Kolegium Jageteufla

Kolegium Jageteufla
Zabudowania Fundacji Jageteufla przy Kleine Domstraße Nr. 5-6
Nazwa niemiecka	Jageteuffelsche Kollegium
Lokalizacja	Kleine Domstraße Nr. 5/ Mariacka 6-8
Data budowy	ok. XIV wieku
[ Zobacz Kolegium Jageteufla na mapie.]

Kolegium Jageteufla (niem. Jageteuffelsche Kollegium), nie istniejący obecnie budynek fundacji zajmującej się wychowaniem i nauką chłopców; położony przy ulicy Mariackiej naprzeciw zniszczonego na przełomie XVIII/XIX wieku kościoła Mariackiego. Na jego miejscu w połowie XX wieku wybudowano budynek, w którym mieściły się siedziby PAX-u i kilku innych katolickich stowarzyszeń i organizacji. Przez jakiś czas była tu też placówka jednego z banków, swego czasu też księgarnia.

Historia

Teren, na którym położone było Kolegium Jageteufla, jeszcze w pierwszej połowie XIII wieku należał do księcia Barnima I. Po zburzeniu w 1249 roku istniejącego w tym miejscu książęcego grodu został przekazany miastu. W roku 1263 rozpoczęto tu budowę kaplicy Mariackiej, późniejszej kolegiaty, a w 1277 roku do istniejących od 1237 r. dwóch szczecińskich parafii kościelnych św. Jakuba i św. Piotra, doszła nowa parafia, Mariacka. Jak było to wówczas w zwyczaju obszar ten oczywiście wyłączono spod jurysdykcji miejskiej. Powstała w ten sposób tzw. wolna enklawa kościelna (St. Marien Kirchen Freiheit), a położone na nim nieruchomości weszły w skład fundacji Mariackiej (Marienstift). Enklawa nie obejmowała jednak w całości wszystkich parceli wchodzących w skład parafii, gdyż pomiędzy rokiem 1249 a 1263 część z nich była już w rękach prywatnych. Według wspomnianej przez C. Fredricha ugody księcia Filipa II z miastem, zawartej w 1612 roku, obszar wolnej enklawy kościelnej Fundacji Mariackiej obejmował również grunty przy ulicy Mariackiej 5, 6 i 7.

Usytuowanie dawnego budynku PAX-u na tle szkicu z 1706 roku

Budynek Nr. 5 należący do Fundacji Jageteufla (Jageteuffelsche Kollegium), zwany również Kolegium Mariackim, położony był naprzeciw kościoła Mariackiego. Fundację założył Otto Jageteufel, radny miejski w 1382 r., burmistrz Szczecina w latach 1387-1412. Według Friedeborna rajcą był w 1370, a burmistrzem od 1384 r. ). Jageteufel zapisał w testamencie z 1399 roku pewną kwotę na utrzymanie domu i naukę dla 24 biednych chłopców, sierot i podrzutków. Fundacja weszła w życie zaraz po jego śmierci (9 września 1412), a jej siedziba początkowo mieściła się, jak głosi długoletnia tradycja, w prywatnym domu Jageteufla położonym przy północnej stronie Rynku Końskiego, zwanej „przy górnej piwnicy miejskiej” (by dem bouensten stattkeller), czyli przy dzisiejszej ulicy Koński Kierat nr 13). Jeszcze w XVI wieku w księgach miejskich dom ten określany był nazwą „Jageteufels-Collegien-Haus”
W dniu 14 stycznia 1469 roku rycerz Dinnies von der Osten, zwany „Mądrym Rycerzem”, a także „Białym Rycerzem”, podarował wychowankom kolegium dom z ogrodem po swoim zmarłym synu imieniem Hans, położony naprzeciw wieży kościoła Mariackiego przy ulicy Kleine Domstraße Nr. 5. W zamian żacy zostali zobowiązani do codziennego wykonania pieśni pochwalnej oraz modlitwy poobiedniej za duszę jego syna, matki i wszystkich chrześcijan. Na położonej obok działce, należącej do wikarówki kościoła Mariackiego (Kleine Domstraße Nr. 4), tuż przy granicy z Nr 5. usytuowana była studnia, która służyła obu parcelom i była przedmiotem wielokrotnego sporu, co znalazło odbicie w dokumencie z roku 1586 i licznych jego odpisach. Studnia przetrwała w piwnicy bocznego budynku Nr. 4 do 1945 roku. Zmiany w szkolnictwie po wprowadzeniu reformacji nie objęły kolegium, przeprowadzono jedynie jego reorganizację, wiążąc go ściśle ze szkołą miejską. Dom w 1774 r. został przebudowany i po ponad 400 latach, po przeniesieniu kolegium w 1882 roku do nowego budynku przy ulicy Kurfürstenstraße Nr. 9, przeszedł w prywatne ręce.

