Bolinko

Bolinko
Widok zabudowań Bolinka (Osiedle Piastowskie) od strony południowej
Dawna nazwa	„szczecińskie pole turzyńskie”
Nazwa niemiecka	Grünhof
Dzielnica	Śródmieście

Bolinko (niem. Grünhof) – część miasta Szczecina; urzędowa nazwa dla płd.-wschodniej części osiedla administracyjnego Niebuszewo-Bolinko, położonego w północnej części miasta osiedla Niebuszewo, wchodzącej w skład dzielnicy Północ. Obecnie odnosząca się głównie do obszaru określanego w latach 70. XX wieku potoczną nazwą „Niecka Niebuszewska”, wprowadzoną przy okazji zabudowy tej części miasta, wchodzącego przed 1945 rokiem wraz z obecnym osiedlem Piastowskim i osiedlem Śródmieście-Północ w skład zniszczonej w czasie bombardowań alianckich dzielnicy Grünhof. Dla większości mieszkańców naszego miasta robocza nazwa „Niecka Niebuszewska” utrwaliła się, gdyż nadana w latach 1946-1948 nazwa Bolinko nie była obecna na planach miasta wydawanych w późniejszym czasie.

Historia powstania przedmieścia Grünhof

W pierwszej połowie XIX wieku w związku z wzrastającym uprzemysłowieniem Pomorza nastąpiło znaczne przemieszczenie się ludności wiejskiej do miast, w tym także do Szczecina, w którym powstające zakłady przemysłowe ze względu na status twierdzy lokalizowano m. in. na położonych na północ od miasta terenach nadodrzańskich. Związane z tym potrzeby mieszkaniowe pracowników nowo powstałych fabryk wykorzystali właściciele gruntów położonych na terenach przyległych do siebie gmin wiejskich Niebuszewo (Zabelsdorf), Drzetowo (Bredow) i Grabowo (Grabow).

