Bolinko
Bolinko | |||
| |||
Dawna nazwa | „szczecińskie pole turzyńskie” | ||
Nazwa niemiecka | Grünhof | ||
Dzielnica | Śródmieście |
Bolinko (niem. Grünhof) – część miasta Szczecina; urzędowa nazwa dla płd.-wschodniej części osiedla administracyjnego Niebuszewo-Bolinko, położonego w północnej części miasta osiedla Niebuszewo, wchodzącej w skład dzielnicy Północ. Obecnie odnosząca się głównie do obszaru określanego w latach 70. XX wieku potoczną nazwą „Niecka Niebuszewska”, wprowadzoną przy okazji zabudowy tej części miasta, wchodzącego przed 1945 rokiem wraz z obecnym osiedlem Piastowskim i osiedlem Śródmieście-Północ w skład zniszczonej w czasie bombardowań alianckich dzielnicy Grünhof. Dla większości mieszkańców naszego miasta robocza nazwa „Niecka Niebuszewska” utrwaliła się, gdyż nadana w latach 1946-1948 nazwa Bolinko nie była obecna na planach miasta wydawanych w późniejszym czasie.
Historia powstania przedmieścia Grünhof
W pierwszej połowie XIX wieku w związku z wzrastającym uprzemysłowieniem Pomorza nastąpiło znaczne przemieszczenie się ludności wiejskiej do miast, w tym także do Szczecina, w którym powstające zakłady przemysłowe ze względu na status twierdzy lokalizowano m. in. na położonych na północ od miasta terenach nadodrzańskich. [1] Związane z tym potrzeby mieszkaniowe pracowników nowo powstałych fabryk wykorzystali właściciele gruntów położonych na terenach przyległych do siebie gmin wiejskich Niebuszewo (Zabelsdorf), Drzetowo (Bredow) i Grabowo (Grabow).
Rozwój poszczególnych części nowo powstającego przedmieścia
Część niebuszewska, drzetowska i grabowska
Występująca w XIII wiecznych dokumentach słowiańska wieś Niebuszewo (Nembuwszowe, także villae Nubuztouue), określana w dokumencie z 1267 roku również jako Zabelsdorp, a także Zabelestorpe [2], jako majątek rycerski wraz z powiązaną z nim i położoną na północ od niego owczarnią Buchholz (Hammelschäferei Buchholz), należała na początku XIX wieku do domeny szczecińskiej (Amt Stettin). [3]
Na południe od majątku Niebuszewo, w osi obecnej ulicy Kadłubka, położone były tzw. „Długie Ogrody” (Langengarten), również stanowiące jego część składową, które podobnie jak owczarnia Buchholz, zostały założone przez radcę wojennego Winckelmanna. [4] Jednak już w drugiej połowie XVIII wieku „Długie Ogrody” zostały wydzielone z majątku Zabelsdorf i przekazane w 1753 roku w wieczystą dzierżawę szynkarzowi Müllerowi. [5] W 1848 roku były własnością wdowy Christiane Böttcher. [6]
Opisane tu grunty na początku XIX wieku zostały sprzedane królewskiemu masztalerzowi von Wittken, następnie w 1830 roku nabył je kupiec Rabe, a po nim w 1832 kupiec Carl Schleich, właściciel młyna Kupfermühle. [7] Schleich, wykorzystując wzrastające potrzeby mieszkaniowe, na początku lat 30. XIX wieku sprzedał grunty Miedzianego Młyna, dzieląc je na niewielkie działki, co dało początek osiedlu o nazwie Kupfermühle. [8] Następnie dokupił leżące na północ od Miedzianego Młyna gospodarstwo rolne C. Ladewiga (położone w płn.-zachodniej części obecnego Osiedla Piastowskiego), również przekształcając je w niewielkie działki mieszkaniowe. Podobnie postąpił z częścią gruntów folwarku Zabelsdorf położonych na południe od ulicy Kadłubka i przylegających do gruntów Miedzianego Młyna.
