Helena Gazda
| Helena Gazda | |||
| |||
| Data urodzenia | 27 listopada 1906 | ||
| Miejsce urodzenia | Podwierzbie | ||
| Data śmierci | 11 sierpnia 1990 | ||
| Miejsce śmierci | Sochaczew | ||
| Narodowość | polska | ||
Helena Gazda (1906-1990) - nauczycielka, laborantka fotograficzna, działaczka społeczna i samorządowa.
Życiorys
Urodziła się 27 listopada 1906 roku w Podwierzbiu, w powiecie garwolińskim. Córka Grzegorza Marciniaka - rolnika i działacza samorządowego, radnego Sejmiku Powiatowego w Garwolinie oraz Marianny Marciniak, z domu Cytryniak. To po ojcu pewnie odziedziczyła społecznikowskie pasje. Jej dziadek był zarządcą majątku Zamoyskich w Bączkach. Szkołę podstawową ukończyła w Podwierzbiu, a w 1925 roku gimnazjum Marii Rybickiej w Warszawie. Potem uczyła się w seminarium nauczycielskim na Kresach, w okolicach Stryja.
2 lutego 1929 roku w kościele św. Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie wyszła za mąż za Józefa Gazdę, fotografa krajobrazowego, współwłaściciela, wraz z bratem Franciszkiem, wydawnictwa pocztówek. W rodzinnej firmie zajmowała się atelier fotograficznym. To także dzięki niej widokówki były niepowtarzalne i łatwo rozpoznawalne. Opisywała je ręcznie. Na każdej umieszczała nazwisko lub autograf Franciszka, głównego fotografa i współwłaściciela firmy, opis widoku, nazwę cyklu, w którym przez lata wydawali pocztówki: Polonia admirabilis (Polska podziwu godna) i numer porządkowy zdjęcia. W czasie okupacji po polsku i po niemiecku.
6 listopada 1929 roku urodził się syn Heleny i Józefa, Zbigniew. Inna ważna data dla rodzinnej spółki, to przeprowadzka Franciszka z Krakowa do Warszawy. Braciom łatwiej teraz było zarządzać rodzinną firmą i sporym już majątkiem. W 1937 roku stworzyli warszawskie wydawnictwo: Wytwórnię Fotograficznych Kart Widokowych FRANCISZEK GAZDA. Działali pod dwoma adresami. Na ulicy Piusa XI 47A, z drugim wejściem od Koszykowej 66, była główna siedziba wydawnictwa, atelier fotograficzne i mieszkanie, na Wielkiej 22, sklep z pocztówkami i materiałami piśmiennymi, którym zarządzał Józef, mieszkanie i drugie atelier.
Kiedy wybuchła II wojna światowa, mąż Józef został powołany do wojska, bronił Warszawy (1/2 Baon ON), dostał się do niewoli, po powrocie trafił do partyzantki, działał w konspiracji i wziął udział w powstaniu warszawskim. Obok kamienicy przy Piusa XI 47A stanęły dwie barykady, zamykały z jednej strony ulicę Piusa XI, z drugiej Koszykową. Józef był zastępcą komendanta domu, Helena przygotowywała jedzenie dla powstańców. Barykady broniły się do końca.
Wytwórnia istniała do kapitulacji powstania. Przed wyjściem z Warszawy do obozu w Pruszkowie, Helena i Józef zakopali cały swój majątek w piwnicy, kiedy po wojnie wrócili do miasta okazało się, że Niemcy po wyjściu mieszkańców zburzyli obie kamienice, szabrownicy rozkradli cenny sprzęt, a szklane negatywy pocztówek zostały w większości rozbite. Te wygrzebane spod gruzów wozili ze sobą po Polsce. 77 szklanych negatywów warszawskich w 1983 roku Helena oddała do Muzeum Warszawy.
Zamieszkali w Pruszkowie. Józef wyjechał na Zachód szukać pracy i mieszkania, Helena próbowała odnaleźć zaginionego syna Zbyszka. Kiedy go znalazła w Magnuszewie, Józef przyjechał do Pruszkowa i zabrał rodzinę do Gościna, gdzie na Józefa czekała posada wójta gminy, a na Helenę „kancelistki” w Urzędzie Gminy.
Od 1 września 1945 roku zaczęła pracować w szkole podstawowej i na kursach dla analfabetów. Oprócz tego zajmowała się też działalnością społeczną i samorządową. Po przedwczesnej śmierci męża, w 1967 roku kiedy starała o rentę po nim, pisała o swojej działalności : „Organizatorka i przewodnicząca Ligi Kobiet, pracownik Najwyższej Izby Kontroli Państwa na ryczałcie z Warszawy, delegat na szczeblu Ministerialnym w Szczecinie lub w Warszawie. Aktywny członek PCK. Wyżej wymienione funkcje pełniłam w latach czterdziestych.”
Społecznikowskie geny po ojcu, radnym Grzegorzu Marciniaku, odziedziczyli też pewnie dwaj bracia Heleny, Wacław i Bronisław, „pracownicy umysłowi”, którzy wspierali młode kadry administracji Gościna. A także siostra Józefa, która była pielęgniarką w Domu Dziecka.
Po zakończeniu roku szkolnego 1948/1949 Helena już nie pracowała zawodowo ani społecznie, zajmowała się domem i wychowywaniem córki Marzanny (później Marzanny de Latour), która urodziła się w Gościnie 7 stycznia 1946 roku. Aż wreszcie znowu odezwały się rodzinne, społecznikowskie geny, kiedy w 1957 roku Józef i Helena zamieszkali w Szymanowie. Wtedy obydwoje zostali ławnikami w Sądzie Powiatowym w Sochaczewie.
Helena Gazda zmarła 11 sierpnia 1990 roku w Sochaczewie.
Bibliografia
- Archiwum rodzinne Marzanny de Latour.
- Latour, Marzanna de. Drugie życie starych widokówek. Warszawa : Ekbin Studio PR Ewa Kielak-Ciemniewska, 2015.
- Stopa, Magdalena. Przed wojną i pałacem. Warszawa : Dom Spotkań z Historią, 2015.
