Jan Papuga

	Jan Papuga
	pisarz marynista
Data urodzenia	16 lutego 1915
Miejsce urodzenia	Zbyszek
Data śmierci	2 stycznia 1974
Miejsce śmierci	Szczecin
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Szczecinie (kw. 44-1-17)
Lokalizacja grobu	zobacz na mapie

Jan Papuga (1915-1974) – pisarz marynista, marynarz, globtroter

Życiorys

Jan Franciszek Papuga urodził się 16 lutego 1915 roku we wsi Zbyszek koło Piotrkowa Trybunalskiego w rodzinie Wawrzyńca i Bronisławy. Wychowywał się w robotniczych dzielnicach Łodzi. Tu ukończył sześć klas szkoły powszechnej i zdał egzamin nadzwyczajny z klasy siódmej. W latach 1929-1935 był robotnikiem w łódzkim przemyśle. Później wstąpił do Dywizjonu Lotniczego w Pucku, skąd został usunięty za przynależność do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. Krótko uczęszczał do Podoficerskiej Szkoły Lotniczej w Sadkowie koło Radomia. Postanowił zrealizować swoje marzenie o pływaniu. Po dotarciu do Konstancy, zamustrował się na statek s/s „Polonia”, gdzie pracował jako palacz. Od 1935 roku pływał na statkach handlowych różnych bander. Opłynął niemal cały świat. Często opuszczał statki i podejmował samotną włóczęgę. Wybuch II wojny światowej wojny zastał go w Goeteborgu w Szwecji. W drugiej połowie 1942 roku zaciągnął się na polskie statki „Lublin” i „Bałtyk”, na których do końca 1943 roku pływał w konwojach do USA i Kanady. Aresztowany za włóczęgostwo, trafił do więzienia w El Paso. Tam podjął próby literackie. Zadebiutował w 1942 roku na łamach nowojorskiego czasopisma „Nowy Świat”. Lata 1944-1945 spędził w Londynie, gdzie był członkiem organizacji „Jedność i Czyn”. Swoje wojenne przeżycia i morskie wędrówki opisał w książce Najpiękniejszy rejs, którą wydał w Londynie w 1945 roku dzięki pomocy Antoniego Słonimskiego. Publikował również w londyńskiej „Nowej Polsce”.

Od 1946 roku związany ze Szczecinem. Już w marcu tego roku razem z Marią Boniecką, Witoldem Wirpszą, Władysławem Broniewskim, Gustawem Morcinkiem wziął udział w inauguracji Klubu Literacko-Artystycznego. Pracował dorywczo. Nigdy nie podjął żadnej stałej pracy. Niezależnie od tego pisał. Pierwszy reportaż W Karsiborskim Kanale zamieścił 14 lipca 1947 roku na łamach „Szczecińskiego Głosu Ludu” ( późniejszy „Głos Szczeciński”). Odtąd nieregularnie, ale aż do śmierci, zamieszczał w lokalnej prasie, m.in. w „Kurierze Szczecińskim” i „Spojrzeniach” barwne reportaże i opowiadania przedstawiające losy wszystkich, którzy swoje życie związali z morzem. Ponadto publikował w „Dzienniku Bałtyckim”, „Kuźnicy”, „Polsce Zbrojnej”, „Wietrze od Morza”, „Trybunie Ludu”, „Kulturze”, „Życiu Literackim” i w „Twórczości”. W 1949 roku ukończył powieść Czterech z Albatrosa, którą pod tytułem Okrutny świat wydano dopiero w 1987 roku. W 1951 roku powrócił do pracy marynarza. Po rocznym rejsie do Chin, niesłusznie oskarżony politycznie, został odsunięty od pracy na morzu. Został też usunięty z PZPR. Książeczkę żeglarską zwrócono mu dopiero po Październikowej odwilży. W 1958 roku na krótko powrócił na morze. Pływał na statku bandery fińskiej. Później pracował jako rybak. Aby utrzymać żonę Irenę i syna, udzielał licznych wywiadów. Głównie jednak utrzymywał się ze stypendiów ZLP i spotkań autorskich.

Autor głośnych Listów do żony, które w interpretacji Krzysztofa Chamca nadała rozgłośnia Polskiego Radia w Szczecinie 23 marca 1958 roku. W 1965 roku dzięki pomocy Michała Misiornego wydał zbiór opowiadań Guadalajara! Guadalajara!. Po raz kolejny stał się literackim odkryciem Szczecina. W 1967 roku w ramach przyznanego mu stypendium literackiego wypłynął w dalekomorski rejs. Ponownie planował samotną podróż po świecie. Rozpoczął pieszą wędrówkę po Afryce, rezultatem której miała być kolejna książka. Aresztowany w Kamerunie, powrócił do Polski jako więzień. Po załamaniu nerwowym, zamieszkał samotnie w Barlinku. Wydał książkę Papierowa dżungla i zbiór opowiadań Rio Papagaio. Powrócił do Szczecina i zamieszkał na poddaszu domu przy ul. Małopolskiej w bardzo skromnych warunkach. Nękany ciężką chorobą, do której publicznie się nie przyznawał, odsunął się całkowicie od znajomych i przyjaciół. Zajął się porządkowaniem swoich maszynopisów i notatek. Większość z nich została opublikowana dopiero po śmierci pisarza. Ostatnią podróż odbył w 1973 roku do NRD. Opisał ją w reportażu Jeszcze raz..., którego obszerne fragmenty opublikowano w kwietniowym numerze miesięcznika społeczno-kulturalnego „Spojrzenia” z 1974 roku.

