Zbigniew Sawan

	Zbigniew Sawan
	aktor, reżyser, dyrektor teatru
Data urodzenia	14 kwietnia 1904
Miejsce urodzenia	Woskresienówka
Data śmierci	4 czerwca 1984
Miejsce śmierci	Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Powązkowski w Warszawie (kw. C-VI-20)

Zbigniew Sawan (1904-1984) – aktor, reżyser, dyrektor teatru

Życiorys

Zbigniew Sawan (właśc. Zbigniew Edmund Nowakowski) urodził się 14 kwietnia 1904 roku w Woskresienówce w guberni kurskiej w Rosji Ukrainie. Pochodził z rodziny, w której kilka osób parało się aktorstwem, m.in. ciotka Lila Nowakowska i siostra Jadwiga Nowakowska-Boryta. Aktorkami były także jego przyszłe żony.

Po ukończeniu oddziału Dramatycznego przy Konserwatorium Warszawskim, zadebiutował na scenie Teatru im. Słowackiego w Krakowie (sez. 1926/1927). W Krakowie przyjął pseudonim Sawan. Występował gościnnie w Kielcach, Bydgoszczy i w Stanisławowie. W latach 1931-1938 przebywał w Warszawie. Występował m.in. w Morskim Oku ze słynnym programem Halo Malicka i Sawan (1931), a także w Ateneum i w Narodowym. W 1932 roku rozpoczął studia na Wydziale Reżyserskim Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Dyplom uzyskał w 1937 roku, grając w Marii Stuart J. Słowackiego w Teatrze Malickiej, który wspólnie z nią prowadził w latach 1935-1939. Razem z Marią Malicką i Aleksandrem Węgierką wystąpował gościnnie na scenach wielu miast polskich, m.in. w Poznaniu, Łodzi, Wilnie, Krakowie. Jednak prawdziwą popularność przyniosło mu kino, z którym związany był od 1928 roku. Wystąpił w 12 filmach, m.in w Huraganie (1928), Przedwiośniu (1928), Policmajstrze Tagiejewie (1929), Czarnych diamentach (1939). Należał do czołowych amantów przedwojennego kina polskiego.

W czasie okupacji, w latach 1940-1941, pracował w kawiarni filmowców „Na Antresoli”, początkowo jako kelner, a później jako aktor i reżyser kabaretu. Aresztowany w 1941 roku w związku z zabójstwem kolaborującego z Niemcami aktora Igo Syma, został więźniem Pawiaka i Oświęcimia. Po kilku miesiącach został zwolniony, prawdopodobnie dzięki wstawiennictwu swojej pierwszej żony, Marii Malickiej, która utrzymywała znajomości z Niemcami (po wojnie za te kontakty została objęta przez ZASP dożywotnim zakazem występów w Warszawie). Po zwolnieniu grał i reżyserował w jawnych teatrach warszawskich - „Bohemie” (poranek Od A do Z), „Miniaturach” (m.in. reż. Mąż i żona Aleksandra Fredry, Kaprysy Marianny Alfreda de Musseta, Szkarłatne róże Alda de Benedettiego) i w „Melodii” (rewia wielkanocna Asy). Tuż po wojnie został uniewinniony z zarzutu współpracy z tymi teatrami przez Sąd Weryfikacyjny ZASP, m.in. na korzyść aktora przemawiały jego aresztowanie i pobyt w Oświęcimiu. Jednak po dwóch latach Sąd II Instancji zmienił wyrok. Udzielił artyście surowej nagany, zawiesił w obowiązkach członka ZASP do 1 kwietnia 1948 roku, ponadto nakazał wypłacania części zarobków na rzecz sierot.

W 1945 roku grał w w Miejskich Teatrach Dramatycznych Warszawy. W 1947 roku, wspólnie z drugą żoną (od 1943), Lidia Wysocką, uczestniczył w tournée po Polsce. Wtedy po raz pierwszy przybył do Szczecina. U boku żony zagrał w sztukach Freuda teorii snów Antoniego Cwojdzińskiego i Po co daleko szukać George'a Bernarda Shawa. Sztuki te także reżyserował. W latach 1948-1950 organizował życie teatralne tego miasta. Pracę rozpoczynał w Teatrze Małym, który 31 sierpnia 1948 roku decyzją Ministerstwa Kultury i Sztuki wykreślono z listy teatrów działających w Polsce. Jesienią tego samego roku powołał do życia Państwowy Teatr Polski, który swą działalność rozpoczął w styczniu 1949 roku. Placówką tą kierował przez dwa lata. Był inicjatorem uruchomienia drugiej sceny PTP - Teatru Współczesnego (1950) - i pomysłodawcą umieszczenia tego teatru w budynku Muzeum Morskiego przy Wałach Chrobrego. W Szczecinie także grał i reżyserował. Za jego największy sukces uważa się wystawienie Bajki Michała Swietłowa i Wiele hałasu o nic Williama Shakespeare'a, spektaklu którym zadebiutował jako reżyser na scenie Państwowego Teatru Polskiego. Ogromne powodzenie tego przedstawienia zadecydowało, że w przyszłości właśnie z tą sztuką objeżdżał ważniejsze ośrodki teatralne w kraju, w tym także Szczecin (1956). Jako dyrektor szczecińskiej sceny wprowadził do repertuaru aż osiem sztuk współczesnych, w tym trzy polskie.