W skład wyłączonych z majątku Zabelsdorf gruntów wchodziły również ogrody, położone w rejonie obecnej ulicy Niemcewicza, oraz w dolinie poniżej tej ulicy ciągnącej się wzdłuż potoku Klingende Beek w kierunku Młyna Słodowego przy ulicy Słowackiego. Z ogrodów tych na początku XIX wieku tylko jeden był zabudowany. Z dokumentu dzierżawy wystawionego 15 czerwca 1786 roku dla dzierżawcy tego ogrodu Approtha wynikało, że zabudowania nie posiadały nazwy. W związku z tym urząd domeny szczecińskiej (Domainen Amt Stettin zu Köstin) zalecił w dniu 7 września 1817 r. kolejnemu dzierżawcy, ogrodnikowi Langerbeck, postawienie przed gospodarstwem tablicy z nazwą Malzkrug („Karczma przy Młynie Słodowym”), która to nazwa, co prawda już nie używana, wynikała z dawnej tradycji ludowej. Langerbeck nie miał ochoty wykonać tego zalecenia i wystąpił 8 września 1817 roku z prośbą o nadanie swojej posiadłości ze względu na jej położenie nazwy „Zielona Dolina” (Grünthal), na co wyrażono zgodę. [9] Największa niezabudowana działka na tym terenie, położona powyżej doliny potoku Osówka należała w 1835 roku do zamieszkałego w Bydgoszczy nadleśniczego Schulemanna, który sprzedał ją radcy rządowemu Bettinowi ze Szczecina. Od Bettina ogród odkupił oberżysta Carl Friedrich Wilhelm Stumpf, będący do początku 1836 roku właścicielem gospodarstwa Kronenhof. [10] W zakupionym ogrodzie Stumpf założył lokal rozrywkowy, z czasem nazwany „Elysium”. W położonym obok ogrodzie, także niezabudowanym, nabytym przez Schellberga powstał kolejny lokal o nazwie „Tivoli”. W 1860 roku ogrody zostały w całości rozparcelowane, i z chwilą, jak ostatnie cztery parcele uzyskały numerację ulicy Staszica, przyznana im w 1817 roku nazwa „Zielona Dolina” znikła z oficjalnego spisu miejscowości powiatu Randow. [11]
Podobnie rozparcelowano przyległe do gruntów Miedzianego Młyna grunty należące do Grabowa (w okolicy obecnej ulicy Salomei i Ofiar Oświęcimia), i sięgające do obszaru położonego w rejonie obecnej ulicy Odzieżowej.
Istniejące w 1845 roku na terenie osiedla Kupfermühle 59 parceli należało do 53 właścicieli. Z tego z przekazanych przez Schleicha w wieczystą dzierżawę 17 działek przy starym Młynie Miedzianym zabudowano 14 działek, z 23 działek wydzielonych z folwarku Zabelsdorf zabudowano 23 (w tym Elysium będące początkowo własnością Stumpfa, a potem Schöneberga, oraz ogród Schellenberga w „Zielonej Dolinie”). Do części wydzielonej z majątku Niebuszewo należały także dwie cegielnie oraz wiatrak. Na działce „Długich Ogrodów” położona była tylko jedna parcela należąca do jednego właściciela, natomiast na gruntach grabowskich trzy działki należały do 3 właścicieli, a na gruntach drzetowskich na 15 parcelach zabudowanych zostało 12. [12] Mieszkańcy osiedla należeli do parafii przy kościele św. Piotra i Pawła [13], oraz korzystali z cmentarza przy tzw. „Długich Ogrodach” (der lange Garten, 1879). [14] Zabudowa poszczególnych działek spowodowała powstanie nowych ulic, którym w 1860 r. nadano oficjalne nazwy:
