Jan Papuga

Jan Papuga
pisarz-marynista
Data urodzenia	16 lutego 1915
Miejsce urodzenia	Zbyszek
Data śmierci	2 stycznia 1974
Miejsce śmierci	Szczecin
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Szczecinie (kw. 44-1-17)
Lokalizacja grobu	zobacz na mapie

Jan Papuga (1915-1974) – pisarz-marynista, marynarz, globtroter

Życiorys

Jan Franciszek Papuga urodził się 16 lutego 1915 roku we wsi Zbyszek koło Piotrkowa Trybunalskiego w rodzinie Wawrzyńca i Bronisławy. Wychowywał się w robotniczych dzielnicach Łodzi. Tu ukończył sześć klas szkoły powszechnej i zdał egzamin nadzwyczajny z klasy siódmej. W latach 1929-1935 był robotnikiem w łódzkim przemyśle. Później wstąpił do Dywizjonu Lotniczego w Pucku, skąd został usunięty za przynależność do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. Krótko uczęszczał do Podoficerskiej Szkoły Lotniczej w Sadkowie koło Radomia. Postanowił zrealizować swoje marzenie o pływaniu. Po dotarciu do Konstancy, zamustrował się na statek s/s „Polonia”, gdzie pracował jako palacz. Od 1935 roku pływał na statkach handlowych różnych bander. Opłynął niemal cały świat. Często opuszczał statki i podejmował samotną włóczegę. Wybuch II wojny światowej wojny zastał go w Goeteborgu w Szwecji. W drugiej połowie 1942 roku zaciągnął się na polskie statki „Lublin” i „Bałtyk”, na których do końca 1943 roku pływał w konwojach do USA i Kanady. Aresztowany za włóczegostwo, trafił do więzienia w El Paso. Tam podjął próby literackie. Zadebiutował w 1942 roku na łamach nowojorskiego czasopisma „Nowy Świat”. Lata 1944-1945 spędził w Londynie, gdzie był członkiem organizacji „Jedność i Czyn”. Swoje wojenne przeżycia i morskie wędrówki opisał w książce Najpiękniejszy rejs, którą wydał w Londynie w 1945 roku dzięki pomocy Antoniego Słonimskiego. Publikował również w londyńskiej „Nowej Polsce”.

Od 1946 roku związany ze Szczecinem. Już w marcu tego roku razem z Marią Boniecką, Witoldem Wirpszą, Władysławem Broniewskim, Gustawem Morcinkiem wziął udział w inauguracji Klubu Literacko-Artystycznego. Pracował dorywczo. Nigdy nie podjął żadnej stałej pracy. Niezależnie od tego pisał. Pierwszy reportaż W Karsiborskim Kanale zamieścił 14 lipca 1947 roku na łamach „Szczecińskiego Głosu Ludu” ( póżniejszy „Głos Szczeciński”). Odtąd nieregularnie, ale aż do śmierci, zamieszczał w lokalnej prasie, m.in. w „Kurierze Szczecińskim” i „Spojrzeniach” barwne reportaże i opowiadania przedstawiające losy wszystkich, którzy swoje życie związali z morzem. Ponadto publikował w „Dzienniku Bałtyckim”, „Kuźnicy”, „Polsce Zbrojnej”, „Wietrze od Morza”, „Trybunie Ludu”, „Kulturze”, „Życiu Literackim” i w „Twórczości”. W 1949 roku ukończył powieść Czterech z Albatrosa, którą pod tytułem Okrutny świat wydano dopiero w 1987 roku. W 1951 roku powrócił do pracy marynarza. Po rocznym rejsie do Chin, niesłusznie oskarżony politycznie, został odsunięty od pracy na morzu. Został też usunięty z PZPR. Książeczkę żeglarską zwrócono mu dopiero po Październikowej odwilży. W 1958 roku na krótko powrócił na morze. Pływał na statku bandery fińskiej. Później pracował jako rybak. Aby utrzymać żonę Irenę i syna, udzielał licznych wywiadów. Głównie jednak utrzymywał się ze stypendiów ZLP i spotkań autorskich.

Karta rybacka Jana Papugi

Autor głośnych Listów do żony, które w interpretacji Krzysztofa Chamca nadało Polskie Radio Szczecin 23 marca 1958 roku. W 1965 roku dzięki pomocy Michała Misiornego wydał zbiór opowiadań Guadalajara! Guadalajara!. Po raz kolejny stał się literackim odkryciem Szczecina. W 1967 roku w ramach przyznanego mu stypendium literackiego wypłynął w dalekomorski rejs. Ponownie planował samotną podróż po świecie. Rozpoczął pieszą wędrówkę po Afryce, rezultatem której miała być kolejna książka. Aresztowany w Kamerunie, powrócił do Polski jako więzień. Po załamaniu nerwowym, zamieszkał samotnie w Barlinku. Wydał książkę Papierowa dżungla i zbiór opowiadań Rio Papagaio. Powrócił do Szczecina i zamieszkał na poddaszu domu przy ul. Małopolskiej w bardzo skromnych warunkach. Nękany ciężką chorobą, do której publicznie się nie przyznawał, odsunął się całkowicie od znajomych i przyjaciół. Zajął się porządkowaniem swoich maszynopisów i notatek. Większość z nich została opublikowana dopiero po śmierci pisarza. Ostatnią podróż odbył w 1973 roku do NRD.

