Józef Bursewicz

Józef Bursewicz
poeta, tłumacz
Data urodzenia	7 grudnia 1927
Miejsce urodzenia	Wilno
Data śmierci	5 marca 1982
Miejsce śmierci	Szczecin
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Szczecinie (kw. 28A-18-1)
Lokalizacja grobu	zobacz na mapie

Józef Bursewicz (1927-1982) – poeta, publicysta, recenzent, tłumacz z języka rosyjskiego i jidisz

Życiorys

Józef Ambroży Bursewicz urodził się 7 grudnia 1927 roku w Wilnie w rodzinie inteligenckiej. Był synem Szymona Bursewicza i Jadwigi z d. Romaszkiewiczowej.

Jako repatriant przybył do Szczecina w lipcu 1945 roku. W latach 1948-1951 studiował medycynę, z której zrezygnował po pierwszych sukcesach literackich. Zadebiutował w 1951 roku na łamach „Głosu Szczecińskiego”. Równocześnie zaczął uprawiać poezję oraz publicystykę kulturalną w prasie i radiu. Brał żywy udział w życiu artystycznym miasta. W czerwcu 1956 roku na łamach szczecińskiego tygodnika „Ziemia i Morze” opublikował program poetyckiej grupy Metafora, którego współtwórcami byli poeci: Andrzej Dzierżanowski, Ryszard Grabowski i Janusz Krzymiński. Pojawienie się grupy określono niezwykle ważnym wydarzeniem w literackim życiu Szczecina.

Swoje utwory drukował na łamach m.in. „Ziemi i Morza” „Tygodnika Zachodniego”, „Nowych Sygnałów”, „Życia Literackiego”, „Poglądów”, „Kameny”, „Współczesności”, „Nadodrza” oraz miesięcznika „Szczecin”. Jako przedstawiciel szczecińskiego środowiska literackiego uczestniczył w zjazdach ZLP i „Wiosnach poetyckich”. Pisał teksty dla teatrzyków studenckich, m.in. dla „Skrzata”. W „Kurierze Szczecińskim” zamieszczał recenzje z wystaw i imprez kulturalnych. Dał się również poznać jako ceniony krytyk twórczości plastycznej. Artykuły na ten temat podpisywał pseudonimem Jerzy Rustem.

Należał do grona uznanych tłumaczy z języka rosyjskiego i jidysz. Wspólnie z Jadwigą Adler, Marianem Grześczakiem, Tadeuszem Nowakiem, Katarzyną Suchodolską i Stanisławem Witem Wilińskim przełożył na polski wiersze związanego ze Szczecinem żydowskiego poety Eliasza Rajzmana wydane później w tomiku Modlitwa wilka.

Był długoletnim współpracownikiem szczecińskiej Rozgłośni Radiowej (na stałym etacie od 1 marca 1957 do 30 czerwca 1958) oraz pasma ogólnopolskiego Polskiego Radia, na potrzeby których napisał kilka słuchowisk, a także przygotował ponad 700 audycji o charakterze literacko-kulturalnym (krytyki, recenzje, omówienia).

W 1960 roku został członkiem rzeczywistym Związku Literatów Polskich.

Przyjaciele nazywali go Żoskiem.

Zmarł 5 marca 1982 w Szczecinie. Został pochowany na Cmentarzu Centralnym (kw. 28A-18-1).

Poezja

• 1956 – Arkusz poetycki (tomik poezji), „Ziemia i Morze”, Szczecin
• 1956 – Miasto, Nocą (wiersze), „Ziemia i Morze” 1956 nr 2, s. 5
• 1956 – Czarna postać, Śmiejące się oczy, Rozrywki zawodowego mordercy (wiersze), „Ziemia i Morze” 1956 nr 12, s. 5
• 1956 – Pajac (wiersz), „Ziemia i Morze” 1956, nr 30, s. 5
• 1957 – Mebel, Wieczory, Pech (wiersze), „Ziemia i Morze” 1957 nr 6, s. 5
• 1959 – Kroki we mgle (tomik poezji)
• 1966 – Chłód nocy (tomik poezji), Wydawnictwo Poznańskie
• 1999 – Wiersze wybrane (tomik poezji) Wydawnictwo Albatros, Szczecin

Almanachy, publikacje zbiorowe, krótkie opowiadania

• 1955 – Dom nad Odrą wyd. ZWZMP, Szczecin
• 1956 – Pocco Kapilla (opowiadanie), „Ziemia i Morze” 1956 nr 3, s. 4
• 1956 – Westchnienie, Dyrektor, Zdecydowana (fraszki), „Ziemia i Morze” 1956 nr 10, s. 7
• 1958 – Szczecin literacki wyd. ZLP, Szczecin
• 1959 – Almanach młodych wyd. Iskry, Warszawa

• 
• 
• 

Artykuły w prasie (wybór)

Wiersz dedykowany Marysi, córce pisarza Stanisława Daukszy (1955)

• 1957 – Teatrzyk „Ikra”, „Ziemia i Morze” 1957 nr 17
• 1957 – Naród w pieśń najbogatszy, „Ziemia i Morze” 1957 nr 24-25, s. 4 i 9
• 1959 – Morze w szczecińskiej plastyce, „Dodatek literacki Głosu Szczecińskiego” nr 6, „Głos Szczeciński” 1959 nr 152, s. 1
• 1959 – Podróż prawie mądra, „Dodatek literacki Głosu Szczecińskiego” nr 6, „Głos Szczeciński” 1959 nr 152, s. 4
• 1960 – Ze wspomnień o Franciszku Gilu, „Kurier Szczeciński” 1960 nr 232, s. 3
• 1960 – Liryzm i metafora (z cyklu: Z sali wystawowej), „Kurier Szczeciński” 1960 nr 244, s. 3
• 1960 – Sztuka wyzwalająca piękno (z cyklu: Z sali wystawowej), „Kurier Szczeciński” 1960 nr 277, s. 6

