SHS. W 1993 roku została również Honorowym Członkiem Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków w Szczecinie.

Za zasługi dla kultury i nauki była wielokrotnie wyróżniana odznaczeniami państwowymi i regionalnymi, m.in. Medalem "Zasłużony Kulturze Gloria Artis" (2011), a także Medalem za Zasługi dla Miasta Szczecina (2002).

Z inicjatywy szczecińskiego Stowarzyszenia „Czas Przestrzeń Tożsamość” w 2008 roku na Cmentarzu Centralnym posadzono Drzewko Pamięci, którym uhonorowano Romana Fafiusa jako osobę zasłużoną dla Szczecina. Po śmierci Zofii Krzymuskiej-Fafius Stowarzyszenie ufundowało cokolik upamiętniający także Zofię Krzymuską-Fafius.

Publikacje

• Czternastowieczny krucyfiks z Kamienia Pomorskiego, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 3, 1957, s. 235–252.
• Dzieje zabytkowego pałacyku Gerarda Wallrawe, siedziby Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie, „Muzealnictwo”, nr 6, 1957, s. 29–34.
• Kościół pw. św. Ottona na Zamku w Szczecinie, [w:] Studia pomorskie, red. M. Walicki, t. 2, Wrocław 1957, s. 217–229.
• Ze studiów nad późnogotycką twórczością Pomorza Zachodniego, cz. 1: Warsztat Mistrza Pasji Chociwelskiej, „Materiały Zachodniopolskie”, t. 6, 1960, Szczecin 1961, s. 391–410.
• Plastyka gotycka na Pomorzu Zachodnim, katalog zbiorów Muzeum Pomorza Zachodniego, Szczecin 1962.
• Płyty żeliwne z XVI i XVII w. w zbiorach Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 10, 1964, Szczecin 1965, s. 371-388.
• Z badań w dziedzinie rzeźby późnogotyckiej Pomorza Zachodniego, [w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Wrocław 1962, Warszawa 1965, s. 261–276.
• Polskie badania nad sztuką Pomorza Zachodniego w latach 1945¬–1965, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 12, 1966, Szczecin 1968, s. 627–647.
• Zabytki rzeźby średniowiecznej Koszalina, [w:] Dzieje Koszalina, red. B. Drewniak, H. Lesiński, Poznań 1967, s. 85–91.
• Z dziejów „Gabinetu Sztuki” na Zamku w Szczecinie, „Muzealnictwo”, nr 16, Poznań 1968, s. 7–18.
• T. S. Jaroszewski, Wilhelm Henryk Minter, architekt niesłusznie zapomniany, [w:] „Biuletyn Historii Sztuki”. nr 3, 1965, s. 231–256, [rec.] „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 14, 1968, Szczecin 1970, s. 796–798.
• Zabytki ziemi chojeńskiej mówią, [w:] Z dziejów ziemi Chojeńskiej, praca zbiorowa, red. T. Białecki, Monografie Regionalne nr 5, Szczecin 1969, s. 406–434.
• Z. Fafius, M. Glińska, Z. Radacki, Mecenat książąt zachodniopomorskich w XVI i XVII wieku, [w:] Funkcja dzieła sztuki. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Szczecinie, listopad 1970, Warszawa 1972, s. 135–184.
• Pierwotna forma krucyfiksu z Kamienia Pomorskiego, [w:] Sztuka Pomorza Zachodniego, red. Z. Świechowski, Warszawa 1973, s. 247–286.
• Krucyfiks z Kuleszewa koło Słupska, [w:] Ars Una. Prace z historii sztuki, red. E. Iwanoyko, Poznań 1976, s. 81–87.
• Ze studiów nad dziejami klejnotów i ubiorów książąt szczecińskich, [w:] O rzemiośle artystycznym w Polsce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Poznaniu 22-24 października 1973, red. T. Hrankowska, Warszawa 1976, s. 57–85.
• Późnogotycka rzeźba Pomorza Zachodniego. Przyczynek do dziejów geografii artystycznej pobrzeża Bałtyku, [w:] Sztuka pobrzeża Bałtyku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Gdańsk 1976, red. T. Jaroszewski, Warszawa 1978, s. 241–266.
