Zofia Ordyńska

Z Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica.pl
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Zofia Ordyńska
aktorka
brak zdjecia
Data urodzenia 14 marca 1882
Miejsce urodzenia Tarnów
Data śmierci 8 listopada 1972
Miejsce śmierci Warszawa
Miejsce spoczynku Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie (kw. A33-I-5)


Zofia Ordyńska (1882-1972) – aktorka, dziennikarka, publicystka

Życiorys

Zofia Ordyńska pseud. Delska (wł. Zofia Teofila Matylda Pindelska) urodziła się 14 marca 1882 roku w Tarnowie. Była córką Romana Pindelskiego, byłego rotmistrza armii austro-węgierskiej, i Franciszki z Brylińskich. Początkowo kształciła się na Wyższych Kursach dla Kobiet Adriana Baranieckiego w Krakowie. Pobierała lekcje aktorstwa u Kazimierza Kamińskiego. Równocześnie uczęszczała do krakowskiego Konserwatorium, gdzie uczyła się gry na fortepianie. W 1899 roku ukończyła Szkołę Dramatyczną Stanisława Knake-Zawadzkiego. Po przyjęciu pseudonimu Delska (od nazwiska Pindelska), którego używała na scenie do 1917 roku, związała się z krakowskim Teatrem Ludowym (1900-1904). Obdarzona talentem i wdziękiem, grała najczęściej role amantek. m.in. Klementynę w Popychadle, Motrunę w Chacie za wsią, Marynę w Argonautach, Małkę w Małce Szwarcenkopf, Marię w Królowej przedmieścia. U boku dyrektora Stanisława Knake-Zawadzkiego (Otello) zagrała Desdemonę w Otellu Williama Shakespeare'a. Sezon 1904/05 spędziła w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie wystąpiła m.in. w roli Klary w Ślubach panieńskich i Wojewodzianki w Zaczarowanym kole.

Po wyjściu za mąż (1906) za rejenta Konstantego Burzyńskiego, porzuciła scenę. Zamieszkała w Tłumaczu k. Stanisławowa, a potem w Uhnowie k. Rawy Ruskiej. Poświęciła się wychowaniu syna. Pracowała społecznie w Kole Towarzystw Szkoły Ludowej, gdzie zajmowała się organizowaniem przedstawień amatorskich. W czasie I wojny światowej zamieszkała w Wiedniu, gdzie jej mąż pracował w polskim Naczelnym Komitecie Narodowym. Po jego śmierci, w lutym 1916 roku powróciła na scenę, grając w Teatrze Uchodźców Polskich w Wiedniu pod kierunkiem Tadeusza Rittnera i Ignacego Nikorowicza. W 1917 roku powróciła do kraju. Po przyjęciu nazwiska Ordyńska, które nosiła rodzina matki, została zaangażowana do Teatru Miejskiego we Lwowie.

W latach 1919-1922 była aktorką Teatru im. Słowackiego w Krakowie, gdzie coraz częściej grała role charakterystyczne, m.in. Łechcińską w Rozbitkach. Później grała w krakowskiej Bagateli (do 1925). Kolejno występowała w Teatrze Polskim w Katowicach (sez. 1925/26), Teatrze Uzdrowiskowym w Ciechocinku (lato 1926), Teatrze Miejskim w Lublinie (sez. 1926/27) oraz w warszawskim Teatrze Karuzela (jesień 1927). W latach 1928-1933 ponownie była aktorką Teatru im. Słowackiego w Krakowie. Zagrała tu m.in. Katarzynę w Spadkobiercy, Gospodynię w Weselu, Nastkę w Pomście i Topolską w Lekkomyślnej siostrze. W środowisku krakowskich futurystów uznawana była za najlepszą recytatorkę poezji tej grupy. Szczególnie ceniła sobie wiersze malarza i poety, Tytusa Czyżewskiego, m.in. Balladę o kelnerce Koci, Zielone oko i Pastorałki.