Wśród czytelników i krytyków literackich ceniony za prostotę języka, zwięzłość i autentyzm. Ze współczesnych mu, wysoko był ceniony przez Zofię Nałkowską i Jarosława Iwaszkiewicza. Jednak jego warsztat pisarski praktycznie został uznany dopiero kilka lat po śmierci. Obecnie uważany jest za jednego z najciekawszych polskich marynistów.

Niski, krępy, w kolorowej koszuli, wytartych, spłowiałych spodniach, sandałach na bosych stopach i z nieodłącznym chlebakiem przerzuconym przez ramię, był jedną z najlepiej rozpoznawalnych i najbarwniejszych postaci Szczecina.

Zmarł 2 stycznia 1974 roku w Szczecinie. Został pochowany w Kwaterze Zasłużonych na Cmentarzu Centralnym (kw. 44-1-17).

Karta rybacka

Jan Papuga w obiektywie Witolda Chromińskiego (1966)

fot. ze zbiorów Joanny Panasiewicz

Twórczość

1945 – Najpiękniejszy rejs (opowiadania) - wyd. Orbis, Londyn
1946 – Szczury morskie - wyd. Polskie Pismo i Książka, Warszawa (polskie wydanie Najpiękniejszego rejsu)
1955 – Agitator (opowiadanie), „Życie Kulturalne Wiejskie” 1955 nr 4, s. 4-5
1959 – Salem, przyjaciele (opowiadanie), „Dodatek literacki Głosu Szczecińskiego” nr 6, „Głos Szczeciński” 1959 nr 152, s. 2
1963 – W lodach. Reportaż z Zalewu, „Kurier Szczeciński” 1963 nr 62, s. 4
1963 – Dom piękna i radości, „Kurier Szczeciński” 1963 nr 304, s. 4
1963 – Konwój (opowiadanie), „Kurier Szczeciński” 1963, s. 5
1965 – Guadalajara! Guadalajara! (opowiadania) - Wydawnictwo Poznańskie, Poznań
1966 – Freski bałtyckie, „Tygodnik Kulturalny” 1966 nr 26, s. 5
1969 – Rio Papagaio (opowiadania) - Wydawnictwo Morskie, Gdańsk
1974 – Jeszcze raz... (reportaż), „Spojrzenia” 1974 nr 4, s. 12-13 i 31
1975 – Oceany, oceany (opowiadania) - Wydawnictwo Poznańskie, Poznań (w opracowaniu Stanisława Telegi)
1982 – Papierowa dżungla (powieść) - Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin (w opracowaniu Mariusza Czarnieckiego)
1983 – Singsiarz (opowiadania) - Wydawnictwo Literackie, Kraków
1984 – Okrutny świat (powieść) - Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin (w opracowaniu Mariusza Czarnieckiego)

Szczury morskie, Polskie Pismo i Książka, Warszawa 1946
Guadalajara! Guadalajara!, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1965
Rio Papagaio, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1969
Oceany, oceany..., Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1975

Papierowa dżungla, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1982
Singsiarz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983
Okrutny świat, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1984

Nagrody

1949 – Nagroda Literacka miasta Szczecina
1961 – III nagroda w konkursie marynistycznym (3 tys. zł)
1966 – Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego za zasługi dla rozwoju województwa szczecińskiego

O Janie Papudze m.in.

Wiesław Andrzejewski, Wędrowiec wielkiego szlaku, „Spojrzenia” 1974 nr 5, s. 11 i 20
Stanisław Telega, Pisarz z marynarskiej legendy, „Morze i Ziemia” 1983 nr 16, s. 6-7
Piotr Zwilnian, Tęsknota za przygodą, „Morze i Ziemia” 1983 nr 6, s. 9

Ciekawostki

Jan Papuga jest patronem ulicy na szczecińskim Świerczewie
Na ścianie budynku przy ul. Małopolskiej 46B, w którym mieszkał pisarz, umieszczono pamiątkową mosiężną tablicę o treści: Tu mieszkał w latach 80-tych Jan Papuga pisarz marynista. ZLP, UM i RO. Tablica zawiera błędną informację o dacie zamieszkania pisarza. Jan Papuga zmarł w 1974 roku
Kamienna głowa pisarza jest umieszczona nad oknami pierwszego piętra Pałacu pod Głowami (d. Klub „13 Muz”) przy pl. Żołnierza Polskiego. Jest ona jedną z dziewięciu głów szczecinian związanych z szeroko pojętą kulturą i zasłużonych dla miasta

Zobacz także

Bibliografia

Lesław M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1939-1991. Leksykon, PWN, Warszawa 1995
Paweł Bartnik, Jan Macholak, Kronika Szczecina 1945-2005. Z biegiem lat, z biegiem dni, Wydawnictwo „Dokument”, Szczecin 2005
Mariusz M. Czarniecki, Szaleństwa Jana Papugi w: Poszukiwacze piękna, Ottonianum, Szczecin 1998
Katalog wystawy „Wybitni Szczecinianie” w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie
Piotr Kuncewicz, Agonia i nadzieja t. IV Proza polska od 1956, Graf-Punkt, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1994, s. 121-123
Joanna Osajda, Samotny włóczęga w: Ku Słońcu 125 (pod red. Mariusza Czarnieckiego), Wyd. Glob, Szczecin 1987, s. 141-148

Autor opracowania: Andrzej Androchowicz