Rozwój poszczególnych części nowo powstającego przedmieścia

Część niebuszewska, drzetowska i grabowska

Występująca w XIII wiecznych dokumentach słowiańska wieś Niebuszewo (Nembuwszowe, także villae Nubuztouue), określana w dokumencie z 1267 roku również jako Zabelsdorp, a także Zabelestorpe , jako majątek rycerski wraz z powiązaną z nim i położoną na północ od niego owczarnią Buchholz (Hammelschäferei Buchholz), należała na początku XIX wieku do domeny szczecińskiej (Amt Stettin).
Na południe od majątku Niebuszewo, w osi obecnej ulicy Kadłubka, położone były tzw. „Długie Ogrody” (Langengarten), również stanowiące jego część składową, które podobnie jak owczarnia Buchholz, zostały założone przez radcę wojennego Winckelmanna. Jednak już w drugiej połowie XVIII wieku „Długie Ogrody” zostały wydzielone z majątku Zabelsdorf i przekazane w 1753 roku w wieczystą dzierżawę szynkarzowi Müllerowi. W 1848 roku były własnością wdowy Christiane Böttcher.
Opisane tu grunty na początku XIX wieku zostały sprzedane królewskiemu masztalerzowi von Wittken, następnie w 1830 roku nabył je kupiec Rabe, a po nim w 1832 kupiec Carl Schleich, właściciel młyna Kupfermühle. Schleich, wykorzystując wzrastające potrzeby mieszkaniowe, na początku lat 30. XIX wieku sprzedał grunty Miedzianego Młyna, dzieląc je na niewielkie działki, co dało początek osiedlu o nazwie Kupfermühle. Następnie dokupił leżące na północ od Miedzianego Młyna gospodarstwo rolne C. Ladewiga (położone w płn.-zachodniej części obecnego Osiedla Piastowskiego), również przekształcając je w niewielkie działki mieszkaniowe. Podobnie postąpił z częścią gruntów folwarku Zabelsdorf położonych na południe od ulicy Kadłubka i przylegających do gruntów Miedzianego Młyna.
W skład wyłączonych z majątku Zabelsdorf gruntów wchodziły również ogrody, położone w rejonie obecnej ulicy Niemcewicza, oraz w dolinie poniżej tej ulicy ciągnącej się wzdłuż potoku Klingende Beek w kierunku Młyna Słodowego przy ulicy Słowackiego. Z ogrodów tych na początku XIX wieku tylko jeden był zabudowany. Z dokumentu dzierżawy wystawionego 15 czerwca 1786 roku dla dzierżawcy tego ogrodu Approtha wynikało, że zabudowania nie posiadały nazwy. W związku z tym urząd domeny szczecińskiej (Domainen Amt Stettin zu Köstin) zalecił w dniu 7 września 1817 r. kolejnemu dzierżawcy, ogrodnikowi Langerbeck, postawienie przed gospodarstwem tablicy z nazwą Malzkrug („Karczma przy Młynie Słodowym”), która to nazwa, co prawda już nie używana, wynikała z dawnej tradycji ludowej. Langerbeck nie miał ochoty wykonać tego zalecenia i wystąpił 8 września 1817 roku z prośbą o nadanie swojej posiadłości ze względu na jej położenie nazwy „Zielona Dolina” (Grünthal), na co wyrażono zgodę. Największa niezabudowana działka na tym terenie, położona powyżej doliny potoku Osówka należała w 1835 roku do zamieszkałego w Bydgoszczy nadleśniczego Schulemanna, który sprzedał ją radcy rządowemu Bettinowi ze Szczecina. Od Bettina ogród odkupił oberżysta Carl Friedrich Wilhelm Stumpf, będący do początku 1836 roku właścicielem gospodarstwa Kronenhof. W zakupionym ogrodzie Stumpf założył lokal rozrywkowy, z czasem nazwany „Elysium”. W położonym obok ogrodzie, także niezabudowanym, nabytym przez Schellberga powstał kolejny lokal o nazwie „Tivoli”. W 1860 roku ogrody zostały w całości rozparcelowane, i z chwilą, jak ostatnie cztery parcele uzyskały numerację ulicy Staszica, przyznana im w 1817 roku nazwa „Zielona Dolina” znikła z oficjalnego spisu miejscowości powiatu Randow.
Podobnie rozparcelowano przyległe do gruntów Miedzianego Młyna grunty należące do Grabowa (w okolicy obecnej ulicy Salomei i Ofiar Oświęcimia), i sięgające do obszaru położonego w rejonie obecnej ulicy Odzieżowej.