• Portret w malarstwie Pomorza Zachodniego – wystawa ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie, Muzeum w Stargardzie Pomorskim, katalog, 1978.
• Z zagadnień ikonograficznych w sztuce Pomorza Zachodniego. Trzy późnogotyckie grupy rzeźbiarskie z motywem Emerancji, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 26, Szczecin 1980, s. 397–409.
• J. Wittstock, Kirchliche Kunst des Mittelalters und der Reformationszeit. St. Annen-Museum, Lübeck, 1981, katalog wystawy, [rec.], „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 27, 1981, s. 442–448.
• Wspomnienia z organizacji służby konserwatorskiej na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1950, [w:] Pionierskie lata kultury szczecińskiej. Materiały z sesji popularnonaukowej odbytej w Szczecinie 13 V i 28 X 1985 r., Szczecin 1986, s. 337–347.
• Krucyfiks mistyczny z Ciećmierza, „Rocznik Historii Sztuki”, t. 17, 1988, s. 63–71.
• Średniowieczna rzeźba Szczecina, [w:] Sztuka średniowiecza na Pomorzu, II seminarium naukowe Oddziału Szczecińskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Szczecin, październik 1989, red. M. Glińska, J. Kochanowska, K. Kroman, Szczecin 1991 s. 64¬–84.
• Siedemnastowieczny portret przełożonych szpitala św. Gertrudy w Szczecinie, [w:] Portret: funkcja – forma – symbol. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Toruń, grudzień 1986, red. A. Marczak-Krupa, Warszawa 1990, s. 403–413
• Rola kultu św. Ottona Bamberskiego w fundacjach Barnima III, [w:] Mecenat artystyczny książąt Pomorza Zachodniego. Materiały z Sesji Oddziału Szczecińskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki w Zamku Królewskim w Warszawie 21–22 listopada 1986, red. W. Filipowiak, B. Januszkiewicz, Szczecin 1990, s. 7–26.
• Einige Bemerkungen über die Vorbindungen der Mittelalterlichen Skulpturen Westpommern und Brandenburg ,[in:] Die mittelalterliche Plastik in der Mark Brandenburg : Protokollband des internationalen Kolloquiums vom 2. bis 4. März 1989 in den Staatlichen Museen zu Berlin, Bodemuseum / hrsg. von L. Lambacher und F. M. Kammel, Berlin 1990, s. 108-114.
• Figura św. Ottona z kościoła zamkowego – jej rola i charakter, [w:] Zamek książęcy w Szczecinie, red. E. Cnotliwy, Szczecin 1992, s. 175–182.
• Kaplica pielgrzymkowa cysterek koszalińskich na Górze Chełmskiej i jej wyposażenie, [w:] Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań 1992, s. 329-349.
• Późnogotycka rzeźba Szczecina. Tendencje i powiązania, „Biuletyn Historii Sztuki”, R. 54, nr 3, Warszawa 1992, s. 13–30.
• Kilka zachodniopomorskich rzeźb popremonstratenskich, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, t. 36, Warszawa 1992, s. 235–257.
• Późnogotycki pentaptyk z kościoła pocysterskiego w Bukowie Morskim fundacji opata Henryka Kresse, [w:] Dzieje, kultura artystyczna i umysłowa polskich cystersów od średniowiecza do XVIII wieku: Poznań 27–30 września 1993, red. J. Strzelczyk, „Nasza Przeszłość”, t. 83, Kraków 1994, s. 473–496.
• O wpływach sztuki Tilmana Riemenschneidera w Nowej Marchii, [w:] „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 40, 1994, Szczecin, s. 263–276.
• Elementy wyposażenia wnętrz obiektów cysterskich na Pomorzu Zachodnim, [w:] Dziedzictwo kulturowe cystersów na Pomorzu. Materiały z seminarium, które odbyło się 18 września 1994 roku w Kołbaczu, red. K. Kalita-Skwirzyńska, M. Lewandowska, Szczecin 1995, s. 75–93.
