Tekst źródłowy strony Widoki Szczecina Fransa Hogenberga

{{Pomnik infobox
 |pomnik_nazwa         = Widok Szczecina Fransa Hogenberga
 |pomnik_grafika       = F. Hogenberg, Widok Szczecina, 1594, akwaforta kolorowana, Muzeum Narodowe w Szczecinie.jpg
 |grafika_opis         = 
 |autor                = Frans Hogenberg
 |lokalizacja          = [[Muzeum Narodowe w Szczecinie]]
 |data_powstania       = [[1594]]
 |materiał             = akwaforta kolorowana;<br />
420 x 541 mm
}}
'''Widoki Szczecina Fransa Hogenberga'''

Frans Hogenberg (ur. przed [[1540]] Mechelen – zm. [[1590]] Kolonia) jest rytownikiem dwu ogólnych widoków [[Szczecin]]a opublikowanych w sześciotomowym dziele "Civitates orbis terrarium", do którego tekst napisał Georg Braun. Dzieło to poświęcone ważnym miastom położonym na różnych kontynentach było wydawane w Kolonii i kilkakrotnie wznawiane w latach [[1572]]-[[1618]], w językach łacińskim, niemieckim i francuskim. <br />
Widok Szczecina zamieszczony został na stronie 41 czwartego tomu zatytułowanego "Liber quartus urbium praecipuarum…", po raz pierwszy w [[1588]] roku, a po raz drugi przypuszczalnie w [[1590]] w wersji niemieckiej, a w [[1594]] – w wersji łacińskiej. Część nakładów ręcznie kolorowano akwarelą, aby podnieść estetyczną jakość odbitek. 

Odbitka z pierwszego wydania zatytułowana ''ALTEN STETTIN'', miedzioryt o wymiarach 325 x 494 mm, zawierała rozmaite błędy w przedstawieniu miasta, dlatego też druga wersja została skorygowana, choć nie obeszło się bez zniekształceń proporcji kościołów, co obniżyło jej wartość faktograficzną. Rycina zatytułowana ''STETTIN'', wykonana została techniką akwaforty i miała wymiary 420 x 541 mm. 

Hogenberg ukazał Szczecin od zachodu, z lotu ptaka, wraz z najbliższą okolicą podmiejską i wiejską oraz panoramą doliny Odry zamkniętą na horyzoncie Wzgórzami Bukowymi. Ujęcie umożliwiło przedstawienie siatki ulic i placów w obrębie miasta otoczonego średniowiecznym systemem obronnym. W ramach kwartałów zabudowy pokazane zostały poszczególne budynki mieszkalne. Wielkością wyróżnione są zamek – siedziba książąt z dynastii Gryfitów rozbudowana w stylu renesansowym w latach [[1575]]–[[1577]] przez księcia Jana Fryderyka, kościoły: Mariacki (na tym miejscu obecnie znajduje się budynek Liceum Ogólnokształcącego nr 9), św. Jakuba, św. Mikołaja, wraz z przylegającym do niego gotyckim ratuszem, dawny kościół franciszkanów p.w. św. Jana, a także nieskończony kościół karmelitów p.w. św. Anny (przy obecnej ul. Grodzkiej). Przedstawiony jest także kierat przy Rynku Końskim (obecnym pl. Orła Białego), dawna kuria klasztoru cystersów w Kołbaczu położona przy południowym odcinku murów miejskich, kilka studni publicznych. 

[[Plik:F.Hogenberg, Widok Szczecina, miedzioryt, 1588, Muzeum Narodowe w Szczecinie.jpg|300px|right|thumb|Frans Hogenberg, "Widok Szczecina", 1588, miedzioryt, Muzeum Narodowe w Szczecinie.]]
W obrębie murów miejskich widoczne są 4 bramy: po stronie północnej – [[Brama Panieńska|Panieńska]], [[Brama Młyńska|Młyńska]] wraz z młynem, po stronie południowej – Brama Passawska|Passawska]] i [[Brama Świętego Ducha|św. Ducha]], 7 furt prowadzących do portu oraz 6 baszt i 18 czatowni. Na północ od miasta, w obrębie międzymurza został ukazany kościół św. Piotra i Pawła, a przed Bramą Panieńską dawny kościół cysterek p.w. św. Katarzyny. Ten ostatni w czasie powstania widoku mieścił arsenał książęcy. Na południe od miasta, za Bramą św. Ducha udokumentowana jest kaplica św. Ducha, za Bramą Passawską kaplica św. Jerzego. 