W 1934 roku przeniosła się do Warszawy, gdzie grała aż do wybuchu wojny. Występowała w Teatrze Marii Malickiej (1935-1939), Wielkiej Operetce (1936) oraz w Teatrze „8.15” (1936-1939). Do najciekawszych ról z tego okresu należały: Generałowa w Trafice pani generałowej, Prezesowa w Cnotliwej Zuzannie i Zerlina w Baronie Kimmlu. Latem 1939 razem z zespołem Mariana Wawrzkowicza wzięła udział w trasie objazdowej po południowej i wschodniej Polsce, m.in. występowała w Krakowie, Bochni, Dębicy, Tarnowie, Rzeszowie, Jarosławiu, Przemyślu i we Lwowie. Grała wówczas Przełożoną w Roxy i jej drużynie. W 1937 roku wystąpiła w roli Marii w filmowej komedii Trójka hultajska w reż. Henryka Szaro.

Osobny, ważny rozdział w życiu artystki stanowiła działalność publicystyczna i literacka. Jako korespondentka lwowskiej „Gazety Wieczornej” zadebiutowała podczas I wojny światowej. Nadsyłała wówczas felietony z życia wiedeńskiej Polonii. W latach 1928-1935 była etatową dziennikarką krakowskiego „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, współpracowała również z warszawską edycją tej gazety. Swoje humoreski, drukowane pod pseud. Rido, publikowała we „Wróblach na dachu”. Artykuły publicystyczne, wiersze oraz recenzje teatralne i baletowe zamieszczała w tygodnikach „As” i „Światowid”.

W czasie okupacji niemieckiej występowała w warszawskich teatrzykach jawnych - „Komedii”, „Melodii” (Porwanie Sabinek) i w „Bohemie” (Dziewczyna i kokosy), a po powstaniu warszawskim w Krakowskim Teatrze Powszechnym. Po wojnie została poddana weryfikacji przez ZASP. Początkowo ukarana zakazem występowania w Warszawie, Krakowie i w Łodzi oraz zawieszona w prawach organizacyjnych członkini ZASP do 31 sierpnia 1946 roku. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy zdjęto z niej zakaz występowania w wymienionych miastach.

W kwietniu 1945 roku została aktorką objazdowego zespołu Karoliny Lubieńskiej i Wacława Ścibora. W sztuce Dar poranka wystąpiła m.in. w Wieliczce, Będzinie, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej, Częstochowie, Kielcach i w Radomiu. W sez. 1945/46 grała w Teatrze Kameralnym Domu Żołnierza w Łodzi. Poza sez. 1947/48, kiedy występowała w Teatrach Miejskich w Częstochowie, w latach 1946-1949 praktycznie nie miała stałego zatrudnienia.

W 1949 roku przyjechała do Szczecina i zamieszkała w Domu Aktora przy al. Jedności Narodowej. Początkowo została aktorką Państwowego Teatru Polskiego, a po reorganizacji scen szczecińskich, aktorką Państwowych Teatrów Dramatycznych. Obdarzona talentem, korzystnymi warunkami scenicznymi, poczuciem humoru, temperamentem i werwą, dość szybko stała się ulubienicą szczecińskiej publiczności. Grywała role pierwszoplanowe oraz mniejsze, lecz także pamiętne. W jej repertuarze dominowały role charakterystyczne i komediowe, najbliższe jej usposobieniu, ale także i role zdecydowanie dramatyczne. Jedną z najlepiej i najcieplej przyjętych przez publiczność i krytyków, była rola Niani w Wujaszku Wani (1954). Podczas spóźnionego jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy artystycznej (1 grudnia 1956), spowodowanego wielokrotną zmianą dyrekcji teatrów szczecińskich, wystąpiła w roli Dziurdziulińskiej w Klubie kawalerów Michała Bałuckiego. Blisko współpracowała z Klubem „13 Muz”. Była członkiem zarządu Klubu. Na scenie tamtejszego Teatru Propozycji zagrała m.in. Matkę w Dwóch teatrach Jerzego Szaniawskiego, Babcię Lorelei w Babci i wnuczku Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Matkę w Powrocie syna marnotrawnego Andre Gide'a, Gosposię w Płaszczu Mikołaja Gogola. Oficjalny jubileusz sześćdziesięciolecia pracy artystycznej, połączony z dwudziestoleciem szczecińskich Państwowych Teatrów Dramatycznych, obchodziła 23 listopada 1965 roku w Teatrze Polskim. W lutym 1967, z okazji osiemdziesiątej piątej rocznicy urodzin i sześćdziesiątej piątej rocznicy pracy na scenie, wystąpiła w roli Babki w Jesiennym ogrodzie. Podobnie jak przed wojną pisywała felietony teatralne do lokalnej prasy. W Szczecinie powstał też pamiętnik aktorki To już prawie sto lat..., opublikowany w 1970 roku przez Ossolineum.