• Ołtarz główny protokatedry w Kamieniu Pomorskim i jego powiązania artystyczne. Materiały z Sesji w Kamieniu, maj 1988, [w:] „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 12, 1995, s. 303–315.
• Pieta z Dąbia i jej znaczenie dla późnośredniowiecznej rzeźby Szczecina, [w:] Szczecin na przestrzeni wieków. Historia – Kultura – Sztuka, red. E. Włodarczyk, Szczecin 1995, s. 199–206.
• Uwarunkowania działalności Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie w latach 1945–1950, [w:] 50 lat Polski na Pomorzu Zachodnim. Polityka – Społeczeństwo – Kultura. Materiały z sesji naukowej, Szczecin 19–20 maja 1995, red. K. Kozłowski, E. Włodarczyk, Szczecin 1996, s. 171–182.
• Rola zakonów w rozwoju rzeźby zachodniopomorskiej w okresie od połowy XIV do połowy XV wieku, [w:] Sztuka około 1400. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, listopad 1995, red. T. Hrankowska, t. 1, Warszawa 1996, s. 273–300.
• Refleksje i materiały na temat krucyfiksu z Kamienia Pomorskiego, [w:] Ars sine scientia nihil est. Księga ofiarowana Profesorowi Zygmuntowi Świechowskiemu, red. J. Olenderek, Warszawa 1997, s. 122–127.
• O wpływach południowoniemieckich w rzeźbie Pomorza Zachodniego i Nowej Marchii około roku 1500, [w:] Sztuka około 1500. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Gdańsk, listopad 1996, red. T. Hrankowska, Warszawa 1997, s. 63–80.
• Krucyfiks z Marianowa, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 44, 1998, s. 335–342.
• Kult św. Wojciecha w misji św. Ottona z Bambergu na Pomorzu, [w:] Tropami św. Wojciecha, red Z. Kurnatowska, t. 18, Poznań 1999, s. 285–292.
• „Czarna” Madonna z Unieścia, [w:] Argumenta, articuli, quaestiones – studia z historii sztuki średniowiecznej. Księga jubileuszowa dedykowana Marianowi Kutznerowi, red. A. Błażejewska, E. Pilecka, Toruń 1999, s. 133–139, il. 1–14.
• Płaskorzeźba ceramiczna z kościoła parafialnego w Choszcznie, [w:] Cystersi w społeczeństwie Europy Środkowej: Materiały z konferencji naukowej odbytej w klasztorze oo. Cystersów w Krakowie Mogile z okazji 900 rocznicy powstania Zakonu Ojców Cystersów: Poznań-Kraków-Mogiła 5-10 października 1998, Poznań 2000, s. 490-498.
• Krucyfiks z Marianowa i rzeźba Pietà z Sulina, [w:] Przeszłość i teraźniejszość Marianowa. Materiały z seminarium, które odbyło się 19 czerwca 1998 roku w Marianowie, red. A Walkiewicz, B. Wrzos, Szczecin 1999, s. 26–30, il. 2–5.
• Juliane von Fircks, Volkmar Herre, Anna Selbdritt. Eine kolossale Stuckplastik der Hochgotik in St. Nikolai zu Stralsund, Stralsund 1999, [rec.], „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 45, Szczecin 1999 (2001), s. 653–656.
• Kołobrzeg jako ośrodek sztuki w średniowieczu, [w:] Salsa Cholbergiensis – Kołobrzeg w średniowieczu, red. L. Leciejewicz, M. Rębkowski, Kołobrzeg 2000, s. 171–189.
• O średniowiecznym wyposażeniu kościoła Mariackiego w Trzebiatowie, [w:] Trzebiatów – historia i kultura. Materiały z konferencji, Trzebiatów 17–18 maja 2000, red. W. Łysiak, Poznań 2001, s. 49–57.
• Ołtarz z kościoła Karsiborzu na wyspie Uznam, [w:] W cieniu trzech katedr, cz. 2. Materiały z konferencji naukowej, 22 kwietnia 1999, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, Oddział w Szczecinie, Szczecin 2001, s. 11–26, il. 1–9.
