Hełm garnczkowy z Darginii
Hełm garnczkowy z Darginii
Historia obiektu
W literaturze bronioznawczej miejsce i okoliczności znalezienia hełmu przez długi czas pozostawały zagadkowe. Opisywano go jako hełm z Dargen, a miejscowość tę lokalizowano na wyspie Uznam, w okolicy Szczecina, gdzieś na Pomorzu a nawet w Nadrenii czy w tzw. Prusach Wschodnich. Dziś wiemy już, że chodzi o dzisiejszą Dargiń koło Bobolic.
Hełm został znaleziony w latach 60. XIX w. na częściowo zniwelowanym pagórku na łąką około 200 m na zachód od wsi (najprawdopodobniej jest to pozostałość siedziby rycerskiej na kopcu – stan. 1, AZP 18-23/69). Odkrycia dokonał ówczesny właściciel tego terenu stolarz Reetz podczas prac porządkowych. W lipcu 1869 r. hełm trafił do Królewskiego Gabinetu Sztuki w Berlinie (niem. Königliche Kunstkammer), a następnie w 1876 r. do nowo utworzonego Zbioru Militariów w berlińskim Arsenale (niem. Waffensammlung des Zeughauses). Zabytkowi nadano numer A.D. 14311. Hełm w dalszym ciągu przechowywany jest w Berlinie w Deutsches Historisches Museum obecnie pod numerem W1003.
Opis
Hełm ma wysokość około 30 cm, szerokość 19 cm i głębokość 24 cm. Osłona została wykonana z pięciu żelaznych płyt – dwóch w części twarzowej, dwóch w części potylicznej i jednej na szczycie. Płyty te o grubości 0,5-3 mm połączone zostały za pomocą 52 nitów. Przód dzwonu jest opuszczony względem tyłu. Szczelina wzrokowa jest bardzo wąska i rozdzielona na dwie części okuciami łączącymi blachy dzwonu. Szczyt jest płaski, otwory wentylacyjne małe i nieliczne. W obecnym stanie zachowania (niewielkie ubytki w potylicznej partii dzwonu) hełm waży 2,26 kg.
Badania wykazały, że hełm wykonano ze średnio nawęglonej stali (0,5% C). Materiał ma strukturę ferrytyczno-perlityczną o znacznej twardości (256 HV), co pozytywnie wyróżnia go na tle innych przeanalizowanych hełmów garnczkowych.
W chwili obecnej liczbę zachowanych w całości lub w większych fragmentach hełmów garnczkowych szacować można na nieco ponad 20 egzemplarzy, a okaz z Darginii powszechnie uważany jest za jeden z najlepiej zachowanych a zarazem najstarszych (3. ćwierć XIII w.) i prezentujących najpierwotniejszą formę rozwojową hełmów garnczkowych.
Bibliografia
- Breiding Dirk H., Some Notes on Great Helms, Crests and Early Tournament Reinforces, “London Park Lane Arms Fair” 2013, s. 21.
- Eggers Hans Jürgen, Bollnow Hermann, Vor- und Frühgeschichte des Kreises Bublitz, „Unser Pommerland“ 20/3-4, 1935, s. 113.
- Horn Georg, Der Wall in Dargen, Kreis Bublitz, „Unsere Heimat. Beilage zur Kösliner Zeitung“ 14/1932, s. 3-4.
- Horn Georg, Der Topfhelm aus Dargen, Unser Pommerland 20/3-4, 1935, s. 191-192.
- Janowski Andrzej, Gdzie leży Dargen? Rozwiązanie stuletniej zagadki, „Acta Militaria Mediaevalia”, t. 15, w druku.
- Lüken Sven, Topfhelm [w:] Aufbruch in die Gotik. Der Magdeburger Dom und die späte Stauferzeit. Band II. Katalog, red. M. Puhle, N. Lammert, Magdeburg-Mainz 2009, s. 376-377.
- Lüken Sven, Topfhelm [w:] Burg und Herrschaft, red. R. Atzbach, S. Lüken, H. Ottomeyer, Berlin-Dresden 2010, s. 74.
- Maciejowski Maciej, Wizerunek hełmu garnczkowego na pieczęciach rycerstwa zachodniopomorskiego w pierwszej połowie XIV w. w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie, „Materiały Zachodniopomorskie”, t. 46, 2000, s. 279-286.
- Müller Heinrich, Kunter Fritz, Europäische Helme aus der Sammlung des Museums für Deutsche Geschichte, Berlin 1971, s. 326, Abb. 35-36.
- Pierzak Jerzy, Średniowieczne hełmy garnczkowe na ziemiach polskich na tle zachodnioeuropejskim, Bytom 2005, s. 42, 272-273, ryc. 3.
- Qausigroch Günter, Der Topfhelm von Dargen, „Waffen- und Kostümkunde“, t. 21, 1979, s. 11-24.
- Schneider Hugo, Die beiden Topfhelme von Madeln: die Entwicklungsgeschichte des Topfhelm, „Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte“, t. 14, z. 1, 1953, s. 26, 29.
- Williams Alan, Edge David, Great helms and their development into helmets, “Gladius”, t. 24, 2004, s. 125.
- Žákovský Petr, Hošek Jiři, Cisár Vlado, A unique finding of a great helm from the Dalečín castle in Moravia, “Acta Militaria Mediaevalia”, t. 8, 2012, s. 98.
