Stefan Marczyk

Stefan Marczyk
dyrygent, skrzypek, pedagog
Data urodzenia	24 grudnia 1923
Miejsce urodzenia	Nienadówka
Data śmierci	15 września 1993
Miejsce śmierci	Szczecin
Miejsce spoczynku	Cmentarz Komunalny w Łodzi (kw. XXXI-13-15)

Stefan Marczyk (1923-1993) – muzyk, skrzypek, dyrygent, dyrektor i kierownik artystyczny Filharmonii Szczecińskiej, pedagog

Życiorys

Stefan Tadeusz Marczyk urodził się 24 grudnia 1923 roku w Nienadówce niedaleko Rzeszowa, jednak we wszystkich oficjalnych dokumentach jako data urodzin podawany jest dzień 1 stycznia 1924 roku. Wiąże się to z istniejącą w Galicji jeszcze z czasów Franciszka Józefa tradycją, że przychodzącemu w grudniu na świat chłopcu, odpisywało się dwa tygodnie, aby nie wcielono go zbyt wcześnie do armii. Jego ojciec Stanisław był kierownikiem miejscowej szkoły, matka Anna była nauczycielką w tej szkole. Oboje rodzice byli uzdolnieni muzycznie - matka śpiewała, natomiast ojciec grał na skrzypcach. Muzycznie udzielał się także wuj, ksiądz, który grał na skrzypcach, fisharmonii i na cytrze.

Pierwszym nauczycielem gry na skrzypcach był jego ojciec. Po przeniesieniu się z rodzicami do Rzeszowa, uczęszczał do I Gimnazjum i Liceum im. S. Konarskiego (1936-1939). Małą maturę zdał w I Liceum (1944), a dużą w Liceum dla Pracujących (1946). W Rzeszowie kontynuował naukę gry na skrzypcach u tamtejszych muzyków i pedagogów - Jana Wołowca, Izaaka Landaua, Józefa Stańki, Ludwika Łaszewskiego i Felicji Andruchowicz. Działał w Towarzystwie Muzycznym „Lutnia” oraz w Teatrze „Reduta” (ob. Teatr im. W. Siemaszkowej).

W czasie wojny uczęszczał do Szkoły Handlowej w Rzeszowie (jedyna szkoła z dozwolonym nauczaniem w języku polskim). Uczył się także dykcji i wokalistyki w konspiracyjnym ośrodku artystycznym prowadzonym przez malarza i poetę Franciszka Lipińskiego. Brał udział w przedstawieniach szkolnych organizowanych za zgodą ówczesnych władz okupacyjnych. Akompaniował, a także dyrygował niewielkim chórem. Wystąpił także jako aktor w jednoaktówce A. Fredry Zrzędność i przekora. Wspólnie z Kazimierzem Dejmkiem - późniejszym wybitnym reżyserem teatralnym - wziął udział w koncercie muzyczno-wokalnym (25 lipca 1943).

Po wyzwoleniu Rzeszowa (sierpień 1944) został kierownikiem muzycznym nowo powstałego Teatru Narodowego Ziemi Rzeszowskiej. W powołanej do życia orkiestrze symfonicznej grał na skrzypcach (II skrzypce). Wkrótce opuścił miasto i wyjechał do Krakowa. Dzięki listom polecającym od prof. Ludwika Łaszewskiego do wybitnej muzykolog dr Stefanii Łobaczewskiej, a także od Felicji Andruchowicz do znakomitej skrzypaczki prof. Eugenii Umińskiej, został przyjęty do Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Krakowie. Grę na skrzypcach doskonalił pod kierunkiem prof. Eugenii Umińskiej, a dyrygentury uczył się u Waleriana Bierdiajewa. Później, wraz z przyszłymi wybitnymi dyrygentami - Jerzym Katlewiczem, Jerzym Semkowem, Krzysztofem Missoną, Andrzejem Cwojdzińskim i Walerianem Pawłowskim, studiował harmonię, solfeż i dyrygenturę u prof. Artura Malawskiego. Jeszcze jako student III roku klasy skrzypiec, wystąpił z Orkiestrą Filharmonii Poznańskiej pod dyr. Stanisława Wisłockiego w Konkursie Bachowskim, grając jeden z koncertów J.S.Bacha (1950). Studia muzyczne pod kierunkiem prof. Artura Malawskiego ukończył z wyróżnieniem w 1951 roku.

