Andrzej Kopiczyński
| Andrzej Kopiczyński | |||
| aktor | |||
| |||
| Data urodzenia | 15 kwietnia 1934 | ||
| Miejsce urodzenia | Międzyrzec Podlaski | ||
| Data śmierci | 13 października 2016 | ||
| Miejsce śmierci | Warszawa | ||
Andrzej Kopiczyński (1934-2016) – aktor
Życiorys
Andrzej Kopiczyński urodził się 15 kwietnia 1934 roku w Międzyrzecu Podlaskim. Był synem Konstantego i Heleny Kopiczyńskich. Okupację niemiecką spędził na Kresach Wschodnich. Po zakończeniu wojny zamieszkał we Wrocławiu. Tu ukończył szkołę podstawową i technikum energetyczne. Jako uczeń tej szkoły zaczął występować w amatorskim teatrzyku prowadzonym przez Ligę Kobiet. Z powodzeniem zagrał m.in. w Fircyku w zalotach. Wraz z amatorskim zespołem wyjechał do Warszawy, gdzie wystąpił w Teatrze Nowej Warszawy (obecnie Teatr Rozmaitości). Dzięki naborowi do szkoły teatralnej, który przeprowadziła komisja z Warszawy, wraz z trzynastoma innymi aktorami amatorami z Wrocławia został studentem Wydziału Aktorskiego Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej w Łodzi. Studia ukończył w 1958 roku.
Mimo propozycji angażu do Teatru Klasycznego w Warszawie, złożonej przez ówczesnego dyrektora tego teatru, Emila Chaberskiego, zdecydował się na pracę w teatrach prowincjonalnych. W latach 1958-1960 występował na scenie Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie, a w sez.1960/1961 w Teatrze Współczesnym w Bydgoszczy. W teatrach tych grał wiele głównych ról, m.in. Billa Starbucka w Zaklinaczu deszczu Richarda Nasha, Romea w Romeo i Julii Williama Shakespeare'a (Olsztyn), Henryka w sztuce Beckett, czyli honor Boga Jeana Anouilha, Figara w Weselu Figara Pierre'a de Beaumarchais'go (Bydgoszcz).
W 1961 roku został aktorem Państwowych Teatrów Dramatycznych w Szczecinie, którymi kierował Aleksander Rodziewicz. Tu reżyser Ryszard Sobolewski powierzył debiutantowi na szczecińskiej scenie główną rolę - Kordiana - w dramacie Słowackiego. O kreacji tej pisano (...) Bezbłędnie kładł akcenty, czytał najbardziej trudne partie tekstu zawsze w zgodzie z założeniem nadrzędnym swej roli (Zygmunt Greń). Za tę kreację aktor został nagrodzony na IV Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu.
W sezonie 1962/1963 grał w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym im. Juliusza Słowackiego w Koszalinie, m.in. Jerry'ego w Dwojgu na huśtawce Williama Gibsona i Nieśmiałowskiego w Klubie kawalerów Michała Bałuckiego.
Od 1963 roku ponownie występował w Szczecinie. Pod kierunkiem dyrektora PTD i reżysera, Jana Maciejowskiego, wkrótce dołączył do grona czołowych aktorów szczecińskich scen. Po latach wspominał: (...) Wędrówka po teatrach, w których dużo się grało, dużo pracowało i dużo się... uczyło. Myślę, że był to najlepszy okres w moim życiu aktorskim. Szczególnie owocne były dla mnie lata, które spędziłem w Szczecinie. Nie każdy aktor, który wybrał stolicę, zaraz po szkole miał szansę otrzymać tyle różnych ról, ile dzięki owym teatrom prowincjonalnym udało mi się zagrać. W latach 1964-1965 zwrócił uwagę krytyków i publiczności rolami w sztukach Eugèna Ionesco - Berangera w Nosorożcu i Jana w Głodzie i pragnieniu. W 1966 roku stworzył kolejną wielką rolę - Konrada-Gustawa w Dziadach Adama Mickiewicza, kreując postać nacjonalisty wątpiącego i zgorzkniałego, w sposób bardzo współczesny (Bohdan Kurowski). Aktor z dużym powodzeniem występował także w Kabarecie Piosenki. W 1966 roku wraz z reżyserem Janem Maciejowskim reprezentował środowiska twórcze ziemi szczecińskiej na Ogólnopolskim Sejmiku Kultury.
W 1969 roku wyjechał do Warszawy na zaproszenie Adama Hanuszkiewicza, który kompletował zespół Teatru Narodowego. W teatrze tym grał w latach 1970-1979. Później kolejno występował na scenach Teatru Rozmaitości (1979–1982) i Teatru Na Woli (1982–1986). Od roku 1986 przez trzydzieści lat związany był z Teatrem Kwadrat im. Edwarda Dziewońskiego.
