Jan Papuga
Jan Papuga | |||
pisarz marynista | |||
| |||
Data urodzenia | 16 lutego 1915 | ||
Miejsce urodzenia | Zbyszek | ||
Data śmierci | 2 stycznia 1974 | ||
Miejsce śmierci | Szczecin | ||
Miejsce spoczynku | Cmentarz Centralny w Szczecinie (kw. 44-1-17) | ||
Lokalizacja grobu | zobacz na mapie | ||
Jan Papuga (1915-1974) – pisarz marynista, marynarz, globtroter
Życiorys
Jan Franciszek Papuga urodził się 16 lutego 1915 roku we wsi Zbyszek koło Piotrkowa Trybunalskiego w rodzinie Wawrzyńca i Bronisławy. Wychowywał się w robotniczych dzielnicach Łodzi. Tu ukończył sześć klas szkoły powszechnej i zdał egzamin nadzwyczajny z klasy siódmej. W latach 1929-1935 był robotnikiem w łódzkim przemyśle. Później wstąpił do Dywizjonu Lotniczego w Pucku, skąd został usunięty za przynależność do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. Krótko uczęszczał do Podoficerskiej Szkoły Lotniczej w Sadkowie koło Radomia. Postanowił zrealizować swoje marzenie o pływaniu. Po dotarciu do Konstancy, zamustrował się na statek s/s „Polonia”, gdzie pracował jako palacz. Od 1935 roku pływał na statkach handlowych różnych bander. Opłynął niemal cały świat. Często opuszczał statki i podejmował samotną włóczęgę. Wybuch II wojny światowej wojny zastał go w Goeteborgu w Szwecji. W drugiej połowie 1942 roku zaciągnął się na polskie statki „Lublin” i „Bałtyk”, na których do końca 1943 roku pływał w konwojach do USA i Kanady. Aresztowany za włóczęgostwo, trafił do więzienia w El Paso. Tam podjął próby literackie. Zadebiutował w 1942 roku na łamach nowojorskiego czasopisma „Nowy Świat”. Lata 1944-1945 spędził w Londynie, gdzie był członkiem organizacji „Jedność i Czyn”. Swoje wojenne przeżycia i morskie wędrówki opisał w książce Najpiękniejszy rejs, którą wydał w Londynie w 1945 roku dzięki pomocy Antoniego Słonimskiego. Publikował również w londyńskiej „Nowej Polsce”.
Od 1946 roku związany ze Szczecinem. Już w marcu tego roku razem z Marią Boniecką, Witoldem Wirpszą, Władysławem Broniewskim, Gustawem Morcinkiem wziął udział w inauguracji Klubu Literacko-Artystycznego. Pracował dorywczo. Nigdy nie podjął żadnej stałej pracy. Niezależnie od tego pisał. Pierwszy reportaż W Karsiborskim Kanale zamieścił 14 lipca 1947 roku na łamach „Szczecińskiego Głosu Ludu” ( późniejszy „Głos Szczeciński”). Odtąd nieregularnie, ale aż do śmierci, zamieszczał w lokalnej prasie, m.in. w „Kurierze Szczecińskim” i „Spojrzeniach” barwne reportaże i opowiadania przedstawiające losy wszystkich, którzy swoje życie związali z morzem. Ponadto publikował w „Dzienniku Bałtyckim”, „Kuźnicy”, „Polsce Zbrojnej”, „Wietrze od Morza”, „Trybunie Ludu”, „Kulturze”, „Życiu Literackim” i w „Twórczości”. W 1949 roku ukończył powieść Czterech z Albatrosa, którą pod tytułem Okrutny świat wydano dopiero w 1987 roku. W 1951 roku powrócił do pracy marynarza. Po rocznym rejsie do Chin, niesłusznie oskarżony politycznie, został odsunięty od pracy na morzu. Został też usunięty z PZPR. Książeczkę żeglarską zwrócono mu dopiero po Październikowej odwilży. W 1958 roku na krótko powrócił na morze. Pływał na statku bandery fińskiej. Później pracował jako rybak. Aby utrzymać żonę Irenę i syna, udzielał licznych wywiadów. Głównie jednak utrzymywał się ze stypendiów ZLP i spotkań autorskich.
Autor głośnych Listów do żony, które w interpretacji Krzysztofa Chamca nadała rozgłośnia Polskiego Radia w Szczecinie 23 marca 1958 roku. W 1965 roku dzięki pomocy Michała Misiornego wydał zbiór opowiadań Guadalajara! Guadalajara!. Po raz kolejny stał się literackim odkryciem Szczecina. W 1967 roku w ramach przyznanego mu stypendium literackiego wypłynął w dalekomorski rejs. Ponownie planował samotną podróż po świecie. Rozpoczął pieszą wędrówkę po Afryce, rezultatem której miała być kolejna książka. Aresztowany w Kamerunie, powrócił do Polski jako więzień. Po załamaniu nerwowym, zamieszkał samotnie w Barlinku. Wydał książkę Papierowa dżungla i zbiór opowiadań Rio Papagaio. Powrócił do Szczecina i zamieszkał na poddaszu domu przy ul. Małopolskiej w bardzo skromnych warunkach. Nękany ciężką chorobą, do której publicznie się nie przyznawał, odsunął się całkowicie od znajomych i przyjaciół. Zajął się porządkowaniem swoich maszynopisów i notatek. Większość z nich została opublikowana dopiero po śmierci pisarza. Ostatnią podróż odbył w 1973 roku do NRD. Opisał ją w reportażu Jeszcze raz..., którego obszerne fragmenty opublikowano w kwietniowym numerze miesięcznika społeczno-kulturalnego „Spojrzenia” z 1974 roku.
