Zbigniew Sawan
| Zbigniew Sawan | |||
| aktor, reżyser, dyrektor teatru | |||
| |||
| Data urodzenia | 14 kwietnia 1904 | ||
| Miejsce urodzenia | Woskresienówka | ||
| Data śmierci | 4 czerwca 1984 | ||
| Miejsce śmierci | Warszawa | ||
| Miejsce spoczynku | Cmentarz Powązkowski w Warszawie (kw. C-VI-20) | ||
Zbigniew Sawan (1904-1984) – aktor, reżyser, dyrektor teatru
Życiorys
Zbigniew Sawan (właśc. Zbigniew Edmund Nowakowski) urodził się 14 kwietnia 1904 roku w Woskresienówce w guberni kurskiej w Rosji Ukrainie. Pochodził z rodziny, w której kilka osób parało się aktorstwem, m.in. ciotka Lila Nowakowska i siostra Jadwiga Nowakowska-Boryta. Aktorkami były także jego przyszłe żony.
Po ukończeniu oddziału Dramatycznego przy Konserwatorium Warszawskim, zadebiutował na scenie Teatru im. Słowackiego w Krakowie (sez. 1926/1927). W Krakowie przyjął pseudonim Sawan. Występował gościnnie w Kielcach, Bydgoszczy i w Stanisławowie. W latach 1931-1938 przebywał w Warszawie. Występował m.in. w Morskim Oku ze słynnym programem Halo Malicka i Sawan (1931), a także w Ateneum i w Narodowym. W 1932 roku rozpoczął studia na Wydziale Reżyserskim Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Dyplom uzyskał w 1937 roku, grając w Marii Stuart J. Słowackiego w Teatrze Malickiej, który wspólnie z nią prowadził w latach 1935-1939. Razem z Marią Malicką i Aleksandrem Węgierką wystąpował gościnnie na scenach wielu miast polskich, m.in. w Poznaniu, Łodzi, Wilnie, Krakowie. Jednak prawdziwą popularność przyniosło mu kino, z którym związany był od 1928 roku. Wystąpił w 12 filmach, m.in w Huraganie (1928), Przedwiośniu (1928), Policmajstrze Tagiejewie (1929), Czarnych diamentach (1939). Należał do czołowych amantów przedwojennego kina polskiego.
W czasie okupacji, w latach 1940-1941, pracował w kawiarni filmowców „Na Antresoli”, początkowo jako kelner, a później jako aktor i reżyser kabaretu. Aresztowany w 1941 roku w związku z zabójstwem kolaborującego z Niemcami aktora Igo Syma, został więźniem Pawiaka i Oświęcimia. Po kilku miesiącach został zwolniony, prawdopodobnie dzięki wstawiennictwu swojej pierwszej żony, Marii Malickiej, która utrzymywała znajomości z Niemcami (po wojnie za te kontakty została objęta przez ZASP dożywotnim zakazem występów w Warszawie). Po zwolnieniu grał i reżyserował w jawnych teatrach warszawskich - „Bohemie” (poranek Od A do Z), „Miniaturach” (m.in. reż. Mąż i żona Aleksandra Fredry, Kaprysy Marianny Alfreda de Musseta, Szkarłatne róże Alda de Benedettiego) i w „Melodii” (rewia wielkanocna Asy). Tuż po wojnie został uniewinniony z zarzutu współpracy z tymi teatrami przez Sąd Weryfikacyjny ZASP, m.in. na korzyść aktora przemawiały jego aresztowanie i pobyt w Oświęcimiu. Jednak po dwóch latach Sąd II Instancji zmienił wyrok. Udzielił artyście surowej nagany, zawiesił w obowiązkach członka ZASP do 1 kwietnia 1948 roku, ponadto nakazał wypłacania części zarobków na rzecz sierot.
W 1945 roku grał w w Miejskich Teatrach Dramatycznych Warszawy. W 1947 roku, wspólnie z drugą żoną (od 1943), Lidia Wysocką, uczestniczył w tournée po Polsce. Wtedy po raz pierwszy przybył do Szczecina. U boku żony zagrał w sztukach Freuda teorii snów Antoniego Cwojdzińskiego i Po co daleko szukać George'a Bernarda Shawa. Sztuki te także reżyserował. W latach 1948-1950 organizował życie teatralne tego miasta. Pracę rozpoczynał w Teatrze Małym, który 31 sierpnia 1948 roku decyzją Ministerstwa Kultury i Sztuki wykreślono z listy teatrów działających w Polsce. Jesienią tego samego roku powołał do życia Państwowy Teatr Polski, który swą działalność rozpoczął w styczniu 1949 roku. Placówką tą kierował przez dwa lata. Był inicjatorem uruchomienia drugiej sceny PTP - Teatru Współczesnego (1950) - i pomysłodawcą umieszczenia tego teatru w budynku Muzeum Morskiego przy Wałach Chrobrego. W Szczecinie także grał i reżyserował. Za jego największy sukces uważa się wystawienie Bajki Michała Swietłowa i Wiele hałasu o nic Williama Shakespeare'a, spektaklu którym zadebiutował jako reżyser na scenie Państwowego Teatru Polskiego. Ogromne powodzenie tego przedstawienia zadecydowało, że w przyszłości właśnie z tą sztuką objeżdżał ważniejsze ośrodki teatralne w kraju, w tym także Szczecin (1956). Jako dyrektor szczecińskiej sceny wprowadził do repertuaru aż osiem sztuk współczesnych, w tym trzy polskie.