- Pölitzerstraße, brukowana ulica Policka, czyli przedłużenie drogi prowadzącej od młyna Miedzianego w kierunku północnym do Polic, mającej od połowy XIX wieku swój początek i nazwę od wylotu obecnej ulicy Ofiar Oświęcimia do obecnej Alei Wyzwolenia;
- Elysiumstraße, droga prowadząca od drogi polickiej w kierunku lokalu „Elysium”;
- Feldstraße, ulica Polna, tj. fragment ulicy Cyryla i Metodego położony na granicy pól przylegających do nowo powstającego osiedla; ponieważ ulica ta prowadziła w tym czasie w kierunku gruntów Drzetowa położonych na wzniesieniu miała początkowo otrzymać nazwę „górnej” (Bergstraße) lub „górnej drzetowskiej” (Bredower Bergstraße), z której wycofano się, gdyż nazwa Bergstraße istniała już na Nowym Mieście;
- Zabelsdorferstraße, czyli „ulica prowadząca w kierunku Niebuszewa”, stanowiąca górny fragment obecnej ulicy Kadłubka prowadzący od narożnika Elysiumstraße w kierunku Długich Ogrodów;
- Mühlenstraße, która przebiegając dotychczas poprzez most, położony na potoku Klingende Beek w osi przyszłej Pölitzerstraße, wiodła dalej w kierunku Młyna Słodowego, i została przedłużona w kierunku pól Niemierzyna. Przedłużenie to otrzymało nazwę Niemitzerstraße (obecnie jest to odcinek ulicy Krasińskiego od wylotu ulicy Słowackiego do odcinka ulicy Niemierzyńskiej prowadzącej do cmentarza niemierzyńskiego, i dalej do wioski Niemierzyn);
- Schulgang, przejście stanowiące połączenie ulicy [Ulica Księdza Stanisława Staszica|Grenzstraße]] z przedłużoną ulicą Pölitzerstraße. Zaproponowana dla niej przez władze policyjne nazwa „Połączenie” (Communication) została przez magistrat odrzucona z uzasadnieniem, iż brzmi ono obco. W rezultacie otrzymała nazwę „Przejścia szkolnego” (Schulgang) od położonych przy niej dwóch budynków szkolnych szkoły osiedlowej, do 1879 roku określanej mianem Grünhoffsche Schule, a następnie Lukas-Schule [15];
- Kurzestraße, czyli ulica Krótka stanowiąca przedłużenie ulicy Schulgang, i umożliwiająca dojście do lokalu rozrywkowego Elysium.
- Langengarten, działka pomiędzy ulicami Boguchwały i Kadłubka, która zachowała swoją dawną nazwę z XVIII wieku, z jednym budynkiem mieszkalnym. [16]
W 1866 roku powstała poprzeczna ulica prowadząca od ulicy Grenzstraße w kierunku pól niebuszewskich nazwana Taubenstraße, tj. ulicą Gołębią; była to ulica, którą jeszcze w 1873 roku określano mianem „ślepej ulicy”. [17]
Z kolei w części drzetowskiej osiedla Kupfermühle, określanej jako Dolne Drzetowo (Unter-Bredow), a wcześniej oficjalnie od ok. 1855 roku zwanej Bredower-Antheil, w 1875 roku istniało już 11 ulic: Albert-, August-, Fabrik-, następnie pozostała część ulicy wspomnianej wyżej ulicy Feldstraße, a także krótko istniejąca odnoga ulicy Ulrichstraße nazwana Georgstraße, i kolejne ulice, tj. ulica Heinrich- (przedłużenie w kierunku północnym wyżej wspomnianej ulicy Pölitzerstraße), Markt-, Martin-, Rosen-, Ulrich- i Weidenstraße. [18] Przy wspomnianej tu Martinstraße ok. 1866 roku na parceli 8a usytuowano budynek szkoły,
Część szczecińska