Wśród czytelników i krytyków literackich ceniony za prostotę języka, zwięzłość i autentyzm. Ze współczesnych mu, wysoko był ceniony przez Zofię Nałkowską i Jarosława Iwaszkiewicza. Jednak jego warsztat pisarski praktycznie został uznany dopiero kilka lat po śmierci. Obecnie uważany jest za jednego z najciekawszych polskich marynistów.
Niski, krępy, w kolorowej koszuli, wytartych, spłowiałych spodniach, sandałach na bosych stopach i z nieodłącznym chlebakiem przerzuconym przez ramię, był jedną z najlepiej rozpoznawalnych i najbarwniejszych postaci Szczecina.
Zmarł 2 stycznia 1974 roku w Szczecinie. Został pochowany w Kwaterze Zasłużonych na Cmentarzu Centralnym (kw. 44-1-17).
Jan Papuga w obiektywie Witolda Chromińskiego (1966)
fot. ze zbiorów Joanny Panasiewicz
Twórczość
- 1945 – Najpiękniejszy rejs (opowiadania) - wyd. Orbis, Londyn
- 1946 – Szczury morskie - wyd. Polskie Pismo i Książka, Warszawa (polskie wydanie Najpiękniejszego rejsu)
- 1955 – Agitator (opowiadanie), „Życie Kulturalne Wiejskie” 1955 nr 4, s. 4-5
- 1959 – Salem, przyjaciele (opowiadanie), „Dodatek literacki Głosu Szczecińskiego” nr 6, „Głos Szczeciński” 1959 nr 152, s. 2
- 1963 – W lodach. Reportaż z Zalewu, „Kurier Szczeciński” 1963 nr 62, s. 4
- 1963 – Dom piękna i radości, „Kurier Szczeciński” 1963 nr 304, s. 4
- 1963 – Konwój (opowiadanie), „Kurier Szczeciński” 1963, s. 5
- 1965 – Guadalajara! Guadalajara! (opowiadania) - Wydawnictwo Poznańskie, Poznań
- 1966 – Freski bałtyckie, „Tygodnik Kulturalny” 1966 nr 26, s. 5
- 1969 – Rio Papagaio (opowiadania) - Wydawnictwo Morskie, Gdańsk
- 1974 – Jeszcze raz... (reportaż), „Spojrzenia” 1974 nr 4, s. 12-13 i 31
- 1975 – Oceany, oceany (opowiadania) - Wydawnictwo Poznańskie, Poznań (w opracowaniu Stanisława Telegi)
- 1982 – Papierowa dżungla (powieść) - Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin (w opracowaniu Mariusza Czarnieckiego)
- 1983 – Singsiarz (opowiadania) - Wydawnictwo Literackie, Kraków
- 1984 – Okrutny świat (powieść) - Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin (w opracowaniu Mariusza Czarnieckiego)
Papierowa dżungla, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1982
Okrutny świat, Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1984
Nagrody
- 1949 – Nagroda Literacka miasta Szczecina
- 1961 – III nagroda w konkursie marynistycznym (3 tys. zł)
- 1966 – Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego za zasługi dla rozwoju województwa szczecińskiego
O Janie Papudze m.in.
- Wiesław Andrzejewski, Wędrowiec wielkiego szlaku, „Spojrzenia” 1974 nr 5, s. 11 i 20
- Stanisław Telega, Pisarz z marynarskiej legendy, „Morze i Ziemia” 1983 nr 16, s. 6-7
- Piotr Zwilnian, Tęsknota za przygodą, „Morze i Ziemia” 1983 nr 6, s. 9
Ciekawostki
- Jan Papuga jest patronem ulicy na szczecińskim Świerczewie
- Na ścianie budynku przy ul. Małopolskiej 46B, w którym mieszkał pisarz, umieszczono pamiątkową mosiężną tablicę o treści: Tu mieszkał w latach 80-tych Jan Papuga pisarz marynista. ZLP, UM i RO. Tablica zawiera błędną informację o dacie zamieszkania pisarza. Jan Papuga zmarł w 1974 roku
- Kamienna głowa pisarza jest umieszczona nad oknami pierwszego piętra Pałacu pod Głowami (d. Klub „13 Muz”) przy pl. Żołnierza Polskiego. Jest ona jedną z dziewięciu głów szczecinian związanych z szeroko pojętą kulturą i zasłużonych dla miasta
Zobacz także
- Strona poświęcona Janowi Papudze
- Fragment archiwalnego programu telewizyjnego z udziałem Jana Papugi
Bibliografia
- Lesław M. Bartelski, Polscy pisarze współcześni 1939-1991. Leksykon, PWN, Warszawa 1995
- Paweł Bartnik, Jan Macholak, Kronika Szczecina 1945-2005. Z biegiem lat, z biegiem dni, Wydawnictwo „Dokument”, Szczecin 2005
- Mariusz M. Czarniecki, Szaleństwa Jana Papugi w: Poszukiwacze piękna, Ottonianum, Szczecin 1998
- Katalog wystawy „Wybitni Szczecinianie” w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie
- Piotr Kuncewicz, Agonia i nadzieja t. IV Proza polska od 1956, Graf-Punkt, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1994, s. 121-123
- Joanna Osajda, Samotny włóczęga w: Ku Słońcu 125 (pod red. Mariusza Czarnieckiego), Wyd. Glob, Szczecin 1987, s. 141-148