W latach 1951-1955 pracował w Filharmonii Narodowej w Warszawie jako asystent dyrygenta u boku Witolda Rowickiego. Przez pewien czas mieszkał na stancji u rodziny Rowickich. Od 1955 do 1971 roku był dyrektorem naczelnym i artystycznym Filharmonii Łódzkiej. Współpracował także z łódzkim Teatrem Nowym. W 1956 roku przebywał w salzburskim Mozarteum, gdzie umiejętności doskonalił na kursie dyrygenckim u Igora Markevitcha.

(fot. Krystyna Łyczywek)

Od 1971 roku aż do śmierci związany był ze Szczecinem. W latach 1971-1990 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Filharmonii im. M. Karłowicza. Ściśle współpracował z Towarzystwem im. H. Wieniawskiego oraz z Chórem Akademickim Politechniki Szczecińskiej Jana Szyrockiego. Był jednym z inicjatorów występów orkiestr i chórów w obiektach zabytkowych Szczecina i województwa szczecińskiego. W 1983 roku wraz z Filharmonikami Szczecińskimi z dużym sukcesem wziął udział w 7. Międzynarodowym Festiwalu Muzycznym w Asyżu. Po raz ostatni jako dyrektor dyrygował orkiestrą Filharmonii Szczecińskiej w dniu 19 września 1990 roku podczas koncertów skrzypka Konstantego Andrzeja Kulki.

Współpracował z czołowymi orkiestrami polskimi, m.in. z katowicką WOSPRiT, Orkiestrą Polskiego Radia w Krakowie i Warszawie oraz orkiestrami filharmonii w Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Łodzi, Poznaniu, Rzeszowie, Warszawie i we Wrocławiu. Dyrygował w wielu krajach świata, m.in. w Austrii (Salzburg, Innsbruck), Bułgarii, Czechosłowacji (Praga, Teplice, Usti n. Łabą, Mariańskie Łaźnie, Karlove Vary), Danii, Francji (Paryż, Wersal), Jugosławii (Lublana, Dubrownik, Sarajewo, Nowy Sad), na Kubie (Hawana), w Meksyku, Niemczech (Berlin), Rumunii (Bukareszt), USA, we Włoszech (Rzym, Busto Arsizio, Mantua, Legnano), na Węgrzech (Budapeszt) i w ZSRR (Tbilisi, Ryga, Mińsk, Wilno). Koncertował m.in. z Berliner Sinfonie Orchester i Berliner Mozart Orchester, z Orkiestrą Narodową Meksyku oraz z San Francisco Chamber Orchestra. Na osobiste zaproszenie wybitnego rosyjskiego dyrygenta Jewgienija Mrawinskiego prowadził orkiestrę Filharmonii Leningradzkiej, koncertując m.in. z laureatką Konkursu Chopinowskiego Bellą Dawidowicz i ze światowej sławy skrzypkiem Dawidem Ojstrachem.

W kraju dokonał licznych nagrań z Filharmonią Narodową i z Orkiestrą Polskiego Radia. Ważnym epizodem w działalności muzycznej dyrygenta była współpraca z kinematografią polską. Dyrygował muzyką do filmów: Trzy kobiety (1956), Zerwany most (1962), Między brzegami (1962), Milczenie (1963), Pięciu (1964), Nieznany (1964), Giuseppe w Warszawie (1964), Agnieszka 64 (1964), Głos ma prokurator (1965), Marysia i Napoleon (1966), Don Gabriel (1966) oraz dokumentów Chwila wspomnień 1944-1945 (1964) i Straż wawelskiego skarbca (1968). W głośnej komedii Tadeusza Chmielewskiego Ewa chce spać (1957) wykonał sekwencję gwizdaną do muzyki Henryka Czyża pod napisy czołowe filmu. W Jowicie (1967) wystąpił, dyrygując Koncertem skrzypcowym Arama Chaczaturiana w wykonaniu Wandy Wiłkomirskiej i Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Łódzkiej.