Po opuszczeniu Szczecina został kierownikiem artystycznym Ludowego Teatru Muzycznego w Warszawie (1950-1952). Współpracował z „Artosem”, organizował Operetkę w Gliwicach (1952). W latach 1954-1957 był głównym reżyserem Operetki Warszawskiej. Kolejno występował i reżyserował w Teatrze Młodej Warszawy (sez. 1957/58) oraz w zespole Domu Wojska Polskiego (1957-1959 jako kier. artyst.). W latach 1959-1961 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Dramatycznego w Białymstoku, Teatru Narodowego w Warszawie (sez. 1961/62), Teatru Rozmaitości w Krakowie (sez. 1962/63), Teatru Klasycznego w Warszawie (1963-1970).
Grał mniejsze role w filmach fabularnych, m.in. w Popiołach, Epilogu norymberskim, Drzwiach w murze, Akcji pod Arsenałem, oraz w serialach telewizyjnych - Stawce wiekszej niż życie, Janosiku, Wielkiej miłości Balzaka, Rodzinie Połanieckich. Kino nie przyniosło mu jednak takiej popularności jak przed wojną. Występował także w telewizji.
Trzecią żoną aktora była Krystyna Wróblewska (od 1958). Z trzech związków aktor miał troje dzieci, córkę i dwóch synów.
Zmarł 4 czerwca 1984 roku w Warszawie. Jest pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (kw. C-VI-20).
Twórczość teatralna (Szczecin)
| Tytuł | Autor | Reżyseria | Forma twórczości | Postać | Teatr | Data premiery |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Freuda teoria snów | Antoni Cwojdziński | Zbigniew Sawan | reżyseria, obsada aktorska | On | wystepy gościnne | 1947 |
| Po co daleko szukać | George Bernard Shaw | Zbigniew Sawan | reżyseria, obsada aktorska | występy gościnne | 1947 | |
| Wiele hałasu o nic | William Shakespeare | Zbigniew Sawan | opracowanie tekstu, reżyseria, obsada aktorska | Don John | Państwowy Teatr Polski | 22 stycznia 1949 |
| Wiosna w Norwegii | Stuart Engstrand | Lidia Wysocka, Seweryn Butrym, Stanisław Malatyński | opieka reżyserska | Państwowy Teatr Polski | 9 marca 1949 | |
| Jadzia wdowa | Ryszard Ruszkowski | Zbigniew Sawan | inscenizacja, reżyseria | Państwowy Teatr Polski | 18 kwietnia 1949 | |
| Bajka | Michaił Swietłow | Zbigniew Sawan | reżyseria, obsada aktorska | Kulawy | Państwowy Teatr Polski | 27 października 1949 |
| Zielony Gil | Tirso de Molina | Zbigniew Sawan | inscenizacja, reżyseria | Państwowy Teatr Polski | 12 stycznia 1950 | |
| Szelmostwa Skapena | Molière | Zbigniew Sawan | inscenizacja, reżyseria | Państwowy Teatr Polski (scena filialna Teatr Współczesny) | 20 lipca 1950 | |
| Wiele hałasu o nic | William Shakespeare | Zbigniew Sawan (gościnnie) | reżyseria | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 25 października 1956 |
Afisze do sztuk w reż. Zbigniewa Sawana
(1949)
(1950)
(1950)
Źródła
Bibliografia
- Encyklopedia kina (pod red. Tadeusza Lubelskiego, autorka hasła Diana Poskuta-Włodek), Wyd. Biały Kruk, Kraków 2003
- Encyklopedia Szczecina t. II P-Ż (pod red. Tadeusza Białeckiego, autor hasła Ryszard Markow), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2000
- Tomasz Mościcki, Teatry Warszawy 1944-1945. Kronika, Fundacja Historia i Kultura, Warszawa 2012
- Teatry Dramatyczne w Szczecinie 1945-1965 (pod red. Danuty Piotrowskiej), Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW Prasa, Poznań 1965
Inne
- Materiały ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Z. Raszewskiego w Warszawie
- Afisze teatralne ze zbiorów Książnicy Pomorskiej w Szczecinie
