Tekst źródłowy strony Archiwum Państwowe w Szczecinie

__NOTOC__
{{Obiekt infobox
|obiekt              = Archiwum Państwowe w Szczecinie
|obiekt_grafika      = obiekt_brak.jpg
|grafika_opis        = 
|nazwa_niemiecka     = Staatsarchiv
|nazwa_dawna         = 
|lokalizacja         = [[Ulica Świętego Wojciecha|św. Wojciecha]] 13
|projektant          = 
|data_budowy         = [[1899]]-[[1900]]
|mapa_link           = 
}}
{{Zabytek|nr 880 z dnia [[4 lutego]] [[1980]]}}
{{koordynaty|53.430074|14.549294|umieść=na górze}}
'''Archiwum Państwowe w Szczecinie''' - instytucja (jednostka) prowadząca działalność archiwalną z siedzibą przy ulicy [[Ulica Świętego Wojciecha|Wojciecha]]
==Historia==
Początki tej instytucji wiążą się z dziejami [[Księstwo Pomorskie|Księstwa Pomorskiego]], które uformowało się w początkach [[XII wiek]]u, a rozpadło w połowie w [[XVII wiek]]u. Historyczne archiwum istniało także na Pomorzu w okresie panowania szwedzkiego i brandenburskiego. Stało się profesjonalną placówką w okresie pruskim (początki [[XVIII wiek]]u. do [[1945]] roku), dziedzicząc wcześniejsze zbiory.
Archiwum w Szczecinie (niem. Staatsarchiv) formalnie utworzono w [[1831]] roku z siedzibą w byłym zamku książęcym (współcześnie [[Zamek Książąt Pomorskich]]). Do zasobu przejęto wówczas akta rejencji, sądów, różnych fundacji i archiwalia kościelne.
== Budynek przy ul. św. Wojciecha==
Budowę kompleksu przy ul. [[Wojciecha|św. Wojciecha]] finansowaną przez pruskie władze centralne rozpoczęto w lipcu [[1899]] r. W stanie surowym budynki były gotowe w kwietniu [[1900]] r. Odbioru końcowego (niem. ''Schlußrevision'') Policja Budowlana dokonała w grudniu tego roku. Państwowa administracja budowlana, będąca inwestorem zastępczym, oficjalnie przekazała obiekt administracji archiwalnej [[15 marca]] [[1901]] r. Przemieszczanie zbiorów aktowych i bibliotecznych z obiektów dotychczas zajmowanych przez archiwum rozpoczęto w połowie lutego [[1901]] r. Operacja ta trwała 3 miesiące. Użytkownikom zewnętrznym nowe archiwum było dostępne od połowy marca [[1901]] r.
Nowa siedziba umożliwiła archiwistom szczecińskim prowadzenie w szerszym zakresie niż dotychczas prac archiwalnych. Zaowocowało to m.in. przejęciem dużej ilości akt historycznych z terenu Pomorza.
==Archiwum Państwowe a Archiwum Miejskie przed 1945==
Przedwojenne władze miejskiego Szczecina nigdy nie wybudowały osobnego obiektu dla [[ Archiwum Miasta Szczecina|archiwum miejskiego]]. Archiwalia wytworzone przez nie przechowywane były w ratuszu, najpierw [[Ratusz Staromiejski|staromiejskim]], a od momentu wzniesienia tzw. [[Czerwony Ratusz|czerwonego ratusza]] w tym obiekcie.
Najstarsza część  [[Archiwum Miasta Szczecina|archiwum miejskiego Szczecina]], była przechowywana od [[1879]] r. w Archiwum Państwowym w charakterze depozytu. Do wybuchu II wojny światowej depozyt ten był powiększany o kolejne dopływy, m.in. w [[1899]], [[1905]], [[1911]], [[1912]], [[1914]] i [[1924]] r.
W latach II wojny światowej władze miejskie wypowiedziały umowę depozytową i zabrały całe archiwum miejskie z budynku przy ul. św. Wojciecha 13. Od tego czasu uchodzi ono za zaginione.

==Dyrekcja przed 1945==
Dyrektorami placówki od [[1901]] roku byli kolejno:
* [[Karl Walter Friedensburg]] ([[1901]]–[[1913]]) 
* [[Hermann Hoogeweg]] ([[1913]]–[[1923]]) 
* [[Karl Otto Grotefend]] ([[1923]]–[[1930]])
* [[Erich Randt]] ([[1930]]–[[1935]])
* [[Adolf Diestelkamp]] ([[1935]]–[[1945]])
==Odbudowa po wojnie==
Następstwem drugiej wojny światowej było znaczne rozproszenie zasobu. W 1942 r., w obawie przed skutkami nalotów bombowych, rozpoczęto ewakuację archiwaliów do wybranych miejscowości na terenie Pomorza. W konsekwencji z magazynów archiwalnych wywieziono ok. 80% zasobu.