Wśród czytelników i krytyków literackich ceniony za prostotę języka, zwięzłość i autentyzm. Ze współczesnych mu, wysoko był ceniony przez Zofię Nałkowską i Jarosława Iwaszkiewicza. Jednak jego warsztat pisarski praktycznie został uznany dopiero kilka lat po śmierci. Obecnie uważany jest za jednego z najciekawszych polskich marynistów.

Niski, krępy, w kolorowej koszuli, wytartych, spłowiałych spodniach, sandałach na bosych stopach i z nieodłącznym chlebakiem przerzuconym przez ramię, był jedną z najlepiej rozpoznawalnych i najbarwniejszych postaci Szczecina.

Zmarł 2 stycznia 1974 roku w Szczecinie. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Centralnym (kw. 44-1-17).

Twórczość

• 1945 – Najpiękniejszy rejs (opowiadania) - wyd. Orbis, Londyn
• 1946 – Szczury morskie - wyd. Polskie Pismo i Książka, Warszawa (polskie wydanie Najpiękniejszego rejsu)
• 1959 – Salem, przyjaciele (opowiadanie), „Dodatek literacki Głosu Szczecińskiego” nr 6, „Głos Szczeciński” 1959 nr 152, s. 2
• 1963 – W lodach. Reportaż z Zalewu, „Kurier Szczeciński” 1963 nr 62, s. 4
• 1963 – Dom piękna i radości, „Kurier Szczeciński” 1963 nr 304, s. 4
• 1963 – Konwój (opowiadanie), „Kurier Szczeciński” 1963, s. 5
• 1965 – Guadalajara! Guadalajara! (opowiadania) - Wydawnictwo Poznańskie, Poznań
• 1969 – Rio Papagaio (opowiadania) - Wydawnictwo Morskie, Gdańsk
• 1975 – Oceany, oceany (opowiadania) - Wydawnictwo Poznańskie, Poznań (w opracowaniu Stanisława Telegi)
• 1982 – Papierowa dżungla (powieść) - Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin (w opracowaniu Mariusza Czarnieckiego)
• 1983 – Singsiarz (opowiadania) - Wydawnictwo Literackie, Kraków
• 1984 – Okrutny świat (powieść) - Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin (w opracowaniu Mariusza Czarnieckiego)

• 

  Szczury morskie, Polskie Pismo i Książka, Warszawa 1946

• 

  Guadalajara! Guadalajara!, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1965

• 

  Rio Papagaio, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1969

• 

  Oceany, oceany..., Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1975

• 

  Papierowa dżungla, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1982

• 

  Singsiarz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983

• 

  Okrutny świat, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1984

Nagrody

• 1949 – Nagroda Literacka miasta Szczecina
• 1966 – Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego za zasługi dla rozwoju województwa szczecińskiego

Ciekawostki

• Jan Papuga jest patronem ulicy na szczecińskim Świerczewie
• Na ścianie budynku przy ul. Małopolskiej 46B, w którym mieszkał pisarz, umieszczono pamiątkową mosiężną tablicę o treści: Tu mieszkał w latach 80-tych Jan Papuga pisarz marynista. ZLP, UM i RO. Tablica zawiera błędną informację o dacie zamieszkania pisarz. Jan Papuga zmarł w 1974 roku

Zobacz także

• Strona poświęcona Janowi Papudze
• Fragment archiwalnego programu telewizyjnego z udziałem Jana Papugi

Bibliografia

• Lesław M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1939-1991. Leksykon, PWN, Warszawa 1995
• Paweł Bartnik, Jan Macholak, Kronika Szczecina 1945-2005. Z biegiem lat, z biegiem dni, Wydawnictwo „Dokument”, Szczecin 2005
• Mariusz M. Czarniecki, Szaleństwa Jana Papugi w: Poszukiwacze piękna, Ottonianum, Szczecin 1998
• Katalog wystawy „Wybitni Szczecinianie” w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie
• Piotr Kuncewicz, Agonia i nadzieja t. IV Proza polska od 1956, Graf-Punkt, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1994, s. 121-123
• Joanna Osajda, Samotny włóczęga w: Ku Słońcu 125 (pod red. Mariusza Czarnieckiego), Wyd. Glob, Szczecin 1987, s. 141-148

Autor opracowania: Andrzej Androchowicz