Był także wykładowcą na Wydziale Dyrygentury Chóralnej w szczecińskiej Filii Akademii Muzycznej w Poznaniu. Tytuł profesora tej uczelni uzyskał w 1988 roku, przedstawiając pracę o twórczości kompozytorskiej Marka Jasińskiego.

Od 1956 roku był członkiem Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków. W latach 1983-1988 był wiceprezesem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Greckiej.

Żonaty z Iskrą z d. Wrzos (1932-2018).

Zmarł 15 września 1993 roku w Szczecinie. Został pochowany na Cmentarzu Komunalnym Doły w Łodzi (kw. XXXI-13-15). W 2019 roku z inicjatywy szczecińskiego Stowarzyszenia „Czas Przestrzeń Tożsamość” na Cmentarzu Centralnym posadzono Drzewko Pamięci, którym uhonorowano Stefana Marczyka jako osobę zasłużoną dla Szczecina.

Podczas realizacji programu telewizyjnego z cyklu Imiona ulic

(fot. Zdzisław Gajda)

• 

  Stefan Marczyk, Andrzej Androchowicz i operator Gerard Aniołkowski

• 

Nagrody i wyróżnienia

• 1975 – list gratulacyjny od I sekretarza PZPR Edwarda Gierka za osiągnięcia w dziedzinie kultury
• 1980 – nagroda Prezydium WRN w Szczecinie „za konsekwentne realizowanie ambitnej polityki repertuarowej i poszerzanie zasięgu społecznego oddziaływania filharmonii na rozwój kultury muzycznej w regionie”

Odznaczenia

• 1972 – Zasłużony Działacz Kultury
• 1984 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• 1989 – Order Sztandaru Pracy II klasy
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• Honorowa Odznaka m. Łodzi
• Honorowa Odznaka Woj. Łódzkiego

Ciekawostki

• Stefan Marczyk był kolekcjonerem harmonijek ustnych. Pierwszą harmonijkę otrzymał w wieku czterech lat. Był to także pierwszy instrument, na którym nauczył się grać
• W „Kronice Szczecina 1992-1993” (s. 145-148) ukazał się artykuł wspomnieniowy Mikołaja Szczęsnego Stefan Marczyk (1924-1993)
• W szczecińskiej Filii Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu w końcu października 1996 roku odbyła się uroczystość nadania Sali Kameralnej imienia dyrygenta
• W dniu 23 października 1998 roku w Filharmonii im. M.Karłowicza w Szczecinie wmurowano tablicę pamiątkową poświęconą Stefanowi Marczykowi. Autorem tablicy jest szczeciński rzeźbiarz Stanisław Biżek
• We wrześniu 2003 roku w Filharmonii im. M. Karłowicza w Szczecinie otwarto okolicznościową wystawę poświęconą Stefanowi Marczykowi
• W dniu 15 września 2008 roku, w piętnastą rocznicę śmierci dyrygenta, w radiowym studiu koncertowym S-1 im. Jana Szyrockiego w Szczecinie odbył się koncert poświęcony jego pamięci
• W dniu 30 września 2011 roku w Rzeszowie otwarto okolicznościową wystawę „Z życia i działalności artystycznej Stefana Marczyka” oraz zorganizowano wieczór wspomnień z udziałem przyjaciół i uczniów muzyka. Honorowym gościem była żona dyrygenta, Iskra Marczyk

Bibliografia

• Maciej Deuar, Mosty, muzyka i serce. Dyrygent, „Kurier Szczeciński” z dn. 19 września 2003, s. 16
• Encyklopedia Szczecina t. I A-O (pod red. Tadeusza Białeckiego), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999
• Alina Głowacka, U Stefana Marczyka i pod jego batutą [w:] Alina Głowacka, Alicja Maciejowska, Pisane mikrofonem, Wydawnictwo Kadruk, Oficyna Druków Niskonakładowych, Szczecin - Olsztyn 2004
• Kto jest kim w Polsce Edycja 1, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1984
• Iskra Marczykowa, Stefan Marczyk we wspomnieniach żony i przyjaciół, Wydawnictwo Printshop, Szczecin 2005

Inne źródła

• Strona internetowa PWSFTviT w Łodzi
• Strona internetowa Urzędu Miasta Rzeszowa

Autor opracowania: Andrzej Androchowicz