Do nowo powstającego przedmieścia w 1840 roku włączono także gospodarstwo rolne Michaela Gottfrieda Wolffa (Wulffa), syna Gottfrieda Wolffa, które nosiło nazwę „Zielonego Dworu” (Grünhof). Nazwa ta pojawiła się dopiero w 1817 roku. [19] Przodek Michaela G. Wolffa, Johann Wulff wymieniony został w 1591 roku jako jeden z właścicieli gruntów rolnych na tzw. szczecińskim polu turzyńskim. [20] Michael Gottfried Wolff sprzedał gospodarstwo w kwietniu 1840 roku inspektorowi rolnemu o nazwisku Christian Wilhelm Fechtner, sobie pozostawiając budynek z ogrodem położony prawdopodobnie po południowej stronie ulicy Staszica. [21] Nabyte przez siebie gospodarstwo Fechtner natychmiast rozparcelował dzieląc je na 24 działki. [22]
Na terenie osiedla Grünhof już w połowie XIX wieku istniały cztery ulice posiadające oficjalne nazwy:
- Mühlenstraße, czyli ulica Młyńska opadająca w dół w kierunku Młyna Słodowego (dolna część obecnej Alei Wyzwolenia do mostu na potoku Osówka, i jej przedłużenie, czyli odcinek obecnej ulicy Słowackiego prowadzącej do młyna);
- Pölitzerstraße, brukowana ulica Policka, czyli droga prowadząca w kierunku Polic, mająca początek przy obecnej Alei Wyzwolenia i wiodąca w dół głębokim wąwozem obecnej ulicy Ofiar Oświęcimia do granic gruntów Młyna Miedzianego, (nazwa ta, zgodnie z uchwałą magistratu, obowiązywała na całej jej długości od Bramy Królewskiej do ulicy Ofiar Oświęcimia dopiero od maja 1870 do 1880 roku) [23];
- Grenzstraße, początkowo określana nazwą Gränzstraße, tu ulica Graniczna, czyli droga rozgraniczająca obie części nowo powstającego osiedla i biegnąca od skrzyżowania obecnej ulicy Ofiar Oświęcimia w górę doliny potoku Osówki do wspomnianej wyżej ulicy Mühlenstraße;
- Gartenstraße, droga, a obecnie ulica Odzieżowa, nazwana „ulicą Ogrodową”, i biegnąca od położonej przy obecnej Alei Wyzwolenia narożnej parceli budowniczego organów Emila Kaltschmidta (obecnie nie zabudowana działka na narożniku ulicy Ofiar Oświęcimia), w kierunku nieistniejącego już lokalu resursy mieszczańskiej (Bürgerliche Ressource). [24]
W 1860 kupiec Gustaw A. Toepffer rozparcelował pole położone na północ od ulicy Birkenstraße, usytuowane pomiędzy Aleją Wyzwolenia a ulicą Leszka Białego. Po drugiej stronie Alei Wyzwolenia w drugiej połowie XIX podjęto próbę włączenia do szczecińskiej części Bolinka przyległego od południa gospodarstwa Petrihof. [25] Parcelację działek i wytyczenie ulic na tym obszarze zrealizowano pomiędzy rokiem 1864 a 1875. Jedna z nich, prowadząca w górę w kierunku osiedla Westend i Nowy Turzyn (Neu Turnei, także Neu Torney) została nazwana w 1871 roku Werderstraße. [26] Natomiast drogę, która od dawien dawna łączyła Grenzstraße z w/w Mühlenstraße, dotychczas określana jako „ulica nr 12” (Straße Nr. 12), oficjalnie nazwano we wrześniu 1875 roku mianem „ścieżki Grünhof” (Grünhofer Steig). [27]
Oficjalne włączenie osiedla pod nazwą „Zielony Dwór” (Grünhof) do miasta Szczecina, które z czasem rozrosło się do obszaru, na który dzisiaj składają się osiedla administracyjne: Śródmieście-Północ, Niebuszewo-Bolinko i Niebuszewo, nastąpiło 1 września 1859 roku, tworząc tym samym dwudziesty drugi okręg miejski. [28]
Przypisy
- ↑ B. Kozińska, Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej. Szczecin 2002, s. 104 i n.