Otoczenie miasta przedstawione zostało w pewnym skrócie perspektywicznym i tylko to leżące bezpośrednio poza murami miejskimi. Hogenberg uwzględnił oba przedmieścia, Wik Górny, leżący nad Odrą na południe od Szczecina i Wik Dolny położony wzdłuż Odry na północ od miasta, ogród książęcy w formie renesansowych parterów z letnim pawilonem pośrodku, ogrody i siedziby zamiejskie mieszczan, plac ćwiczeń strzelców kurkowych wyznaczony przez wysoką tykę, wiatrak oraz warsztat wyrobu lin okrętowych i powrozów. 

Dokładnie widoczna jest zabudowa Łasztowni, spichlerze, domy mieszkalne, kościół szpitalny św. Gertrudy, komora celna u wylotu Mostu Długiego, stocznia w północnej części wyspy oraz magazyny i place składowe po południowej stronie wyspy. W obrębie terenu portowego Hogenberg pokazał port rzeczny i morski, nabrzeża i pomosty portowe, rozmaite jednostki pływające, zwrócił uwagę na podnoszony Most Kłodny umożliwiający wpływanie statków morskich do Szczecina. W dolinie Odry ukazał Most Celny oraz kilka miejscowości, między innymi Dąbie i Gryfino. 

Do najwyraźniejszych błędów należało usytuowanie monumentalnej wieży na osi fasady kościoła Mariackiego, dodanie dużej wieży na osi fasady kościoła św. św. Piotra i Pawła oraz umieszczenie dodatkowej bramy na północny zachód od miasta. Błędy te poprawione zostały w drugiej wersji widoku. 

Kompozycja Hogenberga była pierwszym tak szczegółowym widokiem Szczecina i okolicy. Do czasów obecnych pozostaje ważnym źródłem ikonograficznym do dziejów miasta średniowiecznego i wczesnorenesansowego. W kolejnym wiekach kompozycja była kilkakrotnie traktowana jako wzór widoku miasta i kopiowana z licznymi uproszczeniami. Najbardziej znana z tych kopii wydana została przez oficynę Matthäusa Meriana.

==Bibliografia==
*Białecki, Tadeusz. Szczecin na starych widokach XVI–XX wiek, Stettin auf alten Abbildungen 16.–20. Jahrhundert, Szczecin 1995, s. 29–33, il. 6–9.
*Gwiazdowska, Ewa. Widoki Szczecina. Źródła ikonograficzne do dziejów miasta od XVI wieku do 1945 roku. Ansichten von Stettin. Ikonographische Quellen zur Stadtgeschichte vom 16. Jahrhundert bis zum Jahr 1945, Szczecin 2001, s. 76–87, il. 8, 9.
*Stettin. Ansichten aus fünf Jahrhunderten. Szczecin. Widoki z pięciu wieków, bearbeitet von Andreas Blühm und Eckhard Jäger, Regensburg 1991, s. 90–92, poz. kat. 1–2, il. 1, I.
{{AutorP|[[User:Ewa Gwiazdowska|dr Ewa Gwiazdowska]]}}
{{RedaktorP|[[User:I.strzelecka|Izabela Strzelecka]]}}
[[Kategoria:Pomeranica]]
[[Kategoria:Szczecin]]
[[Kategoria:Pomeranica - Sztuka]] 
[[Kategoria:Pomeranica - Muzealnictwo]]
[[Kategoria:Pomeranica - Malarstwo]]
[[Kategoria:Pomeranica - Kultura]]
[[Kategoria:Pomeranica - Zabytki]]
[[Kategoria:Pomeranica zredagowane 2016]]