Czynnie działała w szczecińskim oddziale SPATiF. W 1963 roku została powołana do Kapituły Członków Zasłużonych tego Stowarzyszenia. Działała również w Lidze Kobiet. Z ramienia tej organizacji w 1952 roku została delegatką na Zjazd Ziem Odzyskanych we Wrocławiu. Była też założycielką i prezesem Koła Ligi Kobiet przy teatrach szczecińskich.

Była żoną Konstantego Burzyńskiego i matką Romana Burzyńskiego, literata, dziennikarza i fotoreportera związanego z redakcją tygodnika „Przekrój”.

W 1971 roku opuściła Szczecin i przeniosła się do Warszawy, gdzie zmarła 8 listopada 1972 roku. Została pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kw. A33-I-5).

Role teatralne (Szczecin)

Tytuł Autor Reżyseria Postać Teatr Data premiery
Sprawa Pawła Eszteraga Sandor Gergely Łazarz Kobryński Matka Państwowy Teatr Polski 28 maja 1950
Maszeńka Aleksander Afinogenow Andrzej Uramowicz Motia Państwowy Teatr Polski (scena: Teatr Współczesny) 30 listopada 1951
Głupi Jakub Tadeusz Rittner Nina Burska Marta Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 20 maja 1952
Ożenek Mikołaj Gogol Emil Chaberski Arina Pantelejmonowna, ciotka; Fiokła Iwanowna, swatka Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 31 grudnia 1952
Sprawa rodzinna Jerzy Lutowski Jan Czabanowski Eugenia Kamińska Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 1 kwietnia 1953
Za tych, co na morzu! Borys Ławrientiew Emil Chaberski Matka Charitonowa Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 4 listopada 1953
Wujaszek Wania Antoni Czechow Maria Straszewska Niania Maryna Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 25 maja 1954
Świętoszek Molière Emil Chaberski Pani Pernelle Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 10 listopada 1954
Eugeniusz Oniegin (fragmenty) Aleksander Puszkin Maria Straszewska Niania Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 1 grudnia 1954
Dom kobiet Zofia Nałkowska Nina Burska Celina Bełska Państwowe Teatry Dramatyczne (Scena Kameralna) 2 lutego 1956
Spotkanie Jean Anouilh Jan Maciejowski Pani de Montalembreuse Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 20 lipca 1956
Klub kawalerów Michał Bałucki Jan Maciejowski Pelagia Dziurdziulińska Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 30 listopada 1956
Ładna historia Gaston Armand de Caillavet, Etienne Rey, Robert de Flers Stefan Drewicz Pani de Trevillac Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 31 sierpnia 1957
Romans z wodewilu Władysław Krzemiński Aleksander Rodziewicz Katarzyna Gzymsikowa Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 11 października 1957
Babcia i wnuczek Konstanty Ildefons Gałczyński Lesław Mazurkiewicz Babcia Lorelei Teatr Propozycji Klubu „13 Muz” 8 grudnia 1958
Miłość Pavel Kohout Jan Maciejowski Matka Stibora Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 18 grudnia 1958
Cudotwórca Anatol Stern Aleksander Rodziewicz Matka Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 22 września 1959
Romeo i Julia William Shakespeare Artur Kwiatkowski Mamka Julii Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 19 stycznia 1960
Ciemny pokój Tennessee Williams Lesław Mazurkiewicz Teatr Propozycji Klubu „13 Muz” 11 kwietnia 1960
Dowód osobisty Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Andrzej Dobrowolski Hrabina Teodora Zebrzydowska Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 11 stycznia 1962
Koledzy Wasilij Aksionow, Jurij Stabawoj Jan Maciejowski Matka Zielenina Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 6 listopada 1963
Przygody dobrego wojaka Szwejka Jaroslav Hašek Jan Maciejowski Baronowa Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 20 grudnia 1964
Przychodzę opowiedzieć Jerzy Broszkiewicz Hieronim Konieczka Pielęgniarka Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 1 maja 1965
Dzieci słońca Maksym Gorki Jan Maciejowski Antonowna Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 9 października 1965
Dziady Adam Mickiewicz Jan Maciejowski Pani Rollison; Sowietnikowa Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) 12 marca 1966
Jesienny ogród Lillian Hellman Jan Maciejowski Mary Ellis Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 17 lutego 1967
Dom kobiet Zofia Nałkowska Ewa Kołogórska Celina Bełska Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 22 września 1967
Pan Wokulski Bolesław Prus Ewa Kołogórska Prezesowa Zasławska Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) 23 lutego 1968