- ↑ Zob. PUB II, dokument nr 828 z 30 stycznia 1267 r., s. 169; także H.K.W. Berghaus, Landbuch des Herzogthums Stettin, von Kamin und Hinterpommern; oder des Verwaltungsbezirks der Königlichen Regierung zu Stettin. Bd 2. Enthaltend den Randowschen Kreis und Allgemeines über die Kreise auf dem linken Oder-Ufer. Anklam 1865, s. 1732.
- ↑ Owczarnię Buchholz założył w XVIII wieku radca wojenny Winckelmann, generalny dzierżawca terenów należących do Szczecina i Jasienicy z siedzibą we wsi Kościno (General Pächterin des Amts Stettin-Jasenitz), na terenie lasu bukowego będącego schronieniem dla zwierząt hodowlanych wypasanych na okolicznych pastwiskach. Na początku XIX wieku odkryto tu bogate złoża gliny i powstały 3 cegielnie, w związku z czym powstało kolejne osiedle nazwane "Nową Kolonią" (Neru Colonie, a z czasem „Nowe Bukowo” (Neu Buchholz); zob. H.K.W. Berghaus, Landbuch des Herzogthums Stettin... op. cit., s. 1733.
- ↑ Tamże, s. 1733.
- ↑ Tamże, s. 1733; zob. także H.K.W. Berghaus, Geschichte der Stadt Stettin, der Hauptstadt von Pommern topographisch-statistisch beschrieben nach allen Richtungen ihres politischen, bürgerlichen, merkantilischen und kirchlichen Lebens. Th. 2. Bd 8. Berlin-Wriezen/O 1875, s. 310.
- ↑ H.K.W. Berghaus, Geschichte der Stadt Stettin... op. cit., s. 309.
- ↑ H.K.W. Berghaus, Landbuch..., op. cit., s. 1734.
- ↑ H.K.W. Berghaus, Geschichte..., op. cit., s. 296 i n.
- ↑ Tamże, s. 300.
- ↑ Tamże, s. 297; chodzi tu o lokal rozrywkowy Etablissement Kronenhof, zwany później „Resursą mieszczańską” (Bürgerliche Ressource, 1808), położony w bloku ulic Odzieżowej, Leszka Białego, Bazarowej i Matejki na terenie usytuowanym obecnie od południowej strony wieżowców Odzieżowa 13-14.
- ↑ H.K.W. Berghaus, Geschichte..., op. cit., s. 300.
- ↑ Tamże tabela, s. 316.
- ↑ Już od 1859 r. rozważano budowę domu modlitwy, gdyż mała sala szkolna szkoły oiedla Kupfermühle uniemożliwiała większości wiernych brania udziału w nabożeństwach. Po zebraniu odpowiedniej kwoty i wybudowaniu skromnego budynku kościół poświęcono 8 listopada 1861, a w tym samym roku, 30 listopada nadano mu wezwanie św. Łukasza (Lukaskirche). Kościół jako kościół filialny kościoła św. Piotra i Pawła, położony był na parceli, która początkowo posiadała numerację ulicy Pölitzerstraße (nr 12 do 1871, potem nr 34 (do 1880), a od 1881 roku numerację nie istniejącej obecnie parceli Zabelsdorferstraße nr 5.