Polska służba archiwalna rozpoczęła oficjalną działalność w Szczecinie [[1 sierpnia]] [[1945]] roku Kierownictwo placówki objął [[Bolesław Tuhan-Taurogiński]], przedwojenny archiwista, opiekun zbioru Radziwiłłów, który podjął trud gromadzenia rozproszonego zasobu. Tak oto po stronie polskiej i niemieckiej rozpoczął się proces zbierania rozproszonego zasobu i tworzenia dwóch jakby nowych, historycznych archiwów w oparciu o dawne zbiory szczecińskiego Staatsarchiv.

W końcu [[1950]] roku w magazynach archiwalnych zgromadzono ponad 4 tys. m.b. akt – obok dokumentacji władz i urzędów państwowych były tu akta miejskie, kościelne, a także różnych instytucji i stowarzyszeń. Część zasobu nie powróciła jednak do magazynów archiwalnych, została zniszczona lub zaginęła w nieznanych okolicznościach (np. [[Archiwum Miasta Szczecina]]), niektóre zaś historyczne dokumenty znalazły się w zbiorach Landesarchiv w Greifswaldzie. W [[1950]] r. archiwum przejęło pierwsze akta polskie. Dyrektorami placówki byli po wojnie:
* [[Bolesław Tuhan-Taurogiński]] [[1945]]-[[1950]]
* [[Irena Okóń]] [[1951]]-[[1955]]
* [[Henryk Lesiński]] [[1956]]-[[1969]]
* [[Lucyna Turek-Kwiatkowska]] [[1969]]-[[1975]]
* [[Kazimierz Kozłowski]] [[1975]]-[[2007]]
* [[Jan Macholak]] [[2007]]-[[2017]]
* [[Krzysztof Kowalczyk]] od [[2017]]
==Zasoby==
W najstarszej grupie archiwaliów Archiwum Państwowego w Szczecinie znajdują się dokumenty pergaminowe i papierowe dotyczące m.in. miast pomorskich; najciekawsza jest kolekcja dokumentów gryfińskich, czy też dokument z 1293 r., będący potwierdzeniem lokacji Szczecina na prawie magdeburskim. Kancelaria książąt pomorskich (dynastia Gryfitów) reprezentowana jest przez dwa niezwykle ważne dla badań historycznych zespoły – Archiwum Książąt Szczecińskich oraz Archiwum Książąt Wołogoskich. Zawierają one bardzo cenne wiadomości o stosunkach wewnętrznych oraz kontaktach zagranicznych państwa pomorskiego. Podstawowe materiały do badań stosunków społeczno-ekonomicznych zawierają akta miejskie, sądowe, zespoły administracji kościelnej, fundacji, klasztorów czy szpitali. Uzupełniają je rękopisy i spuścizny, w których znajdują się m.in. zbiory Loepera, Wehrmanna, Bohlena, Loewego, obrazujące całokształt problemów związanych z najdawniejszymi dziejami Pomorza Zachodniego.

Dla XIX i pierwszej połowy XX w. najważniejsze są materiały powstałe w wyniku działalności pruskiej administracji państwowej. Na czoło wysuwają się tutaj akta Naczelnego Prezydium Prowincji Pomorskiej, Rejencji Szczecińskiej, w dalszej kolejności akta wytworzone przez wydziały powiatowe, sądy, władze miejskie landratury.
==Zabytek==
Obiekt wpisany do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków pod numerem 880 (decyzja Kl.I.5340/1/80 z dnia [[4 lutego]] [[1980]], nazwa na liście: ''archiwum (zespół)'').<ref name="zabytek"/>
{{przypisy}}
== Bibliografia ==
* [[Encyklopedia Szczecina]], wydanie II. Wydanie jubileuszowe z okazji 70-lecia polskiego Szczecina. Szczecińskie Towarzystwa Kultury, Szczecin 2015.
* Kozłowski K., Wspominanie archiwistów w: [[Kurier Szczeciński]] z 26 października 2017. Nr 208 (20190).  
[[Kategoria:Zabytki]]
[[Kategoria:Zabytki WKZ do opracowania]]
[[Kategoria:Architektura]]
{{werif}}[[Kategoria:Hasła do wyjaśnienia - Stau]]