Zofia Ordyńska
| Zofia Ordyńska | |||
| aktorka | |||
| |||
| Data urodzenia | 14 marca 1882 | ||
| Miejsce urodzenia | Tarnów | ||
| Data śmierci | 8 listopada 1972 | ||
| Miejsce śmierci | Warszawa | ||
| Miejsce spoczynku | Cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie (kw. A33-I-5) | ||
Zofia Ordyńska (1882-1972) – aktorka, dziennikarka, publicystka
Życiorys
Zofia Ordyńska pseud. Delska (wł. Zofia Teofila Matylda Pindelska) urodziła się 14 marca 1882 roku w Tarnowie. Była córką Romana Pindelskiego, byłego rotmistrza armii austro-węgierskiej, i Franciszki z Brylińskich. Początkowo kształciła się na Wyższych Kursach dla Kobiet Adriana Baranieckiego w Krakowie. Pobierała lekcje aktorstwa u Kazimierza Kamińskiego. Równocześnie uczęszczała do krakowskiego Konserwatorium, gdzie uczyła się gry na fortepianie. W 1899 roku ukończyła Szkołę Dramatyczną Stanisława Knake-Zawadzkiego. Po przyjęciu pseudonimu Delska (od nazwiska Pindelska), którego używała na scenie do 1917 roku, związała się z krakowskim Teatrem Ludowym (1900-1904). Obdarzona talentem i wdziękiem, grała najczęściej role amantek. m.in. Klementynę w Popychadle, Motrunę w Chacie za wsią, Marynę w Argonautach, Małkę w Małce Szwarcenkopf, Marię w Królowej przedmieścia. U boku dyrektora Stanisława Knake-Zawadzkiego (Otello) zagrała Desdemonę w Otellu Williama Shakespeare'a. Sezon 1904/05 spędziła w Teatrze Polskim w Poznaniu, gdzie wystąpiła m.in. w roli Klary w Ślubach panieńskich i Wojewodzianki w Zaczarowanym kole.
Po wyjściu za mąż (1906) za rejenta Konstantego Burzyńskiego, porzuciła scenę. Zamieszkała w Tłumaczu k. Stanisławowa, a potem w Uhnowie k. Rawy Ruskiej. Poświęciła się wychowaniu syna. Pracowała społecznie w Kole Towarzystw Szkoły Ludowej, gdzie zajmowała się organizowaniem przedstawień amatorskich. W czasie I wojny światowej zamieszkała w Wiedniu, gdzie jej mąż pracował w polskim Naczelnym Komitecie Narodowym. Po jego śmierci, w lutym 1916 roku powróciła na scenę, grając w Teatrze Uchodźców Polskich w Wiedniu pod kierunkiem Tadeusza Rittnera i Ignacego Nikorowicza. W 1917 roku powróciła do kraju. Po przyjęciu nazwiska Ordyńska, które nosiła rodzina matki, została zaangażowana do Teatru Miejskiego we Lwowie.
W latach 1919-1922 była aktorką Teatru im. Słowackiego w Krakowie, gdzie coraz częściej grała role charakterystyczne, m.in. Łechcińską w Rozbitkach. Później grała w krakowskiej Bagateli (do 1925). Kolejno występowała w Teatrze Polskim w Katowicach (sez. 1925/26), Teatrze Uzdrowiskowym w Ciechocinku (lato 1926), Teatrze Miejskim w Lublinie (sez. 1926/27) oraz w warszawskim Teatrze Karuzela (jesień 1927). W latach 1928-1933 ponownie była aktorką Teatru im. Słowackiego w Krakowie. Zagrała tu m.in. Katarzynę w Spadkobiercy, Gospodynię w Weselu, Nastkę w Pomście i Topolską w Lekkomyślnej siostrze. W środowisku krakowskich futurystów uznawana była za najlepszą recytatorkę poezji tej grupy. Szczególnie ceniła sobie wiersze malarza i poety, Tytusa Czyżewskiego, m.in. Balladę o kelnerce Koci, Zielone oko i Pastorałki.