Usytuowanie biurowca dawnego PAX-u na tle planu sprzed 1945 roku

Do fundacji należał również położony obok dom Kleine Domstraße Nr. 6, a właściwie, biorąc pod uwagę rozmiary, buda. Początkowo mieli tu ciasne kwatery członkowie kapituły Mariackiej, potem muzycy kościelni, m.in. flecista Zeumer, a w latach 1716-1744 flecista Ramnitz. Na podwórzu spis katastralny z 1706 roku wymieniał małą stajnię, nad którą położone były również pomieszczenia mieszkalne. Życzenie zarządców fundacji Jageteufla z 1732 roku, by przy przebudowie ich starej siedziby dołączyć stojący obok dom Nr. 6 (czemu zawdzięczamy rysunek z 1734 r.), nie spełniło się. Podobnie zresztą jak sam zamiar fundacji Mariackiej odnowienia grożącego zawaleniem budynku w 1746 roku. W roku 1747 w wyniku licytacji dom stał się własnością mistrza szklarskiego Sommera za sumę 251 talarów. Od tej pory pozostawał w rękach prywatnych.

Historia parceli po II wojnie światowej

Zbombardowane przez aliantów kamienice przy ulicy Mariackiej 5-9 rozebrano, a na ich miejscu wybudowano budynek będący siedzibą Pax-u, który z czasem został przejęty przez Stowarzyszenie „Civitas Christiana” (będące kontynuacją Stowarzyszenia Pax). W roku 2007 budynek został sprzedany i od tego czasu zaczął popadać w ruinę. Obecnie istnieją plany rozebrania rudery i wybudowania na tym miejscu budynku mieszkalno-usługowego. W drugiej połowie 2015 roku budynek został wyburzony, a na jego miejscu firma Calbud przystąpiła do realizacji inwestycji pod nazwą „Mariacka 6-8”.

Bibliografia

• Friedeborn P., Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern. Sampt einem Memorial unnd Ausszuge [...] Geschichten, Handlungen und Vertraegen, welche sich von Zeit angenommenen Christenthumbs, [...] fuenff hundert Jahren, [...] begeben [...] auch ein General Beschreibung des gantzen Pommerlandes: fuerstliche Stammlini der Hertzogen von Pommern, und fuersten zu Ruegen, in 4. Taffeln abgetheilet [...]. Gedruckt zu Alten Stettin 1613.
• Thiede F., Chronik der Stadt Stettin, bearbeitet nach Urkunden und den bewährten historischen Nachrichten. Stettin 1849.
• Wehrmann M., Geschichte des Jageteufelschen Collegiums in Stettin. 1399-1899. BSt NF Bd. III, Stettin 1899.
• Wehrmann M., Geschichte der Stadt Stettin. Stettin 1911.
• Fredrich C., Die ehemalige Marienkirche in Stettin und ihr Besitz. T. 2. BSt NF Bd. XXIII, Stettin 1920.
• Die älteren Stettiner Straßennamen im Rahmen der älteren Stadtentwicklung – von Hugo Lemcke, zweite neubearbeitete Auflage von Carl Fredrich. Leon Sauniers Buchhandlung, Stettin 1926.
• Fredrich C., Die Baugeschichte Stettins unter König Friedrich Wilhelm I, BSt NF Bd. XXXI, Stettin 1929.

Galeria

• 

  Kleine Domstraße
  Nr. 5-9

• 

  Kleine Domstraße Nr. 5

• 

  Kleine Domstraße Nr. 6

• 

  Kurfürstenstraße Nr. 9

• 

  Mariacka 6-8

• 

  Mariacka 6-8, 4

Zobacz też

• Otto Jageteufel
• Dinnies von der Osten
• sedina.pl Historia, Miejsca, Publicystyka

Autor opracowania: Jan Iwańczuk