Był także aktorem filmowym i telewizyjnym. Na srebrnym ekranie zadebiutował w 1957 roku w filmie Jerzego Kawalerowicza Prawdziwy koniec wielkiej wojny. Wystąpił m.in. w Końcu naszego świata (1964), Gorącej linii (1965) i 150 na godzinę Wandy Jakubowskiej, Obok prawdy (1964) Janusza Weycherta, Świętej wojnie (1965) i Czekam w Monte Carlo (1969) Juliana Dziedziny, Julii, Annie, Genowefie (1967) Anny Sokołowskiej, Pułapce (1970) i Zasiekach (1973) Andrzeja Jerzego Piotrowskiego, Znachorze (1982), Ogniem i mieczem (1999) i 1920 Bitwa warszawska (2011) Jerzego Hoffmana, Niezwykłej podróży Baltazara Kobera (1988) Jerzego Wojciecha Hasa, Korczaku (1990) Andrzeja Wajdy.
Interesującą kreację młodego porucznika LWP stworzył w 1969 roku w wojennym dramacie Jarzębina czerwona Ewy i Czesława Petelskich. Część zdjęć do tego filmu realizowano w Szczecinie i w okolicach Pyrzyc. Jarzębina zasłużenie przyniosła aktorowi rozgłos i zapoczątkowała jego ogólnopolską karierę. Wkrótce otrzymał propozycję przeniesienia się na stałe do Warszawy. Niedługo potem zagrał tytułową rolę w Koperniku (1972), także w reżyserii małżeństwa Petelskich. Ogromną popularność przyniosła aktorowi rola inż. Stefana Karwowskiego w telewizyjnym serialu Czterdziestolatek w reż. Jerzego Gruzy. Na fali popularności tej postaci ten sam reżyser zrealizował fabularny film Motylem jestem, czyli romans czterdziestolatka (1976), serial telewizyjny Czterdziestolatek dwadzieścia lat później (1993) oraz wspólnie z Krzysztofem Teodorem Toeplitzem przygotował cykl słuchowisk radiowych Studenci Trzeciego Wieku. Czterdzieści lat minęło jak jeden dzień (2011).
Był cenionym aktorem telewizyjnym. Wystąpił w ponad czterdziestu spektaklach Teatru Telewizji, z których sześć zrealizował w Ośrodku TVP w Szczecinie. W 2009 roku w ramach Szczecińskiego Salonu Poezji recytował w sali Bogusława Zamku Książąt Pomorskich poezję Wisławy Szymborskiej.
Był czterokrotnie żonaty z aktorkami Kaliną Pieńkiewicz (1935-1996), Marią Chwalibóg (ur. 1933), Ewą Żukowską (ur. 1946) i Moniką Dzienisiewicz (1939-2016). W środowisku aktorskim popularnie nazywany był Kopicem.
W ostatnich latach zmagał się z chorobą Alzheimera.
Zmarł 13 października 2016 roku w Warszawie. Został pochowany 19 października na Starych Powązkach w Warszawie.
Prywatnie
fot. R. Pietrzak
Działalność artystyczna (Szczecin)
Teatr
| Tytuł | Autor | Reżyseria | Forma twórczości | Postać | Teatr | Data premiery |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kordian | Juliusz Słowacki | Ryszard Sobolewski | obsada aktorska | Kordian | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 16 stycznia 1962 |
| Aktor (program okolicznościowy z okazji Międzynarodowego Dnia Teatru, złożony z fragmentów rozmaitych dramatów na temat życia i pracy aktora) | Stefan Jaracz, Aleksander Ostrowski | Lesław Mazurkiewicz | obsada aktorska | Teatr „13 Muz” | 3 kwietnia 1962 | |
| Idiotka | Marcel Achard | Irena Grywińska-Adwentowicz | obsada aktorska | Kamil Sevigne, sędzia śledczy; Strażnik więzienny | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 24 kwietnia 1962 |
| Koledzy | Wasilij Aksionow, Jurij Stabawoj | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Aleksy Maksimow, absolwent medycyny | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 6 listopada 1963 |
| Magik i małpiszon (montaż satyryczno-liryczny) | Konstanty Ildefons Gałczyński | Ewa Kołogórska | obsada aktorska | Książę Józef | Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Imprez Artystycznych „Estrada” (sala Kameralna Zamku Książąt Pomorskich) | 16 grudnia 1963 |
| Igraszki z diabłem | Jan Drda | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Ojciec Scholastyk | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 24 stycznia 1964 |
| Makbet | William Shakespeare | Maryna Broniewska | obsada aktorska | Malkolm | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 25 marca 1964 |