W 1934 roku przeniosła się do Warszawy, gdzie grała aż do wybuchu wojny. Występowała w Teatrze Marii Malickiej (1935-1939), Wielkiej Operetce (1936) oraz w Teatrze „8.15” (1936-1939). Do najciekawszych ról z tego okresu należały: Generałowa w Trafice pani generałowej, Prezesowa w Cnotliwej Zuzannie i Zerlina w Baronie Kimmlu. Latem 1939 razem z zespołem Mariana Wawrzkowicza wzięła udział w trasie objazdowej po południowej i wschodniej Polsce, m.in. występowała w Krakowie, Bochni, Dębicy, Tarnowie, Rzeszowie, Jarosławiu, Przemyślu i we Lwowie. Grała wówczas Przełożoną w Roxy i jej drużynie. W 1937 roku wystąpiła w roli Marii w filmowej komedii Trójka hultajska w reż. Henryka Szaro.
Osobny, ważny rozdział w życiu artystki stanowiła działalność publicystyczna i literacka. Jako korespondentka lwowskiej „Gazety Wieczornej” zadebiutowała podczas I wojny światowej. Nadsyłała wówczas felietony z życia wiedeńskiej Polonii. W latach 1928-1935 była etatową dziennikarką krakowskiego „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, współpracowała również z warszawską edycją tej gazety. Swoje humoreski, drukowane pod pseud. Rido, publikowała we „Wróblach na dachu”. Artykuły publicystyczne, wiersze oraz recenzje teatralne i baletowe zamieszczała w tygodnikach „As” i „Światowid”.
W czasie okupacji niemieckiej występowała w warszawskich teatrzykach jawnych - „Komedii”, „Melodii” (Porwanie Sabinek) i w „Bohemie” (Dziewczyna i kokosy), a po powstaniu warszawskim w Krakowskim Teatrze Powszechnym. Po wojnie została poddana weryfikacji przez ZASP. Początkowo ukarana zakazem występowania w Warszawie, Krakowie i w Łodzi oraz zawieszona w prawach organizacyjnych członkini ZASP do 31 sierpnia 1946 roku. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy zdjęto z niej zakaz występowania w wymienionych miastach.
W kwietniu 1945 roku została aktorką objazdowego zespołu Karoliny Lubieńskiej i Wacława Ścibora. W sztuce Dar poranka wystąpiła m.in. w Wieliczce, Będzinie, Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej, Częstochowie, Kielcach i w Radomiu. W sez. 1945/46 grała w Teatrze Kameralnym Domu Żołnierza w Łodzi. Poza sez. 1947/48, kiedy występowała w Teatrach Miejskich w Częstochowie, w latach 1946-1949 praktycznie nie miała stałego zatrudnienia.
W 1949 roku przyjechała do Szczecina i zamieszkała w Domu Aktora przy al. Jedności Narodowej. Początkowo została aktorką Państwowego Teatru Polskiego, a po reorganizacji scen szczecińskich, aktorką Państwowych Teatrów Dramatycznych. Obdarzona talentem, korzystnymi warunkami scenicznymi, poczuciem humoru, temperamentem i werwą, dość szybko stała się ulubienicą szczecińskiej publiczności. Grywała role pierwszoplanowe oraz mniejsze, lecz także pamiętne. W jej repertuarze dominowały role charakterystyczne i komediowe, najbliższe jej usposobieniu, ale także i role zdecydowanie dramatyczne. Jedną z najlepiej i najcieplej przyjętych przez publiczność i krytyków, była rola Niani w Wujaszku Wani (1954). Podczas spóźnionego jubileuszu pięćdziesięciolecia pracy artystycznej (1 grudnia 1956), spowodowanego wielokrotną zmianą dyrekcji teatrów szczecińskich, wystąpiła w roli Dziurdziulińskiej w Klubie kawalerów Michała Bałuckiego. Blisko współpracowała z Klubem „13 Muz”. Była członkiem zarządu Klubu. Na scenie tamtejszego Teatru Propozycji zagrała m.in. Matkę w Dwóch teatrach Jerzego Szaniawskiego, Babcię Lorelei w Babci i wnuczku Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Matkę w Powrocie syna marnotrawnego Andre Gide'a, Gosposię w Płaszczu Mikołaja Gogola. Oficjalny jubileusz sześćdziesięciolecia pracy artystycznej, połączony z dwudziestoleciem szczecińskich Państwowych Teatrów Dramatycznych, obchodziła 23 listopada 1965 roku w Teatrze Polskim. W lutym 1967, z okazji osiemdziesiątej piątej rocznicy urodzin i sześćdziesiątej piątej rocznicy pracy na scenie, wystąpiła w roli Babki w Jesiennym ogrodzie. Podobnie jak przed wojną pisywała felietony teatralne do lokalnej prasy. W Szczecinie powstał też pamiętnik aktorki To już prawie sto lat..., opublikowany w 1970 roku przez Ossolineum.
