Rachunek sumienia (film)
Rachunek sumienia (1964) – film fabularny zrealizowany przez Juliana Dziedzinę na podstawie powieści Ryszarda Liskowackiego Dzień siódmy i znowu pierwszy, napisanej w 1963 roku. Jeden z nielicznych w polskim kinie obrazów pokazujących nie tylko mechanizm państwa lat pięćdziesiątych, ale i konsekwencje psychiczne działania polityki. Próba ukazania wewnętrznych przemian ludzi, kształtowania się poglądów i postaw moralnych w warunkach budowy nowej rzeczywistości.
Streszczenie
W ostatnich dniach wojny oficer AK, por. Roman Marecki, otrzymuje od swych przełożonych rozkaz zlikwidowania Andrzeja Kozłowskiego, sympatyzującego z nową władzą ludową. Do decyzji przełożonych Roman podchodzi z mieszanymi uczuciami. Targany wyrzutami sumienia, rozkazu nie wykonuje. Kozłowski mimo to zostaje zabity przez podziemie, które również wydaje wyrok śmierci na Mareckiego za niewykonanie rozkazu. Roman wraz z rodziną wyjeżdża z rodzinnego miasteczka na Ziemie Odzyskane. Zamieszkuje w Szczecinie, gdzie aktywnie włącza się w odbudowę zniszczonego miasta. Nie ujawnia jednak swej akowskiej przeszłości. Po donosie złożonym przez dawnych przełożonych, Marecki zostaje aresztowany, osądzony i skazany na karę dożywotniego więzienia. Amnestia 1956 roku zwraca mu wolność.
Realizatorzy filmu
- reżyseria: Julian Dziedzina
- współpr. reżyserska: Janusz Łęski, Roman Staszkiewicz, Henryk Czarnecki, Anna Patorska
- scenariusz: Ryszard Liskowacki, Julian Dziedzina na podst. powieści Ryszarda Liskowackiego Dzień siódmy i znowu pierwszy
- zdjęcia: Jerzy Stawicki (ponadto w filmie wykorzystano archiwalne kroniki z odbudowy Szczecina)
- współpr. operatorska: Marek Nowicki, Ludwik Pełka, Józef Nasiadka
- scenografia: Adam T. Nowakowski
- współpr. scenograficzna: Maria Zalewska, Witold Kleweta
- kostiumy: Ewa Kowalska
- muzyka: Johann Sebastian Bach, Arcangelo Corelli
- oprac. muzyczne: Zbigniew Pawlicki
- 'wykonanie muzyki: Filharmonia Narodowa w Warszawie pod dyr. Jerzego Kołaczkowskiego
- dźwięk: Stanisław Piotrowski
- współpr. dźwiękowa: Waldemar Kamizela, Marian Ciupka
- montaż: Roman Kolski
- współpr. montażowa: Krzysztof Osiecki
- charakteryzacja: Maria Papińska, Krystyna Osiecka
- kier. produkcji: Ludgierd Romanis
- kier. zdjęć: Tadeusz Słaby, Józef Drzewicki, Henryk Strzebiecki
- dane techn.: film czarno-biały, 2555 m
- czas: 89'
- produkcja: Zespół Filmowy Start
- atelier: Wytwórnia Filmów Fabularnych we Wrocławiu
- laboratorium: Wytwórnia Filmów Fabularnych w Łodzi
Obsada
- Władysław Głąbik – Roman Marecki
- Maria Homerska – Maria Marecka, żona Romana
- Maciej Staszewski – Grzegorz, syn Mareckich
- Mirosława Lombardo – Agnieszka, dziewczyna Grzegorza
- Andrzej May – milicjant, przyjaciel Grzegorza
- Aleksander Sewruk – towarzysz Aleksy
- Stefan Bartik – Lesikiewicz
- Ryszard Pietruski – major Paweł, dowódca oddziału
- Wojciech Duryasz – Zbyszek „Koral"
- Zbigniew Józefowicz – Andrzej Kozłowski, członek PPR
- Marian Łącz – kierowca
- Jan Machulski – porucznik UB
- Mieczysław Milecki – funkcjonariusz UB
- Bohdana Majda – sąsiadka Mareckich
- Grzegorz Roman – Rudi, niemieckie dziecko
- Zdzisław Maklakiewicz – handlarz Wójcik
- Zygmunt Apostoł – harmonista Józek (nie występuje w napisach)
- Czesław Piaskowski – członek oddziału majora Pawła (nie występuje w napisach)
- Franciszek Trzeciak – członek oddziału majora Pawła (nie występuje w napisach)
- Bolesław Płotnicki – więzień Ludwik (nie występuje w napisach)
- Jan Berent – kioskarz (nie występuje w napisach)
Miejsca realizacji
Plenery do filmu realizowano w Szczecinie na rogu ul. Jagiellońskiej i al. Wojska Polskiego, ul. Wielkiej (obecnie Wyszyńskiego), al. Niepodległości, ul. Rybackiej, ul. Podgórnej, ul. Staromiejskiej, Wałach Chrobrego, ul. Jana z Kolna, autostradzie Szczecin-Berlin, Bulwarze Piastowskim, Nabrzeżu Wieleckim, Moście Długim (ul. Energetyków), ul. Wyszaka, pochylni „Wulkan” Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego, a także na Dworcu Turzyn.