Po opuszczeniu Szczecina został kierownikiem artystycznym Ludowego Teatru Muzycznego w Warszawie (1950-1952). Współpracował z „Artosem”, organizował Operetkę w Gliwicach (1952). W latach 1954-1957 był głównym reżyserem Operetki Warszawskiej. Kolejno występował i reżyserował w Teatrze Młodej Warszawy (sez. 1957/58) oraz w zespole Domu Wojska Polskiego (1957-1959 jako kier. artyst.). W latach 1959-1961 był dyrektorem i kierownikiem artystycznym Teatru Dramatycznego w Białymstoku, Teatru Narodowego w Warszawie (sez. 1961/62), Teatru Rozmaitości w Krakowie (sez. 1962/63), Teatru Klasycznego w Warszawie (1963-1970).

Grał mniejsze role w filmach fabularnych, m.in. w Popiołach, Epilogu norymberskim, Drzwiach w murze, Akcji pod Arsenałem, oraz w serialach telewizyjnych - Stawce wiekszej niż życie, Janosiku, Wielkiej miłości Balzaka, Rodzinie Połanieckich. Kino nie przyniosło mu jednak takiej popularności jak przed wojną. Występował także w telewizji.

Trzecią żoną aktora była Krystyna Wróblewska (od 1958). Z trzech związków aktor miał troje dzieci, córkę i dwóch synów.

Zmarł 4 czerwca 1984 roku w Warszawie. Jest pochowany na Cmentarzu Powązkowskim (kw. C-VI-20).

Twórczość teatralna (Szczecin)

Tytuł	Autor	Reżyseria	Forma twórczości	Postać	Teatr	Data premiery
Freuda teoria snów	Antoni Cwojdziński	Zbigniew Sawan	reżyseria, obsada aktorska	On	wystepy gościnne	1947
Po co daleko szukać	George Bernard Shaw	Zbigniew Sawan	reżyseria, obsada aktorska		występy gościnne	1947
Wiele hałasu o nic	William Shakespeare	Zbigniew Sawan	opracowanie tekstu, reżyseria, obsada aktorska	Don John	Państwowy Teatr Polski	22 stycznia 1949
Wiosna w Norwegii	Stuart Engstrand	Lidia Wysocka, Seweryn Butrym, Stanisław Malatyński	opieka reżyserska		Państwowy Teatr Polski	9 marca 1949
Jadzia wdowa	Ryszard Ruszkowski	Zbigniew Sawan	inscenizacja, reżyseria		Państwowy Teatr Polski	18 kwietnia 1949
Bajka	Michaił Swietłow	Zbigniew Sawan	reżyseria, obsada aktorska	Kulawy	Państwowy Teatr Polski	27 października 1949
Zielony Gil	Tirso de Molina	Zbigniew Sawan	inscenizacja, reżyseria		Państwowy Teatr Polski	12 stycznia 1950
Szelmostwa Skapena	Molière	Zbigniew Sawan	inscenizacja, reżyseria		Państwowy Teatr Polski (scena filialna Teatr Współczesny)	20 lipca 1950
Wiele hałasu o nic	William Shakespeare	Zbigniew Sawan (gościnnie)	reżyseria		Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski)	25 października 1956

Afisze do sztuk w reż. Zbigniewa Sawana

(1949)
(1950)
(1950)

Nagrody i wyróżnienia

1949 – III nagroda za reżyserię Bajki M. Swietłowa na Festiwalu Sztuk Radzieckich w Katowicach

Bibliografia

Encyklopedia kina (pod red. Tadeusza Lubelskiego, autorka hasła Diana Poskuta-Włodek), Wyd. Biały Kruk, Kraków 2003
Encyklopedia Szczecina t. II P-Ż (pod red. Tadeusza Białeckiego, autor hasła Ryszard Markow), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2000
Tomasz Mościcki, Teatry Warszawy 1944-1945. Kronika, Fundacja Historia i Kultura, Warszawa 2012
Zdzisław Sośnicki, 40 lat teatrów dramatycznych Szczecina (opracowanie części dokumentacyjnej Ryszard Markow i Elwira Rewcio), Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1985
Teatry Dramatyczne w Szczecinie 1945-1965 (pod red. Danuty Piotrowskiej), Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne RSW Prasa, Poznań 1965

Inne źródła

Materiały ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Z. Raszewskiego w Warszawie
Afisze teatralne ze zbiorów Książnicy Pomorskiej w Szczecinie

Autor opracowania: Andrzej Androchowicz