| Policjanci | Sławomir Mrożek | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Więzień, były spiskowiec, następnie adiutant | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 4 listopada 1964 |
| Nosorożec | Eugène Ionesco | Maryna Broniewska | obsada aktorska | Berenger | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 19 grudnia 1964 |
| Moralność pani Dulskiej | Gabriela Zapolska | Aleksander Rodziewicz | obsada aktorska | Zbyszko Dulski | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 19 lutego 1965 |
| Miłość i gniew | John Osborne | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Jimmy Porter | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 17 czerwca 1965 |
| Głód i pragnienie | Eugène Ionesco | Andrzej Ziębiński | obsada aktorska | Jan | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 24 września 1965 |
| Nam śpiewać nie kazano | montaż kabaretowy | obsada aktorska | Teatr „13 Muz” | 1965 | ||
| Dziady | Adam Mickiewicz | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Gustaw; Chór młodzieńców; Chór; Gustaw-Konrad; Adolf; | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 12 marca 1966 |
| Namiestnik | Rolf Hochhuth | obsada aktorska | Ricardo | Teatr „13 Muz” | maj 1966 | |
| Mordercy i świadkowie | Tadeusz Polanowski | Jan Maciejowski | obsada aktorska | O'Donnel; Helms | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 24 czerwca 1966 |
| Otello | William Shakespeare | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Otello, Maur królewskiego rodu na służbie Wenecji | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 1 października 1966 |
| Meteor | Friedrich Dürrenmatt | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Hugo Nyffenschwander | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 9 grudnia 1966 |
| Jesienny ogród | Lillian Hellman | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Fryderyk Ellis | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 17 lutego 1967 |
| Wiosna 21 | Aleksander Sztejn | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Guszcza | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 1 czerwca 1967 |
| Ryszard III | William Shakespeare | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Henryk, hrabia Richmond, później Henryk VII | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 29 września 1967 |
| Niezwykła przygoda Pana Kleksa | Jan Brzechwa | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Alojzy Bąbel; Zawodnik V | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 14 stycznia 1968 |
| Don Juan | Molière | Tadeusz Byrski | obsada aktorska | Don Juan | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 15 marca 1968 |
| Cesarsko-królewski narzeczony | Ludwik Askenazy | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Frydolin von der Wanz | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 4 maja 1968 |
| Królowa przedmieścia | Konstanty Krumłowski | Ewa Kołogórska | obsada aktorska | Kopułka | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Polski) | 22 września 1968 |
| Brzeg | Ryszard Liskowacki | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Podporucznik Ścibor | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 8 listopada 1968 |
| Wyzwolenie | Stanisław Wyspiański | Jan Maciejowski | obsada aktorska | Konrad | Państwowe Teatry Dramatyczne (Teatr Współczesny) | 14 lutego 1969 |
Na scenie
(fot. Grażyna Wyszomirska)
Jako Ojciec Scholastyk w Igraszkach z diabłem (1964)
Jako Malkolm w Makbecie (1964)
Jako Adiutant w Policjantach (1964)
Jako Adiutant w Policjantach (1964)
Jako Więzień w Policjantach (1964)
Andrzej Kopiczyński (Berenger) i Krystyna Bigelmajer (Daisy) w Nosorożcu (1964)
W roli Jana w Głodzie i pragnieniu (1965)
Andrzej Kopiczyński (Otello) i Włodzimierz Bednarski (Jago) w Otellu (1966)
Krystyna Bigelmajer (Desdemona) i Andrzej Kopiczyński (Otello) w Otellu (1966)
Zbigniew Mamont (Pisarz) i Andrzej Kopiczyński (Frydolin von der Wanz) w Cesarsko-królewskim narzeczonym (1968)