Fotografie z archiwum prof. Marka Nowickiego
Ulica Podgórna. Od lewej: Grzegorz Roman (chłopiec), Julian Dziedzina (reżyser), Władysław Głąbik (Roman)
Wały Chrobrego. W środku: Ryszard Pietruski (major Paweł)
Ulica Wyszaka. Reżyser Julian Dziedzina. Przy kamerze Marek Nowicki
Wały Chrobrego. Od lewej: Władysław Głąbik, Julian Dziedzina, Marek Nowicki
Stocznia Szczecińska. Aleksander Sewruk (towarzysz Aleksy)
Spotkanie z realizatorami i premiera filmu
- Z okazji odbywającego się w Szczecinie pod patronatem Zrzeszenia Studentów Polskich Ogólnopolskiego Festiwalu Teatrów Propozycji (27 listopada - 5 grudnia 1963), w dniu 27 listopada w klubie „Kontrasty” odbyło się spotkanie z twórcami realizowanego w mieście filmu - reżyserem Julianem Dziedziną, autorem powieści i scenariusza Ryszardem Liskowackim oraz odtwórcami głównych ról, Marią Homerską i Władysławem Głąbikiem.
- Uroczysta premiera filmu odbyła się 16 listopada 1964 roku w kinie „Kosmos” w Szczecinie. Tego samego dnia w godzinach wieczornych w Klubie „13 Muz” realizatorzy filmu spotkali się ze środowiskami twórczymi Szczecina.
W holu kina „Kosmos". Od lewej: reż. Julian Dziedzina (drugi), Maria Homerska (czwarta), Aleksander Sewruk (szósty), Ryszard Liskowacki (siódmy), Władysław Głąbik (ósmy). Drugi z prawej - dziennikarz Piotr Zieliński - fot. Stefan Cieślak
Spotkanie w Klubie „13 Muz". Od lewej: Aleksander Sewruk (trzeci), Maria Homerska, Andrzej Androchowicz Julian Dziedzina i Władysław Głąbik - fot. Zenon Dmochowski
Spotkanie w Klubie „13 Muz". Od lewej: Władysław Głąbik, Aleksander Sewruk, Maria Homerska. Z tyłu: prowadzący spotkanie Andrzej Androchowicz - fot. Zenon Dmochowski
Spotkanie w Klubie „13 Muz". Od lewej: Julian Dziedzina, Władysław Głąbik, Andrzej Androchowicz (z mikrofonem) i Ryszard Liskowacki - fot. Zenon Dmochowski
Spotkanie w Klubie „13 Muz". Na pierwszym planie: Władysław Głąbik, Andrzej Androchowicz i Aleksander Sewruk - fot. Zenon Dmochowski
Andrzej Androchowicz i reżyser Julian Dziedzina w cyklicznym programie telewizyjnym Kramik z Muzami - fot. Aleksander Hapek
Ciekawostki
- Arkadiusz Bis w swoim artykule poświęconym Szczecinowi w powojennym filmie, pisząc o Rachunku sumienia zauważa: (...) Mieszkańcy Szczecina powinni zaś zwrócić uwagę na trzy elementy. Po pierwsze – fale morskie rozbijające się o brzeg, po drugie – omyłkowo umieszczone archiwalne zdjęcia zniszczonego Wrocławia i po trzecie – ukoronowanie pomyłek, czyli scena w której Cinckiarz (Maklakiewicz) wiezie swoim samochodem Romana. Wsiadają w samochód pod Mostem Długim, a następnie jeżdżą raz w lewo raz w prawo pod Wałami Chrobrego. Dla osób spoza Szczecina, może to pozostać jedną długą sekwencja jazdy samochodem, jednak widok Wałów Chrobrego raz z lewej raz z prawej, czy moment wysiadania z samochodu wywołuje uśmiech wśród szczecinian, którzy oglądają ten film.
Bibliografia
- Arkadiusz Bis, Filmy fabularne w powojennym Szczecinie, „sedina.pl magazyn. Rocznik Miłośników Dawnego Szczecina” 2009 nr 4
- Leksykon polskich filmów fabularnych wyd. II uzupełnione i poprawione (pod red. Jana Słodowskiego), Wydawnictwo Wiedza i Życie, Warszawa 1997
Inne źródła
- Materiały archiwalne ze zbiorów Artura D. Liskowackiego i Andrzeja Androchowicza
- Strona internetowa PWSFTviT w Łodzi