Istniejące w 1845 roku na terenie osiedla Kupfermühle 59 parceli należało do 53 właścicieli. Z tego z przekazanych przez Schleicha w wieczystą dzierżawę 17 działek przy starym Młynie Miedzianym zabudowano 14 działek, z 23 działek wydzielonych z folwarku Zabelsdorf zabudowano 23 (w tym Elysium będące początkowo własnością Stumpfa, a potem Schöneberga, oraz ogród Schellenberga w „Zielonej Dolinie”). Do części wydzielonej z majątku Niebuszewo należały także dwie cegielnie oraz wiatrak. Na działce „Długich Ogrodów” położona była tylko jedna parcela należąca do jednego właściciela, natomiast na gruntach grabowskich trzy działki należały do 3 właścicieli, a na gruntach drzetowskich na 15 parcelach zabudowanych zostało 12. Mieszkańcy osiedla należeli do parafii przy kościele św. Piotra i Pawła , oraz korzystali z cmentarza przy tzw. „Długich Ogrodach” (der lange Garten, 1879). Zabudowa poszczególnych działek spowodowała powstanie nowych ulic, którym w 1860 r. nadano oficjalne nazwy:
- Pölitzerstraße, brukowana ulica Policka, czyli przedłużenie drogi prowadzącej od młyna Miedzianego w kierunku północnym do Polic, mającej od połowy XIX wieku swój początek i nazwę od wylotu obecnej ulicy Ofiar Oświęcimia do obecnej Alei Wyzwolenia;
- Elysiumstraße, droga prowadząca od drogi polickiej w kierunku lokalu „Elysium”;
- Feldstraße, ulica Polna, tj. fragment ulicy Cyryla i Metodego położony na granicy pól przylegających do nowo powstającego osiedla; ponieważ ulica ta prowadziła w tym czasie w kierunku gruntów Drzetowa położonych na wzniesieniu miała początkowo otrzymać nazwę „górnej” (Bergstraße) lub „górnej drzetowskiej” (Bredower Bergstraße), z której wycofano się, gdyż nazwa Bergstraße istniała już na Nowym Mieście;
- Zabelsdorferstraße, czyli „ulica prowadząca w kierunku Niebuszewa”, stanowiąca górny fragment obecnej ulicy Kadłubka prowadzący od narożnika Elysiumstraße w kierunku Długich Ogrodów;
- Mühlenstraße, która przebiegając dotychczas poprzez most, położony na potoku Klingende Beek w osi przyszłej Pölitzerstraße, wiodła dalej w kierunku Młyna Słodowego, i została przedłużona w kierunku pól Niemierzyna. Przedłużenie to otrzymało nazwę Niemitzerstraße (obecnie jest to odcinek ulicy Krasińskiego od wylotu ulicy Słowackiego do odcinka ulicy Niemierzyńskiej prowadzącej do cmentarza niemierzyńskiego, i dalej do wioski Niemierzyn);
- Schulgang, przejście stanowiące połączenie ulicy [Ulica Księdza Stanisława Staszica|Grenzstraße]] z przedłużoną ulicą Pölitzerstraße. Zaproponowana dla niej przez władze policyjne nazwa „Połączenie” (Communication) została przez magistrat odrzucona z uzasadnieniem, iż brzmi ono obco. W rezultacie otrzymała nazwę „Przejścia szkolnego” (Schulgang) od położonych przy niej dwóch budynków szkolnych szkoły osiedlowej, do 1879 roku określanej mianem Grünhoffsche Schule, a następnie Lukas-Schule ;
- Kurzestraße, czyli ulica Krótka stanowiąca przedłużenie ulicy Schulgang, i umożliwiająca dojście do lokalu rozrywkowego Elysium.
- Langengarten, działka pomiędzy ulicami Boguchwały i Kadłubka, która zachowała swoją dawną nazwę z XVIII wieku, z jednym budynkiem mieszkalnym.
W 1866 roku powstała poprzeczna ulica prowadząca od ulicy Grenzstraße w kierunku pól niebuszewskich nazwana Taubenstraße, tj. ulicą Gołębią; była to ulica, którą jeszcze w 1873 roku określano mianem „ślepej ulicy”.
Z kolei w części drzetowskiej osiedla Kupfermühle, określanej jako Dolne Drzetowo (Unter-Bredow), a wcześniej oficjalnie od ok. 1855 roku zwanej Bredower-Antheil, w 1875 roku istniało już 11 ulic: Albert-, August-, Fabrik-, następnie pozostała część ulicy wspomnianej wyżej ulicy Feldstraße, a także krótko istniejąca odnoga ulicy Ulrichstraße nazwana Georgstraße, i kolejne ulice, tj. ulica Heinrich- (przedłużenie w kierunku północnym wyżej wspomnianej ulicy Pölitzerstraße), Markt-, Martin-, Rosen-, Ulrich- i Weidenstraße. Przy wspomnianej tu Martinstraße ok. 1866 roku na parceli 8a usytuowano budynek szkoły,