• O rzeźbie sakralnej w obrębie zakonu premonstratensów na Pomorzu Zachodnim, [w:] Życie dawnych Pomorzan. Materiały z konferencji, Bytów 20–21 października 2000, red. W. Łysiaka, Bytów-Poznań 2001, s. 53–70.
• Pierwotne przeznaczenie antaby brązowej ze Szczecina, [w:] Instantia est mater doctrinae. Księga jubileuszowa prof. dr. hab. Władysława Filipowiaka, red. E. Wilgocki, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, Oddział w Szczecinie, Szczecin 2001, s. 359–364, il. 1–2.
• Dwa późnogotyckie ołtarze z Chłopowa, „Zeszyty Bierzwnickie”, nr. 4, Poznań –Bierzwnik 2002, s. 82–89. (Materiały z sesji Opactwo Cysterskie w Bierzwniku /Marienwalde/ i jego rola wśród klasztorów cysterskich Pomorza i Brandenburgii, Bierzwnik 16–18 lipca 1998).
• Importy i wpływy skandynawskie w plastyce Pomorza Zachodniego, [w:] Średniowieczna sztuka skandynawska na Pomorzu Zachodnim, katalog wystawy, red. M. Frankowska-Makała, Muzeum Narodowe w Szczecinie, 7–30 czerwca 2002, Szczecin 2002 s. 3–29.
• Relikty wyposażeń konwentów cysterek zachodniopomorskich, [w:] Cysterki w dziejach i kulturze ziem polskich, dawnej Rzeczypospolitej i Europy Środkowej. Materiały z siódmej Międzynarodowej Konferencji Cystersologów, Trzebnica, 18–21 września 2002, red. A. Wyrwa, A. Kiełbasa, J. Swastek, Poznań 2004, s. 835–858.
• Uwagi o genezie formalnej trzynastowiecznej figurki św. Jana z Kołobrzegu, [w:] Terra Transoderana. Sztuka Pomorza Nadodrzańskiego i dawnej Nowej Marchii w średniowieczu. Materiały seminarium naukowego poświeconego jubileuszowi 50-lecia pracy w muzealnictwie szczecińskim Zofii Krzymuskiej-Fafius, 7–8 czerwca 2002, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Oddział w Szczecinie, red. M. Glińska, K. Kroman, R. Makała, Szczecin 2004, s. 217–222.
• Twórczość warsztatów rzeźbiarskich związanych ze Słupskiem w pierwszej ćwierci XVI wieku. [w:] Wokół Wita Stwosza, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie marzec–maj 2005, red. D. Horzela, A. Organisty, Kraków 2005, s. 249–259.
• Z problematyki skandynawskiej na Pomorzu Zachodnim – krucyfiks z Kuleszewa, [w:] „Teka Komisji Historii Sztuki”, t. 10, Toruń 2005, s. 113–118, il. 1–7.
• Uwagi o pochodzeniu statuy św. Ottona, [w:] Nie tylko archeologia. Księga poświęcona pamięci Eugeniusza „Gwidona” Wilgockiego, Szczecin 2006, s. 263–270.
• Das Backsteinrelief in der Pfarrkirche zu Arnswalde (Choszczno) in der Neumark, [in:] Kunst des Mittelalters in der Markt Brandenburg. Tradition – Transformation – Innovation, hrsg. von. E. Badstübner, Berlin 2008.
• Studia nad rzeźbą średniowieczną na Pomorzu Zachodnim, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin 2009.
• K. Krasnodębska, Z. Krzymuska-Fafius, Romańskie krucyfiksy brązowe z terenu Pomorza Zachodniego, „Przegląd Zachodniopomorski” 2014, R. XXIX (LVIII), z. 4, s. 15–31.

Bibliografia

• Zofia Krzymuska-Fafius, biogram [w:] Encyklopedia Szczecina, tom 1, A-O, red. T. Białecki, Uniwersytet Szczeciński. Instytut Historii. Zakład Historii Pomorza Zachodniego, Szczecin 1999.
• Wspomnienia Zofii Krzymuskiej-Fafius dotyczące okresu studiów, oprac. A. Organisty [w:] Studia nad rzeźbą średniowieczną na Pomorzu Zachodnim, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Szczecin 2009, s. 121–140.

Autor opracowania: Monika Frankowska-Makała

Redakcja: Izabela Strzelecka