Czynnie działała w szczecińskim oddziale SPATiF. W 1963 roku została powołana do Kapituły Członków Zasłużonych tego Stowarzyszenia. Działała również w Lidze Kobiet. Z ramienia tej organizacji w 1952 roku została delegatką na Zjazd Ziem Odzyskanych we Wrocławiu. Była też założycielką i prezesem Koła Ligi Kobiet przy teatrach szczecińskich.
Była żoną Konstantego Burzyńskiego i matką Romana Burzyńskiego, literata, dziennikarza i fotoreportera związanego z redakcją tygodnika „Przekrój”.
W 1971 roku opuściła Szczecin i przeniosła się do Warszawy, gdzie zmarła 8 listopada 1972 roku. Została pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kw. A33-I-5).
Role teatralne (Szczecin)
| Tytuł | Autor | Reżyseria | Postać | Teatr | Data premiery |
|---|---|---|---|---|---|
| Sprawa Pawła Eszteraga | Sandor Gergely | Łazarz Kobryński | Matka | Państwowy Teatr Polski | 28 maja 1950 |
| Maszeńka | Aleksander Afinogenow | Andrzej Uramowicz | Motia | Państwowy Teatr Polski (scena: Teatr Współczesny) | 30 listopada 1951 |
| Głupi Jakub | Tadeusz Rittner | Nina Burska | Marta | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 20 maja 1952 |
| Ożenek | Mikołaj Gogol | Emil Chaberski | Arina Pantelejmonowna, ciotka; Fiokła Iwanowna, swatka | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 31 grudnia 1952 |
| Sprawa rodzinna | Jerzy Lutowski | Jan Czabanowski | Eugenia Kamińska | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 1 kwietnia 1953 |
| Za tych, co na morzu! | Borys Ławrientiew | Emil Chaberski | Matka Charitonowa | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 4 listopada 1953 |
| Wujaszek Wania | Antoni Czechow | Maria Straszewska | Niania Maryna | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 25 maja 1954 |
| Świętoszek | Molière | Emil Chaberski | Pani Pernelle | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 10 listopada 1954 |
| Eugeniusz Oniegin (fragmenty) | Aleksander Puszkin | Maria Straszewska | Niania | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 1 grudnia 1954 |
| Dom kobiet | Zofia Nałkowska | Nina Burska | Celina Bełska | Państwowe Teatry Dramatyczne (Scena Kameralna) | 2 lutego 1956 |
| Spotkanie | Jean Anouilh | Jan Maciejowski | Pani de Montalembreuse | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 20 lipca 1956 |
| Klub kawalerów | Michał Bałucki | Jan Maciejowski | Pelagia Dziurdziulińska | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 30 listopada 1956 |
| Ładna historia | Gaston Armand de Caillavet, Etienne Rey, Robert de Flers | Stefan Drewicz | Pani de Trevillac | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 31 sierpnia 1957 |
| Romans z wodewilu | Władysław Krzemiński | Aleksander Rodziewicz | Katarzyna Gzymsikowa | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 11 października 1957 |
| Babcia i wnuczek | Konstanty Ildefons Gałczyński | Lesław Mazurkiewicz | Babcia Lorelei | Teatr Propozycji Klubu „13 Muz” | 8 grudnia 1958 |
| Miłość | Pavel Kohout | Jan Maciejowski | Matka Stibora | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 18 grudnia 1958 |
| Cudotwórca | Anatol Stern | Aleksander Rodziewicz | Matka | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 22 września 1959 |
| Romeo i Julia | William Shakespeare | Artur Kwiatkowski | Mamka Julii | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 19 stycznia 1960 |
| Ciemny pokój | Tennessee Williams | Lesław Mazurkiewicz | Teatr Propozycji Klubu „13 Muz” | 11 kwietnia 1960 | |
| Dowód osobisty | Maria Pawlikowska-Jasnorzewska | Andrzej Dobrowolski | Hrabina Teodora Zebrzydowska | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 11 stycznia 1962 |