Jednocześnie w dniu 21 października 1865 r. został zatwierdzony dekret parafialny, na mocy którego postanowiono wyłączyć ze wspólnoty parafialnej św.św. Piotra i Pawła parafie Grabowo, Żelechowa, Drzetowo i Osiedle Kupfermühle, i przyznać im samodzielność. Rozporządzenie w tej sprawie zostało wprowadzone w życie na przełomie 1885/1886 roku. Podjęcie tej decyzji spowodowało zwolnienie gminy św.św. Piotra i Pawła z ciężaru głoszenia Słowa Bożego w okolicznych wioskach i umożliwienie działalności w środowisku miejskim, co było konieczne i uzasadnione rozwojem przestrzennym miasta. Odtąd gmina kościelna św.św. Piotra I Pawła rozciągała się w kierunku północnym do linii ulicy Birkenallee i Blumenstraße, a na zachodzie sięgała do wschodniej części Pӧlitzer Straße. Jedynie w dzielnicy Grünhof pozostała mała enklawa, jako wspomnienie małego osiedla „Zielona Dolinie” (ulica Grenzstraße 9-21); zob. Hellmuth Heyden, Die Kirchen Stettins und ihre Geschichte. Stettin 1936, s. 294, także 315. - ↑ H.K.W. Berghaus, Geschichte..., op. cit., s. 333; por. plan Karte von Stettin, Grabow und Bredow nach amtlichen Quellen zusammengestellt im August 1879 (źródło: Archiwum Państwowe w Szczecinie, Zb. Kart. Nr 356).
- ↑ Od roku 1881 zmieniono jej nazwę na „ulicę Świętego Łukasza” (Lukasstraße), od wybudowanego w pobliżu kościoła pod wezwaniem św. Łukasza.
- ↑ H.K.W. Berghaus, Geschichte..., op. cit., s. 267 i n.; także s. 382.
- ↑ Tamże, s. 269.
- ↑ Tamże, s. 299.
- ↑ Wcześniej gospodarstwo określane było nazwą „Posiadłość Wulffa” (Wulffsche Besitzung), jak wynika to z zapisu hipotecznego w księdze wieczystej. Nazwisko Wolff zapisano tam w języku dolnoniemieckim, stąd w dokumentach oraz w szczecińskich księgach adresowych spotykamy również zapis tego nazwiska jako Wulff; zob. H.K.W. Berghaus, Geschichte..., op. cit., s. 990, por. także zapisy w księdze adresowej z roku 1837 (Allgemeines Adreß-Buch von Stettin auf das Jahr 1837), i w latach następnych.
- ↑ Były to grunty rolne składające się z dwóch pól (1½ włóki - tu 1 pomorska włóka to 19 ha), których granice i zasięg opisane są w dokumencie opisującym pole turzyńskie, w części dotyczącej Fundacji Mariackiej: jedno pole, wcześniej należące do miasta, położone po obu stronach drogi biegnącej do Młyna Słodowego (fragment Alei Wyzwolenia pomiędzy obecnym Rondem Giedroycia a ulicą Słowackiego), obejmując także wiodącą doń aleję nazwaną później ulicą Młyńską (Mühlenstraße), a także drogę z Kupfer- do Malzmühle (późniejszą ulicę Grenzstraße), wyłączając położony po lewej stronie tej drogi tzw. plac rakarza (Schindangerplatz), oraz drugie pole położone przy Młynie Lübschego, obejmujące także stok opadający w kierunku potoku młyńskiego. W 1800 roku do kupca Gottfrieda Wolffa należało 29,5 ha; zob. H.K.W. Berghaus, Geschichte..., op. cit. s. 842 i n., także B. Kozińska, Rozwój przestrzenny Szczecina... op. cit., s. 35, przyp. 60.
- ↑ Nieistniejąca obecnie parcela przy Grenzstraße nr 31 u wylotu ulicy Grünhofer Steig.
- ↑ H.K.W. Berghaus, Geschichte..., op. cit. s. 991.
- ↑ Po roku 1880 nazwę „Pölitzerstraße” przeniesiono również na dolny odcinek obecnej Alei Wyzwolenia, określanej dotychczas nazwą „Mühlenstraße”, łącząc ją z pozostałym odcinkiem tej ulicy mającej swój początek przy Bramie Królewskiej.
- ↑ Tamże, s. 267; zob. także księga adresowa z 1855.