Wybrane audycje radiowe

• 1955 – Magazyn artystyczny nr 1 (współautor z Włodzimierzem Grabowskim i Walerianem Pawłowskim)
• 1955 – Wiersze o Szczecinie (teksty poetów: Józefa Bursewicza, Ireneusza Gwidona Kamińskiego, Henryka Piotrowskiego, Stanisława Szydłowskiego, Witolda Wirpszy)
• 1956 – Magazyn artystyczny nr 3 (współautor z Włodzimierzem Grabowskim i Walerianem Pawłowskim)
• 1958 – Wiersze Ireneusza Krzysztofa Szmidta i Józefa Bursewicza (autor wierszy, reżyser)
• 1959 – Wiersze Bursewicza (autor wierszy)
• 1964 – Nowe wiersze poetów szczecińskich (teksty poetów: Józefa Bursewicza, Andrzeja Dzierżanowskiego, Eliasza Rajzmana, Heleny Raszki, Ireneusza Krzysztofa Szmidta)
• 1967 – Imiona ulic (współautor z Alicją Maciejowską)
• 1967 – Obiady czwartkowe (współautor z Aliną Głowacką)
• 1976 – Zimowa szkatułka (autor słuchowiska poetyckiego)

Programy telewizyjne

• 1973 – W myślach mych jesteś scenariusz (z Anną Czornij)
• 1975 – Linie naszych dłoni scenariusz (z Anną Czornij)

Nagrody

• 1954 – II nagroda (pierwszej nie przyznano) na zamkniętym konkursie Polskiego Radia za opowiadanie Pierwsze lata

Recenzje prasowe

• Ryszard Liskowacki, Barwa, muzyka i „kwadraty wiersza", „Dodatek literacki do Głosu Szczecińskiego” wrzesień 1958, s. 3

O twórczości Józefa Bursewicza

• (...) Twórczość Józefa Bursewicza nasuwa najczęściej myśl o wewnętrznych sprzecznościach, o ciągle dziejącym się sporze dwóch (a może więcej) postaw, dwóch dusz poetyckich. (...) W Bursewiczu walczy wciąż liryk-nastrojowiec (...) z poetą o aspiracjach intelektualnych, by nie rzec filozoficznych. Ten liryk nastrojowiec, świadom potrzeby wypowiadania się w sposób dobitny, świadom potrzeby stałego odnawiania zespołu środków wyrazu, dodawania tym środkom walorów zaskakujących - nie rzadko daje się ponieść owemu „antyestetyzmowi” z kręgu „rzeźniczego noża”. (...) W ogóle w wierszach Bursewicza widac ścieranie się różnych szkół poetyckich, widać wysiłek w kierunku nadania tym starciom jakiejś uporządkowanej postaci. To dobrze świadczy o kulturze literackiej autora i jego świadomości twórczej, ale wciąż nie daje poczucia czegoś zdecydowanie „swojego”. Poeta winien chyba zdecydować się na to, by którejś z tendencji nurtujących go dać pierwszeństwo. (Bogusław Kogut o tomiku Kroki we mgle)

Ciekawostki

• W 2004 roku z lewej strony wejścia do budynku przy ul. Abramowskiego 4 umieszczono tablicę pamiątkową z wygrawerowanym napisem: W tym budynku w latach 1945–1982 mieszkał szczeciński poeta Józef Bursewicz. Miasto Szczecin i ZLP
• Postać poety przybliża jego syn Szymon we wspomnieniu Józef Bursewicz (1927-1982) opublikowanym w „Kronice Szczecina 2006” (s. 53-160)
• W marcu 2016 roku oddział szczeciński Związku Literatów Polskich ogłosił Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Józefa Bursewicza. Konkurs, rozgrywany w dwóch kategoriach – „O Złotą Metaforę”, obejmującą utwory na każdy temat, oraz „O Metaforę szczecińską” – wiersze o tematyce szczecińskiej – adresowany jest do osób, które ukończyły 16 lat. Konkurs organizowany jest w ramach Zachodniopomorskiej Wiosny Poezji, którą zainaugurowano 21 marca 2016 roku w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie

Bibliografia

• Encyklopedia Szczecina t. I A-O (pod red. Tadeusza Białeckiego, autorki hasła Hanna Niedbał i Katarzyna Stańczyk), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999
• Feliks Fornalczyk, Gwiazda na zamglonym firmamencie (O Józefie Bursewiczu), „Morze i Ziemia” 1983 nr 39, s. 8-9 i 14
• Zbigniew Jarzębowski, Słuchowiska szczecińskiego radia, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2009
• Bogusław Kogut, Piątka poetów Szczecina, „Szczecin literacki. Miesięcznik Pomorza Zachodniego” 1960 nr 12, s. 96-97
• Maria Kowalewska, Józef Bursewicz [w:] Pisarze Pomorza Zachodniego, Wydawnictwo Morskie, Gdynia 1967
• Janusz Krzymiński, Józef Bursewicz 1928-1982. „Żosek” albo metafora zieleni, [w:] Ku Słońcu 125. Księga z miasta umarłych (pod red. Mariusza Czarnieckiego), Wyd. Glob, Szczecin 1987

Autor opracowania: Andrzej Androchowicz