Na scenie

  • Jan Daszewski (Wygodnicki) i Zofia Ordyńska (Dziurdziulińska) w Klubie kawalerów (1956)

  • Alina Kulikówna (Helena) i Zofia Ordyńska (Pani de Trevillac) w Ładnej historii (1957)

  • W Marii Stuart (1959) - fot. Konrad Kamiński

  • Krystyna Bigelmajer (Zofia Tuckerman), Zofia Ordyńska (Mary Ellis) i Czesław Rożnowski (Leon) w Jesiennym ogrodzie (1967) - fot. Grażyna Wyszomirska

  • Jako Mamka w Romeo i Julii (1960) - fot. Grażyna Wyszomirska

  • W karykaturze Ludwika Piosickiego (1961)

  • Irena Kownas (Joanna) i Zofia Ordyńska (Celina) w Domu kobiet (1967)



Telewizja

Tytuł Autor Reżyseria Realizacja telewizyjna Rola Data premiery
Dzieci słońca Maksym Gorki Jan Maciejowski Juliusz Burski Antonowna, niańka 18 lipca 1966 (transmisja z Teatru Współczesnego)



Varia



Artykuły w prasie (wybór)

  • 1956 – Dawniej nagość była zakazana, „Kurier Szczeciński” 1956 nr 276, s. 4
  • 1956 – 50 lat w teatrze, „Ziemia i Morze” 1956 nr 29, s. 5



Nagrody i wyróżnienia

  • 1962 – nagroda teatralna m. Szczecina za całokształt pracy artystycznej
  • 1963 – Zasłużony Członek SPATiF-ZASP



Odznaczenia



Bibliografia

  • Jubileusz Zofii Ordyńskiej, „Teatr” 1957 nr 3, s. 23
  • Tomasz Mościcki, Teatry Warszawy 1944-1945. Kronika, Fundacja Historia i Kultura, Warszawa 2012
  • Zofia Ordyńska, To już prawie sto lat... Pamiętnik aktorki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970
  • 50 lat na scenie. Jubileusz Zofii Ordyńskiej, „Kurier Szczeciński” 1956 z dn. 1 grudnia, s. 3
  • Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980 t. II, PWN, Warszawa 1994
  • Katarzyna Stróżyk, Jedyna taka ciocia. Zza szczecińskich kulis, „Kurier Szczeciński” 2009 nr 80 z 24 kwietnia

Inne źródła



IES64.png
Autor opracowania: Andrzej Androchowicz


Źródło: „http://pomeranica.pl/index.php?title=Zofia_Ordyńska&oldid=221933”