| Koledzy | Wasilij Aksionow, Jurij Stabawoj | Jan Maciejowski | Zielenina, matka | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 6 listopada 1963 |
| Przygody dobrego wojaka Szwejka | Jaroslav Hašek | Jan Maciejowski | Baronowa | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 20 grudnia 1964 |
| Przychodzę opowiedzieć | Jerzy Broszkiewicz | Hieronim Konieczka | Pielęgniarka | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 1 maja 1965 |
| Dzieci słońca | Maksym Gorki | Jan Maciejowski | Antonowna | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 9 października 1965 |
| Dziady | Adam Mickiewicz | Jan Maciejowski | Pani Rollison; Sowietnikowa | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 12 marca 1966 |
| Jesienny ogród | Lillian Hellman | Jan Maciejowski | Mary Ellis | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 17 lutego 1967 |
| Dom kobiet | Zofia Nałkowska | Ewa Kołogórska | Celina Bełska | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 22 września 1967 |
| Pan Wokulski | Bolesław Prus | Ewa Kołogórska | Prezesowa Zasławska | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 23 lutego 1968 |
Na scenie
Zofia Ordyńska (Niania Maryna) i Kazimierz Iwor (Tieledin) w Wujaszku Wani (1954) - fot. Witold Chromiński
Jako Maryna w Wujaszku Wani w karykaturze Bolesława Rajkowskiego (1954)
Zofia Ordyńska (Niania Maryna) i Janina Traczykówna w Wujaszku Wani (1954) - fot. Witold Chromiński
Jan Daszewski (Wygodnicki) i Zofia Ordyńska (Dziurdziulińska) w Klubie kawalerów (1956)
Alina Kulikówna (Helena) i Zofia Ordyńska (Pani de Trevillac) w Ładnej historii (1957)
W Marii Stuart (1959) - fot. Konrad Kamiński
Krystyna Bigelmajer (Zofia Tuckerman), Zofia Ordyńska (Mary Ellis) i Czesław Rożnowski (Leon) w Jesiennym ogrodzie (1967) - fot. Grażyna Wyszomirska
Jako Mamka w Romeo i Julii (1960) - fot. Grażyna Wyszomirska
Jako Babcia w Dowodzie osobistym (1962) - rys. Ludwik Piosicki
Irena Kownas (Joanna) i Zofia Ordyńska (Celina) w Domu kobiet (1967)
Telewizja
| Tytuł | Autor | Reżyseria | Realizacja telewizyjna | Forma działalności | Data premiery |
|---|---|---|---|---|---|
| Spotkanie z aktorem – Zofia Ordyńska | Andrzej Androchowicz (scenariusz) | Andrzej Androchowicz | bohaterka programu | 21 lutego 1965 | |
| Dzieci słońca | Maksym Gorki | Jan Maciejowski | Juliusz Burski | obsada aktorska – Antonowna, niańka | 18 lipca 1966 (transmisja z Teatru Współczesnego) |
Varia
Wycinek z „Kuriera Szczecińskiego” (1967)
Jubileusz pracy aktorskiej
Pamiętnik aktorki spisany w Szczecinie (1969)
Artykuły w prasie (wybór)
- 1956 – Dawniej nagość była zakazana, „Kurier Szczeciński” 1956 nr 276, s. 4
- 1956 – 50 lat w teatrze, „Ziemia i Morze” 1956 nr 29, s. 5
Nagrody i wyróżnienia
- 1962 – nagroda teatralna m. Szczecina za całokształt pracy artystycznej
- 1963 – Zasłużony Członek SPATiF-ZASP
Odznaczenia
- 1956 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- 1965 – Odznaka Tysiąclecia
- 1965 – Złota Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego
- 1967 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Bibliografia
- Jubileusz Zofii Ordyńskiej, „Teatr” 1957 nr 3, s. 23
- Tomasz Mościcki, Teatry Warszawy 1944-1945. Kronika, Fundacja Historia i Kultura, Warszawa 2012
- Zofia Ordyńska, To już prawie sto lat... Pamiętnik aktorki, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970
- 50 lat na scenie. Jubileusz Zofii Ordyńskiej, „Kurier Szczeciński” 1956 z dn. 1 grudnia, s. 3
- Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980 t. II, PWN, Warszawa 1994
- Katarzyna Stróżyk, Jedyna taka ciocia. Zza szczecińskich kulis, „Kurier Szczeciński” 2009 nr 80 z 24 kwietnia
Inne źródła
- Materiały i fotografie ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie i ZASP w Szczecinie