- ↑ Był to majątek położony na szczecińskim polu turzyńskim. W 1745 roku senator Jacob Albrecht Zastrow zapisał go w testamencie kościołowi św. Jakuba. Zajmował teren z jednej strony ograniczony obecną ulicą Wąską, natomiast z drugiej Aleją Wyzwolenia; zabudowania mieszkalne i gospodarcze dworu położone były na parceli usytuowanej na narożniku ulicy Wąskiej i Felczka (Ulica Wąska 14). Jego nazwa „Petrihof” pochodziła od nazwiska Daniela L. Petriego, dzierżawcy majątku w latach 1827-1840; zob. H.K.W. Berghaus, Geschichte..., op. cit. s. 841 i n., a także s. 898 i n.
- ↑ Tamże, s. 276.
- ↑ Wcześniej padły dwie propozycje, jedna od mieszkańców nazwania jej „ścieżką Wulffa” (Wulffs Steig) dla upamiętnienia dawnego właściciela przyległych do niej gruntów, a druga od władz miejskich - „Richtweg”, związana z położonym obok niej dawnym placem rakarza (w nawiązaniu do określenia Richtplatz - plac straceń); tamże, s. 994 i n., także s. 995, przyp. dolny. Określenie Richtplatz prawdopodobnie wiąże się z miejscem straceń z okresu szwedzkiego, położonym na wzgórzu przylegającym do wspomnianej wyżej „Posiadłości Wulffa” (obecnie na wzgórzu mieści się Szpital Rehabilitacyjny Świętego Karola Boromeusza, dawny szpital miejski, a wcześniej Szpital Kolejowy); por. usytuowanie tego miejsca straceń m.in. na planie umocnień szwedzkich Szczecina w drugiej połowie XVII wieku (Befestigungsplan Stettin, nieopodal drogi prowadzącej z Bramy Młyńskiej w kierunku północnym do Ückermünde (obecna Aleja Wyzwolenia).
- ↑ B. Kozińska, Rozwój przestrzenny Szczecina..., op. cit. (I wyd.), s. 110, tamże s. 111, przyp. 267; także II wydanie, s. 123 oraz s. 123, przyp. 318.
Bibliografia
- Berghaus H.K.W., Landbuch des Herzogthums Stettin, von Kamin und Hinterpommern; oder des Verwaltungsbezirks der Königlichen Regierung zu Stettin. Bd 2. Enthaltend den Randowschen Kreis und Allgemeines über die Kreise auf dem linken Oder-Ufer. Anklam 1865.
- Berghaus H.K.W., Geschichte der Stadt Stettin, der Hauptstadt von Pommern topographisch-statistisch beschrieben nach allen Richtungen ihres politischen, bürgerlichen, merkantilischen und kirchlichen Lebens. Th. 2. Bd. 8. Berlin-Wriezen/O 1875.
- Heyden H., Die Kirchen Stettins und ihre Geschichte. Stettin 1936.
- Kozińska B., Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej. I wyd. Szczecin 2002; II wyd. 2015.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Dzielnica | Część miasta |
---|---|
Śródmieście | Basen Górniczy • Bolinko • Dziewoklicz • Kępa Parnicka (część miasta) • Podbórz • Łasztownia • Łęgi |
Północ | Babin • Bałdynko • Bystrzyk • Dolina • Drzetowo • Glinki • Gocław • Golęcino • Goślice • Grabowo • Kolonia Cegłówki • Kraśnica • Odolany • Sienno • Skoki |
Zachód | Bezrzecze • Głębokie • Krzekowo • Niemierzyn • Pilchowo • Słowieńsko • Osiedle Świerczewskie |
Prawobrzeże | Barnucin • Boleszyce • Błędów • Cieszyce • Cieśnik • Dunikowo • Jezierzyce • Kijewko • Klucz • Kluczewko • Klęskowo • Krzekoszów • Leśna Osada • Lotnisko • Oleszna • Płonia • Radziszewko • Rogatka • Kniewo • Kłobucko • Rogownik • Rudnik • Rzęśnica • Sosnówko • Starków • Stoki • Struga • Trzebusz • Urok • Osiedle Widok • Wielgowo • Zdunowo • Śmierdnica • Śmiłów • Załom • Żydowce |