Andrzej Kopiczyński (Frydolin von der Wanz) i Zbigniew Mamont (Pisarz) w Cesarsko-królewskim narzeczonym (1968)
Od lewej: Wacław Ulewicz, Czesław Rożnowski (Żołnierz niemiecki), Eugeniusz Wałaszek (Strzelec Jachimowicz) i Andrzej Kopiczyński (Podporucznik Ścibor) w Brzegu (1968)
Zbigniew Mamont (Podporucznik Wolny) i Andrzej Kopiczyński (Podporucznik Ścibor) w Brzegu (1968)
Jako Konrad w Wyzwoleniu (1969)
Andrzej Kopiczyński (Konrad) i Danuta Chudzianka (Córka) w Wyzwoleniu (1969)
Radio
| Tytuł słuchowiska | Autor | Reżyseria (adaptacja radiowa) | Postać | Data pierwszej emisji |
|---|---|---|---|---|
| Zamarłe morze | Jorge Amado | Jan Maciejowski, (Czesław Czerniawski i Henryk Piotrowski) | obsada aktorska | 24 lutego 1962 |
| Freja z siedmiu wysp | Joseph Conrad | Juliusz Burski, (Juliusz Burski i Czesław Czerniawski) | obsada aktorska | 6 lipca 1962 |
| Porgy | Heyward DuBose | Jan Maciejowski, (Czesław Czerniawski) | obsada aktorska | 25 lutego 1963 |
| Baśń zimowa | wiersze różnych poetów | Alicja Maciejowska (Edward Balcerzan, Bogusława Latawiec) | obsada aktorska | 21 grudnia 1963 |
| Wachta | Jerzy Sawiuk | Juliusz Burski | obsada aktorska | 22 września 1964 |
| Biri-biri | Stanisław Mioduszewski | Juliusz Burski | obsada aktorska | 8 grudnia 1964 |
| Magik i małpiszon | Alina Głowacka (z wykorzystaniem Zielonej Gęsi K.I. Gałczyńskiego) | Ewa Kołogórska | obsada aktorska | 25 grudnia 1964 |
| Serwal | Danuta Hrechorowicz | Alicja Maciejowska | obsada aktorska | 12 sierpnia 1965 |
| Była już wiosna | Czesław Czerniawski | Juliusz Burski | obsada aktorska | 30 kwietnia 1967 |
| Nasza legitymacja | Aleksander Błok, Władysław Broniewski, Włodzimierz Majakowski, Stefan Żeromski | Jan Maciejowski | obsada aktorska | 10 listopada 1967 |
| Powrót wielkiego łowcy | Wiesław Andrzejewski | Juliusz Burski | obsada aktorska | 1 listopada 1968 |
| To ci z Moulin Rouge | Jerzy Grygolunas | Jowita Pieńkiewicz | obsada aktorska | 27 kwietnia 1969 |
Telewizja
| Tytuł sztuki | Autor | Adaptacja (scenariusz) | Reżyseria | Realizacja telewizyjna | Rola | Data premiery |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Przecież to maj | Ryszard Liskowacki | Jan Maciejowski | Karol | 8 grudnia 1961 - pierwszy spektakl teatru Telewizji Szczecin nadany w pr. ogólnopolskim | ||
| Miłość i gniew | John Osborne | Jan Maciejowski | Janusz Rudnicki | Jimmy Porter | 23 lipca 1965 - transmisja „na żywo”z Teatru Polskiego | |
| Polowanie (monodram) | Joanna Kulmowa | Jan Kulma | obsada aktorska | kwiecień 1966 | ||
| Morska nawigacyja do Lubeka | Marcin Borzymowski | Juliusz Burski | Juliusz Burski | Andrzej Androchowicz | obsada aktorska | 11 czerwca 1967 |
| Otello | William Shakespeare | Jan Maciejowski | Juliusz Burski | Otello, Maur królewskiego rodu na służbie Wenecji | 11 sierpnia 1967 | |
| Dziwak | Nazim Hikmet | Maryna Broniewska | obsada aktorska | 10 maja 1968 | ||
| Falk (Tajfun) | Joseph Conrad | (Juliusz Burski i Wiesław Wodecki) | Juliusz Burski | Wiesław Wodecki | Siegers | 7 czerwca 1968 - program ogólnopolski |
| Ryszard III | William Shakespeare | Jan Maciejowski | Jan Maciejowski | Henryk | 6 września 1968 | |
| Murzyn z załogi „Narcyza” | Joseph Conrad | Juliusz Burski i Wiesław Wodecki | Juliusz Burski | Ryszard Zawidowski | obsada aktorska | 25 października 1968 - program ogólnopolski |
| Brzeg | Ryszard Liskowacki | Jan Maciejowski | Jan Maciejowski | Podporucznik Ścibor | 25 kwietnia 1969 |
Nagrody i wyróżnienia
- 1961 – nagroda za rolę Henryka w przedstawieniu Beckett, czyli honor Boga Jeana Anouilha w Teatrze Polskim w Bydgoszczy na III Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1962 – nagroda za rolę tytułową w Kordianie Juliusza Słowackiego w PTD w Szczecinie na IV Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1963 – nagroda Polskiego Radia dla młodego aktora za rolę Maksimowa w Kolegach Wasilija Aksionowa i Jurija Stabawoja na Ogólnopolskim Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach
- 1963 – nagroda Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie
- 1964 – nagroda Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie
- 1965 – nagroda za rolę Jimmy'ego w sztuce Miłość i gniew Johna Osborne'a w reż. Jana Maciejowskiego w Państwowych Teatrach Dramatycznych w Szczecinie na VII Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1965 – II nagroda zespołowa dla Państwowych Teatrów Dramatycznych - Teatr Polski w Szczecinie za sztukę Miłość i gniew Johna Osborne'a (nagrodzeni: Jan Maciejowski, Janusz Adam Krassowski, Krystyna Bigelmajer, Mirosława Lombardo, Andrzej Kopiczyński, Hieronim Konieczka, Janusz Marzec) na II Telewizyjnym Festiwalu Teatrów Dramatycznych w Warszawie
- 1965 – Bursztynowy Pierścień
- 1966 – Bursztynowy Pierścień
- 1966 – nagroda za rolę Jana w sztuce Głód i pragnienie Eugene'a Ionesco w Państwowych Teatrach Dramatycznych w Szczecinie na VIII Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1969 – wyróżnienie za rolę Konrada w sztuce Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego w Państwowych Teatrach Dramatycznych w Szczecinie na XI Festiwalu Teatrów Polski Północnej w Toruniu
- 1976 – nagroda „Srebrny Gwóźdź Sezonu 1975” redakcji „Kuriera Polskiego”
- 1976 – nagroda zespołowa Komitetu ds. Radia i Telewizji za serial telewizyjny Czterdziestolatek
- 1976 – nagroda Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych za pierwszoplanową rolę męską w filmie Motylem jestem, czyli romans czterdziestolatka
- 1978 – nagroda I stopnia Komitetu ds. Radia i Telewizji, indywidualnie za rolę w serialu telewizyjnym Czterdziestolatek
Odznaczenia
- 1975 – Złoty Krzyż Zasługi
- 1977 – Odznaka „Za zasługi dla Warszawy”
- 2016 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski za „zasługi dla polskiej kultury” (pośmiertnie)
O Andrzeju Kopiczyńskim
- (...) Andrzej Kopiczyński przełamuje tradycje czysto nawet zewnętrznych cech portretu bohatera. Jest wrażliwy, pełen wahań, patos stawiania pytań światu ustąpił miejsca bólowi, udręce z jaką się zmaga. Romantyzm postaci sygnuje głównie wewnętrznym niepokojem, świadomością podjęcia zadań w imię najwyższych racji. (Wiesław Głowacz, Dziady 1966, „Kurier Szczeciński” 1966 nr 71, s. 4)
- (...) Przyjazny, bystry, dzielny Otello, który w Szczecinie nie jest (nareszcie!) opasłym negrem, lecz młodym i smukłym Arabem - jest do końca tragiczny i przejrzysty. Miłość walczy w nim z nieufnością, wiara z mistyfikacją, szlachetność z głupią i poniżającą pychą wyłączności. (...) I chociaż nie ma tam żywiołowości i geniuszu Scotfielda - Andrzej Kopiczyński w tytułowej roli daje kreację idealnie wtopioną w charakter spektaklu. Jest taki jak opisałem: młody, żywiołowy, prawy. Jest ofiarą, bardziej ofiarą, niż sprawcą. (Jan Paweł Gawlik, Otello 1966, „Teatr” z dn. 1 października 1966)
Ciekawostki
- Sylwetkę aktora przybliża Piotr Zieliński w Okruchach pamięci. Szczecińskim alfabecie wspomnień (Wydawnictwo Germa, Szczecin 1999)
- W 2012 roku ukazała się biografia aktora Andrzej Kopiczyński. Jak być kochanym pióra Krystyny Gucewicz. Książkę wraz z płytą CD, na której aktor czyta jej fragmenty, wydała Agencja Artystyczna MTJ
Bibliografia
- Konrad Eberhardt, Album aktorów polskiego filmu i telewizji, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1975
- Witold Filler, Lech Piotrowski, Poczet aktorów polskich. Od Solskiego do Lindy Wydawnictwo Philip Wilson, Warszawa 1998
- Encyklopedia Szczecina t. I A-O (pod red. Tadeusza Białeckiego, autor hasła Ryszard Markow), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1999
- Zbigniew Jarzębowski, Słuchowiska szczecińskiego radia, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2009
- Zdzisław Sośnicki, 40 lat teatrów dramatycznych Szczecina (opracowanie części dokumentacyjnej Ryszard Markow i Elwira Rewcio), Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin 1985
Inne źródła
- Materiały ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie
- Fotografie ze zbiorów ZASP w Szczecinie