Część szczecińska

Do nowo powstającego przedmieścia w 1840 roku włączono także gospodarstwo rolne Michaela Gottfrieda Wolffa (Wulffa), syna Gottfrieda Wolffa, które nosiło nazwę „Zielonego Dworu” (Grünhof). Nazwa ta pojawiła się dopiero w 1817 roku. Przodek Michaela G. Wolffa, Johann Wulff wymieniony został w 1591 roku jako jeden z właścicieli gruntów rolnych na tzw. szczecińskim polu turzyńskim. Michael Gottfried Wolff sprzedał gospodarstwo w kwietniu 1840 roku inspektorowi rolnemu o nazwisku Christian Wilhelm Fechtner, sobie pozostawiając budynek z ogrodem położony prawdopodobnie po południowej stronie ulicy Staszica. Nabyte przez siebie gospodarstwo Fechtner natychmiast rozparcelował dzieląc je na 24 działki.
Na terenie osiedla Grünhof już w połowie XIX wieku istniały cztery ulice posiadające oficjalne nazwy:
- Mühlenstraße, czyli ulica Młyńska opadająca w dół w kierunku Młyna Słodowego (dolna część obecnej Alei Wyzwolenia do mostu na potoku Osówka, i jej przedłużenie, czyli odcinek obecnej ulicy Słowackiego prowadzącej do młyna);
- Pölitzerstraße, brukowana ulica Policka, czyli droga prowadząca w kierunku Polic, mająca początek przy obecnej Alei Wyzwolenia i wiodąca w dół głębokim wąwozem obecnej ulicy Ofiar Oświęcimia do granic gruntów Młyna Miedzianego, (nazwa ta, zgodnie z uchwałą magistratu, obowiązywała na całej jej długości od Bramy Królewskiej do ulicy Ofiar Oświęcimia dopiero od maja 1870 do 1880 roku) ;
- Grenzstraße, początkowo określana nazwą Gränzstraße, tu ulica Graniczna, czyli droga rozgraniczająca obie części nowo powstającego osiedla i biegnąca od skrzyżowania obecnej ulicy Ofiar Oświęcimia w górę doliny potoku Osówki do wspomnianej wyżej ulicy Mühlenstraße;
- Gartenstraße, droga, a obecnie ulica Odzieżowa, nazwana „ulicą Ogrodową”, i biegnąca od położonej przy obecnej Alei Wyzwolenia narożnej parceli budowniczego organów Emila Kaltschmidta (obecnie nie zabudowana działka na narożniku ulicy Ofiar Oświęcimia), w kierunku nieistniejącego już lokalu resursy mieszczańskiej (Bürgerliche Ressource).
W 1860 kupiec Gustaw A. Toepffer rozparcelował pole położone na północ od ulicy Birkenstraße, usytuowane pomiędzy Aleją Wyzwolenia a ulicą Leszka Białego. Po drugiej stronie Alei Wyzwolenia w drugiej połowie XIX podjęto próbę włączenia do szczecińskiej części Bolinka przyległego od południa gospodarstwa Petrihof. Parcelację działek i wytyczenie ulic na tym obszarze zrealizowano pomiędzy rokiem 1864 a 1875. Jedna z nich, prowadząca w górę w kierunku osiedla Westend i Nowy Turzyn (Neu Turnei, także Neu Torney) została nazwana w 1871 roku Werderstraße. Natomiast drogę, która od dawien dawna łączyła Grenzstraße z w/w Mühlenstraße, dotychczas określana jako „ulica nr 12” (Straße Nr. 12), oficjalnie nazwano we wrześniu 1875 roku mianem „ścieżki Grünhof” (Grünhofer Steig).

Oficjalne włączenie osiedla pod nazwą „Zielony Dwór” (Grünhof) do miasta Szczecina, które z czasem rozrosło się do obszaru, na który dzisiaj składają się osiedla administracyjne: Śródmieście-Północ, Niebuszewo-Bolinko i Niebuszewo, nastąpiło 1 września 1859 roku, tworząc tym samym dwudziesty drugi okręg miejski.

Bibliografia

• Berghaus H.K.W., Landbuch des Herzogthums Stettin, von Kamin und Hinterpommern; oder des Verwaltungsbezirks der Königlichen Regierung zu Stettin. Bd 2. Enthaltend den Randowschen Kreis und Allgemeines über die Kreise auf dem linken Oder-Ufer. Anklam 1865.
• Berghaus H.K.W., Geschichte der Stadt Stettin, der Hauptstadt von Pommern topographisch-statistisch beschrieben nach allen Richtungen ihres politischen, bürgerlichen, merkantilischen und kirchlichen Lebens. Th. 2. Bd. 8. Berlin-Wriezen/O 1875.
• Heyden H., Die Kirchen Stettins und ihre Geschichte. Stettin 1936.
• Kozińska B., Rozwój przestrzenny Szczecina od początku XIX wieku do II wojny światowej. I wyd. Szczecin 2002; II wyd. 2015.

Zobacz też

• Niebuszewo-Bolinko
• Galeria sedina.pl Grünhof

Linki zewnętrzne

• Tego Szczecina już nie ma. Nietypowe dzieje Niebuszewa i Bolinka.

Autor opracowania: Jan Iwańczuk